Jak zbierać nasiona z ogrodu? Które rośliny warto tak rozmnażać? Przewodnik dla początkujących ogrodników

Czy warto uprawiać rośliny z własnych nasion?

W ogrodzie wiele roślin uprawiamy z nasion, nierzadko wydając na nie małą fortunę. Te wydatki można jednak ograniczyć, zbierając nasiona z własnych roślin. Zanim jednak się do przystąpimy, powinniśmy wiedzieć, które nasiona warto zbierać, a z którymi lepiej dać sobie spokój.

Aby uzyskać zadowalający efekt, najlepiej zbierać nasiona z roślin jednorocznych, ziół i niektórych warzyw, nie warto natomiast pozyskiwać ich z krzewów i drzew, gdyż te rośliny rozmnażane z nasion, rzadko powtarzają cechy egzemplarza matecznego, a do tego mogą kwitnąć i owocować dopiero po wielu latach.

Rośliny jednoroczne i zioła z nasion

W ogrodach z nasion uprawia się przede wszystkim rośliny jednoroczne. Ich cykl życiowy trwa jeden sezon, dlatego zaraz po przekwitaniu zawiązują nasiona, które dają im szansę na przetrwanie. Uzyskane z nich potomstwo, może powtórzyć cechy egzemplarza matecznego, ale nie zawsze.

Jedną z przyczyn odpowiadających za zamianę wyglądu roślin potomnych jest min. zapylenie krzyżowe, do którego może dojść, jeśli w bliskim sąsiedztwie rosną różne odmiany tego samego gatunku (np. kilka różnych aksamitek). Cech egzemplarza matecznego nie powtórzą też rośliny uzyskane z nasion pochodzących od wyjątkowo wyszukanych odmian, które powstały w wyniku wielokrotnych krzyżówek. Geny takich roślin są już tak pomieszane, że ich potomstwo będzie mało efektowne i niepodobne do rodziców (np. z nasion pięknych, barwnych odmian petunii, mogą wyrosnąć rośliny o cienkich, wybujałych pędach i małych, bladych, pojedynczych kwiatach). Trzeba być też ostrożnym, pozyskując nasiona z odmian oznaczonych symbolem F1 (odmiany heterozyjne), bo w ich przypadku cechy odmianowe gwarantowane są tylko u roślin pierwszego pokolenia, natomiast ich potomstwo uzyskane z nasion, może wyglądać już zupełnie inaczej.

Największą szansę na udaną uprawę roślin jednorocznych z własnych nasion będziemy mieli, zbierając je min. z groszku pachnącego, aksamitek, nagietków czy kosmosów (o ile w ogrodzie nie uprawialiśmy kilku ich odmian)

Jak zebrać i przechować nasiona kosmosu, by wysiać je w kolejnym roku?
Jak i kiedy wysiewać nasiona jeżówki?
Od nasiona do nasiona | Łukasz Skop przekonuje, dlaczego warto siać rośliny

Jeszcze lepsze efekty da nam uprawa własnych ziół z nasion. Wprawdzie jeśli liczymy na powtórzenie cech odmianowych efektownej, pstrej odmiany szałwii czy wyszukanej mięty o kolorowych liściach, możemy się rozczarować, ale jeśli zależy nam głównie na walorach użytkowych, to z powodzeniem możemy zbierać i wysiewać nasiona z kopru ogrodowego, tymianku, melisy, mięty czy szałwii lekarskiej.

Wyższy stopień wtajemniczenia – warzywa z własnych nasion

Trochę bardziej skomplikowane jest pozyskiwanie nasion z warzyw i roślin użytkowych, bo w ich przypadku musimy nieco bliżej poznać uprawiane rośliny. Jeśli bowiem będziemy chcieli zebrać nasiona z dyni, patisona i cukinii, które rosną w ogrodzie obok siebie, uzyskane z nich potomstwo może nieprzyjemnie nas rozczarować. Nie tyko będzie wyglądało inaczej, niż rodzice, ale też może nie nadawać się do spożycia (owoce cukinii mogą być gorzkie). Dzieje się tak dlatego, że dynie, patisony i cukinie to różne odmiany botaniczne tego samego gatunku czyli dyni zwyczajnej, a więc bez przeszkód mogą się ze sobą krzyżować, czego efekty bywają nieprzewidywalne. Podobna sytuacja dotyczy też kukurydzy, która łatwo i chętnie się krzyżuje, dlatego jeśli w bliskim sąsiedztwie będą uprawiane różne jej odmiany, ich potomstwo uzyskane z nasion może wcale nie przypominać rodziców. Dlatego też nasiona łatwo krzyżujących się ze sobą roślin zbierajmy tylko wtedy, gdy w ogrodzie lub jego sąsiedztwie (np. u sąsiada), uprawiana jest tylko jedna odmiana danego gatunku.

Jak zbierać nasiona pomidorów? Podpowiadamy!
Wysiewanie truskawek | Czy można wyhodować truskawki z nasion?

Znacznie łatwiej powinno nam pójść z ogórkami, których nasiona możemy zbierać zwykle bez przeszkód. Wprawdzie te, które posiadają oznaczenie F1 mogą nie powtórzyć cech odmianowych, ale jeśli szczególnie nam na tym nie zależy – próbujmy, a nóż się uda. Przez nasiona z powodzeniem możemy rozmnażać też pomidory i paprykę, których odmiany trudniej się ze sobą krzyżują, a także fasolkę szparagową i groch, a nawet roszponkę i szpinak (mogą nawet dać samosiew, o ile pozwolimy im zakwitnąć).

Nieco inaczej wygląda sytuacja w przypadku warzyw dwuletnich (min. marchew, pietruszka, kapusta, burak), które w pierwszym roku tworzą rozety liściowe lub zgrubiałe korzenie, a w drugim zakwitają. Jeśli chcemy pozyskać z nich nasiona, podczas zbiorów pozostawmy na grządce kilka egzemplarzy, które w przyszłym roku będą mogły zakwitnąć i wydać nasiona.

O czym trzeba pamiętać przy zbiorze nasion?

Zbiór nasion z odpowiednich roślin, to jednak nie jedyny warunek powodzenia uprawy, bo jeśli chcemy doczekać się dorodnego i obficie plonującego potomstwa, musimy pamiętać jeszcze o kilku ważnych sprawach.

• Przede wszystkim nie zbierajmy nasion z egzemplarzy chorych. Formy przetrwalnikowe patogenów mogą na nich pozostać przez dłuższy czas, dając początek infekcji w kolejnym sezonie.
• Nie zbierajmy też nasion niedojrzałych, bo wtedy również nic z nich nie będzie.
• Co kilka lat odświeżajmy też pulę genetyczną naszych roślin, wysiewając z nimi nowo kupione nasiona. Powielanie roślin o tej samej puli genetycznej może po jakimś czasie prowadzić do osłabienia potomstwa, które stopniowo zacznie tracić walory ozdobne i użytkowe, a także stanie się bardziej podatne na choroby.
  
  

Podstawowe zasady zbioru i przechowywania nasion

Nasiona musimy też w odpowiedni sposób pozyskać, a potem właściwie przechowywać, aby nie zapleśniały lub nie przemarzły (szczegółowe zasady zbioru i przechowywania nasion znajdziemy w pismach branżowych i na tematycznych stronach internetowych).

Zbiór

W skrócie wygląda to tak: nasiona suche (np. kopru, aksamitki) po dojrzeniu należy zebrać z przekwitłych kwiatostanów wysypując je do pudełka, z kolei nasiona mokre (np. pomidor, ogórek), trzeba najpierw wyłuskać z miąższu, wypłukać na sicie pod bieżącą wodą, wysuszyć i dopiero w takim stanie przechowywać.

Przechowywanie

Sposobów na przechowywanie nasion jest kilka ale najpopularniejszy i najłatwiejszy z nich, to umieszczanie ich w papierowych torebkach (ważny jest dostęp powietrza do nasion, dlatego szczelne "foljówki" i plastikowe, zamykane pudełeczka nie będą przydatne, chyba, że zrobimy w nich otwory), które należy podpisać (nazwa rośliny, odmiany i data zbioru), i ułożyć luźno w kartonowych pudełkach w chłodnym, przewiewnym, ciemnym miejscu.

Tekst: Katarzyna Józefowicz, zdjęcie tytułowe: Valerii Honcharuk / AdobeStock

A ty? Jakie masz doświadczenia? Daj znać w komentarzu!