Burak zwyczajny (Beta vulgaris)

Burak zwyczajny (Beta vulgaris) zaliczany jest w zależności od źródła do rodziny komosowatych lub szarłatowatych. Roślina pochodzi od buraka dzikiego, rosnącego na Bliskim Wschodzie i jako warzywo uprawiana jest w postaci dwóch grup odmianowych: buraka ćwikłowego (korzeniowy) i buraka liściowego (tzw. boćwina).

Burak ćwikłowy to jedno z popularniejszych warzyw uprawianych w Polsce. Roślina jest dwuletnia. W pierwszym roku uprawy tworzy zgrubiały, mięsisty, zwykle czerwony korzeń spichrzowy (okrągły lub walcowaty) oraz wydaje rozetę trójkątnych, dużych, miękkich, zielonych liści z czerwonymi nerwami, osadzonych na długich, sztywnych, czerwonych ogonkach. W drugim roku uprawy burak zakwita, tracąc wartości użytkowe.

Nieco inaczej wygląda mniej popularny burak liściowy. Roślina także jest dwuletnia i w pierwszym roku wydaje rozetę liści, a w drugim zakwita. W przeciwieństwie do buraka ćwikłowego, nie tworzy jednak zgrubiałego korzenia, ale bardzo duże, w zarysie trójkątne, mocno pomarszczone liście, osadzone na grubych, długich, sztywnych, mięsistych ogonkach. Jego częścią użytkową są liście i ogonki, które w zależności od odmiany mogą być czerwone, żółte lub białe (liście zwykle są zielone z barwnymi nerwami).

Wymagania i uprawa

Buraki ćwikłowe i liściowe różnią się nieco wymaganiami.

Burak ćwikłowy jest bardziej wymagający od liściowego. Oczekuje słonecznego, ciepłego stanowiska i głęboko uprawionej, średnio żyznej, lekko wilgotnej gleby (źle znosi suszę, szczególnie w okresie tworzenia korzeni). Jest też wrażliwy na niskie temperatury i przymrozki, a nasiona do kiełkowania potrzebują ok. 8°C. Roślina ma długi okres wegetacji (ok. 3-3,5 m-ca). Do gruntu jej nasiona wysiewa się w drugiej połowie IV (zbiór pęczkowy i odm. wczesne) lub w V-VI (zbiór jesienny, odm. późne). Zbyt gęste wschody wymagają przerywki. Zbiory przeprowadza się sukcesywnie, w miarę dorastania korzenia (odm. wczesne) lub jesienią IX-X (odm. późne, do przechowywania).

Burak liściowy jest bardziej tolerancyjny na niskie temperatury niż jego kuzyn, dlatego może być wysiewany wcześniej (pocz. IV, wschody wymagają przerywki). Może być też uprawiany jako poplon (siew w poł. VII), gdyż ma krótszy okres wegetacji (ok. 2 m-ce). Nie przeszkadza mu też półcieniste stanowisko.

Zastosowanie

Burak ćwikłowy to jedno z podstawowych warzyw w naszej kuchni. Jego korzeń można spożywać go po upieczeniu, ugotowaniu lub usmażeniu. Nadaje się na jarzynki, zupy, przetwory, soki i jako dodatek do innych potraw. Młode liście i korzenie (tzw. botwina) to podstawa letniej zupy botwinki oraz chłodnika.

Częścią użytkową buraka liściowego są liście, które przyrządza się podobnie jak szpinak czy jarmuż. Ogonki mogą natomiast zastępować szparagi. Ze względu na piękne zabarwienie liści, burak może być też uprawiany w ogrodzie jako roślina ozdobna.

Wybrane odmiany

• Burak ćwikłowy
  • 'Czerwona Kula' – odm. późna
  • 'Okrągły Ciemnoczerwony' – odm. śr. wczesna
  • 'Cylindra' – odm. wczesna
• Burak liściowy:
  • 'Rhubarb Chard' – ogonki czerwone
  • 'Lucullus' – ogonki białe
  • 'Yellow' – ogonki żółte

Tekst: Katarzyna Józefowicz, zdjęcia: Ville Mononen, Harald Schmidt/Pixabay