Mikrolas Miyawaki. Co to jest i jak go założyć?

Nie potrzebujesz hektarów, by mieć las. Wystarczy 100-300 m² i świadomy projekt: badanie gleby, dobór rodzimych gatunków, gęste sadzenie, ściółkowanie i systematyczna opieka w pierwszych sezonach. Z tego artykułu dowiesz się, czym jest mikrolas Miyawaki (zwany też lasem kieszonkowym – ang. tiny forest), jakie daje korzyści potwierdzone badaniami i jak go założyć go krok po kroku. Podpowiadamy również, jak stworzyć listę gatunków i zamieszczamy informacje o tego typu założeniach, które już powstały w Polsce.

Działaj mądrze i lokalnie, dostosowując nasadzenia do siedliska. Posadź las, który dojrzeje szybciej, niż myślisz, a potem będzie rosnąć naturalnie sam, bez pomocy.

Mikrolas Miyawaki: co to jest?

Mikrolas Miyawaki to niewielki, bardzo gęsto obsadzony fragment terenu, na którym założono las – ma on naśladować naturalne siedliska znajdujące się w danym regionie, aby w przyszłości działał jak naturalny ekosystem. Las sadzony metodą Miyawakiego ma wiele warstw (ściółka, runo, podszyt, korony drzew). Bardzo istotny jest dobór gatunków rodzimych – na podstawie naturalnie występujących siedlisk i tzw. potencjalnej roślinności naturalnej.

Koncepcję mikrolasu opracował w latach 70. XX wieku japoński botanik Akira Miyawaki, który wskazywał, że odbudowę lasów należy zaczynać od rodzimych gatunków i ich docelowej struktury siedliskowej.

Mikrolas błyskawicznie zagęszcza się po posadzeniu na małej przestrzeni (często na obszarze podobnym do powierzchni kortu tenisowego, czyli około 200 m²), tworząc zaczątek dojrzałego, samowystarczalnego zadrzewienia.

Dlaczego mikrolas rośnie tak szybko?

W tej metodzie sadzimy 3-5 roślin na 1 m², losowo mieszając warstwy i gatunki. Tak duża gęstość sadzenia wymusza na roślinach pionowy wzrost (dążą w górę, do światła). Bogata mieszanka gatunkowa uruchamia interakcje biologiczne zarówno w glebie, jak i ponad nią. Poza zalecaną gęstością sadzenia ważne są również inne aspekty. 

Kluczowe jest też przygotowanie gleby pod przyszły las: rozluźnienie i napowietrzenie profilu (nawet do ok. 1 m), uzupełnienie materią organiczną (bez stosowania torfu), ściółkowanie i (opcjonalnie) wprowadzenie grzybów mikoryzowych. Te kroki zwiększają retencję gleby, dostęp powietrza do podłoża i startową żyzność. Nie stosuje się żadnych środków chemicznych (np. nawozów). Celem jest samowystarczalność nasadzeń po pierwszych latach.

Gdzie mikrolas ma największy sens?

Mikrolasy zakładane metodą Miyawaki świetnie sprawdzają się w tzw. kłopotliwych miejscach, na przykład na glebach bardzo zwięzłych i zajeżdżonych i głównie w miastach, w pasach przyulicznych, na terenach poprzemysłowych, na skwerach, przy szkołach i w osiedlach. Często zakłada się je tam, gdzie gleba była zanieczyszczona po budowie, np. odpadami betonowymi czy gruzem, gdzie "zwykłe" nasadzenia trudno utrzymać.

Dzięki gęstości sadzenia i ściółce mikrolasy Miyawaki działają jak zielone gąbki. Ograniczają przegrzewanie się gleby i powietrza, poprawiają infiltrację, tłumią hałas oraz pochłaniają pył. Projekt ten powstał właśnie po to, by wpasować leśną strukturę w małe przestrzenie miejskie.

Mikrolasy w Polsce

Lasy kieszonkowe powstają od wielu lat zarówno w Azji, Ameryce, jak i w Europie. W polskich miastach zaczęły pojawiać się stosunkowo niedawno, w 2021 roku. Pierwszy polski mikrolas Miyawaki powstał w Rozwarowie w woj. zachodniopomorskim. 

Obecnie mikrolasy Miyawaki znajdują się także w Poznaniu, w kilku lokalizacjach w Warszawie, a także w Gdańsku, Bydgoszczy, Krakowie, Wrocławiu, Wałczu, Rybniku czy Raciborzu.

Mikrolas Miyawaki – instrukcja krok po kroku

Diagnoza miejsca i celów – zdefiniowanie, w jakim celu w danej lokalizacji ma powstać mikrolas (zapewnienie cienia, zwiększenie bioróżnorodności, funkcja ekranu akustycznego, a także dodatkowa – edukacyjna). Pomiar powierzchni i analiza warunków: nasłonecznienie, spływ wody, kolizje (infrastruktura i uzbrojeniem, np. kable, rury), sąsiedztwo i dostęp do wody w pierwszych sezonach. Ustalenie budżetu i harmonogramu prac.

Stworzenie listy gatunków (tylko rodzime) – zbierz listę rodzimych gatunków właściwych dla potencjalnej roślinności naturalnej w regionie, gdzie ma powstać mikrolas. Wybierz mieszankę wielu gatunków, podzielonych na warstwy (runo, podszyt, warstwa drzew). Dzięki temu odtworzysz docelową strukturę lasu. Orientacyjne, zalecane proporcja: 40-50% gatunków „wiodących”, czyli najczęstszych występujących naturalnie w okolicy, 25-40% to gatunki wspierające, a resztę stanowią mniej liczne gatunki.

Projekt i gęstość sadzenia – zaplanuj powierzchnię (zwykle mikrolasy zajmują 100-300 m²). Wytycz dojazd dla materiałów i wygodne ścieżki serwisowe. Sadź 3-5 roślin na 1 m², mieszając warstwy losowo, bez powtarzania gatunku obok siebie.

Przygotowanie gleby – należy usunąć gruz i zanieczyszczenia, rozluźnić glebę, napowietrzyć i – jeśli jest to uzasadnione – wzbogacić lokalną materią organiczną (kompost, rozdrobnione gałęzie, liście). W wielu projektach stosuje się spulchnienie do większej głębokości i uformowanie niskich wyniesień, co poprawia drenaż i magazynowanie wody. Warto rozważyć zastosowanie podczas sadzenia roślin mikoryzy.

Sadzenie (najlepsze terminy to jesień i wczesna wiosna) – sadzonki (najczęściej 40-120 cm) sadź płytko, pilnując kołnierza korzeniowego i kontaktu korzeni z glebą. Rozlokuj warstwy naprzemiennie. Po posadzeniu obficie ściółkuj (np. zrębki + liście), tworząc imitację leśnej ściółki, która trzyma wilgoć i ogranicza chwasty.

Ochrona i pielęgnacja (24-36 miesięcy) – lasom Miyawaki na starcie trzeba zapewnić: podlewanie w czasie okresów suszy, uzupełnianie ściółki, doraźne odchwaszczanie na brzegach i ochrona przed obgryzaniem kory przez zwierzęta (jeśli zachodzi taka potrzeba należy zbudować wokół lasu ogrodzenie). Po 2-3 latach zwarte zarośla zacieniają glebę i ograniczają zachwaszczenie, a mikrolas staje się w dużej mierze samowystarczalny.

Fot. Pavel Rumlena, juancajuarez, simona, aga7ta, orestligetka, Iva, Jon Benedictus / AdobeStock

Przykładowe gatunki na żyzne podłoże

1 – dąb szypułkowy, 2 – lipa drobnolistna, 3 – klon pospolity, 4 – grab pospolity, 5 – jarząb pospolity, 6 – dereń świdwa, 7 – trzmielina pospolita, 8 – głóg jednoszyjkowy

Przykładowe gatunki do polskiego mikrolasu

W mikrolasie liczy się różnorodność i zastosowanie rodzimych gatunków, charakterystycznych dla danego regionu. Oto przykładowe gatunki, które mogą tworzyć tego typu nasadzenia.

Na stanowiska świeże i żyzne (gdzie występują grądy i łęgi) nadają się, między innymi: w warstwie drzew dąb szypułkowy (Quercus robur), lipa drobnolistna (Tilia cordata), klon zwyczajny (Acer platanoides), wiąz polny (Ulmus minor). W podszycie grab pospolity (Carpinus betulus), klon jawor (Acer pseudoplatanus), jarząb pospolity (Sorbus aucuparia), w warstwie krzewów dereń świdwa (Cornus sanguinea), kalina koralowa (Viburnum opulus), leszczyna (Corylus avellana), trzmielina pospolita (Euonymus europaeus), głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna), a w runie zawilec gajowy (Anemone nemorosa), wiechlina gajowa (Poa nemoralis).

Na stanowiskach bardziej suchych można posadzić w warstwie drzew dąb bezszypułkowy (Quercus petraea), punktowo sosnę zwyczajną (Pinus sylvestris), brzozę brodawkowatą (Betula pendula), a w warstwie krzewów jarzęby, śliwę tarninę (Prunus spinosa), gruszę polną (Pyrus pyraster), jałowiec pospolity (Juniperus communis), sucholubne róże dzikie (Rosa canina i inne.).

Fot. plazaccameraman, Stepan Popov, Iva, Marc, Daniel Prudek, ihorhvozdetskiy, Imladris / AdobeStock

Przykładowe gatunki na suche podłoże

1 – dąb bezszypułkowy, 2 – sosna zwyczajna, 3 – dzika róża, 4 – grusza polna, 4 – śliwa tarnina, 6 – jałowiec pospolity, 7 – brzoza brodawkowata

Najczęstsze błędy i jak ich uniknąć

• Wprowadzenie gatunków obcych lub przypadkowych mieszanek – osłabiają odporność i mijają się z ideą metody Miyawaki'ego, bazującej rodzimych gatunkach i naturalnych siedliskach roślinnych.
• Nadmierna „inżynieria” gleby – zbyt grube podmiany lub importy materiału mogą podbić ślad węglowy i koszty; trzymaj się uzasadnionych, lokalnych ulepszeń i ściółki. Głosy krytyczne ostrzegają przed „przeróbką" terenu.
• Obietnice „cudów” – tempo wzrostu i efekt zależą od klimatu, siedliska i opieki w pierwszych latach po posadzeniu; wciąż uzupełniane są długoterminowe dane, dotyczące mikrolasów Miyawaki.
• Brak opieki w pierwszych 2-3 latach – to okres krytyczny, gdy należy nasadzeniom zapewnić wodę w okresach suszy, ściółkować i kontrolować chwasty; te zabiegi przesądzają o sukcesie.

Harmonogram zakładania i pielęgnacji mikrolasu

• Miesiące 0-2: diagnoza miejsca, cele, budżet; stworzenie listy gatunków na dane stanowisko, zamówienia szkółkarskie.
• Miesiące 3-4: przygotowanie gleby, logistyka, organizacja wolontariatu, edukacja na starcie.
• Miesiąc 5 (jesień) lub 10 (wiosna): sadzenie (3-5 roślin/m²), zaaplikowanie mikoryzy (opcjonalnie), zastosowanie grubej warstwy ściółki. 
• Rok 1: podlewanie interwencyjne (w czasie okresów suszy / upałów), uzupełnianie ściółki, dosadzanie ubytków.
• Rok 2: coraz mniejsze nakłady na pielęgnację; monitoring wzrostu i bioróżnorodności.
• Rok 3: zwarcie koron, zacienienie poszycia, ograniczenie chwastów – mikrolas wchodzi w etap względnej samowystarczalności.

Głosy na "tak" i na "nie"

Brytyjskie badania, polegające na porównaniu przeżywalności sadzonek po trudnym, suchym sezonie w mikrolasach i w nasadzeniach standardowych wykazują, że przeżywalność roślin jest dużo wyższa w mikrolasach. Obserwuje się w nich również szybszy wzrost i powstawanie efektu "zagajnika" po około 3 latach.

Metoda Miyawakiego bazuje na koncepcji sadzenia gatunków rodzimych, dostosowywanych do występującego na danym obszarze siedliska i stosowania dużej bioróżnorodności w nasadzeniach.

Do korzyści, jakie płyną z zakładania mikrolasów należą m.in. – szybszy przyrost biomasy, poprawa właściwości gleby, chłodzenie mikroklimatu.

Korzyści dla okolicznych mieszkańców: klimatyczne i socjologiczne (integracja).

Widać jednak jeszcze luki badawcze: brakuje długoterminowych, porównawczych danych z mikrolasów Miyawaki rosnących w różnych klimatach i analiz ekonomicznych w wielu krajach. Sceptycy metody Miyawakiego podnoszą m.in. kosztowność intensywnych przygotowań terenu, a także zmienność interpretacji metody.

Zdjęcia tytułowe: JulietPhotography, VectorMine / AdobeStock