Rośliny ruderalne – chwasty i pionierzy!

Rośliny ruderalne, fot. Carola68 - Pixabay

"Rośliny ruderalne" to nazwa brzmiąca dość egzotycznie choć określa wszędobylskie gatunki roślin często postrzeganych jako chwasty w naszych ogrodach. Co więcej, z łatwością rosną one na terenach najmniej przyjaznych dla przyrody – na przykład na obszarach przemysłowych, kolejowych, przydrożnych, jak i hałdach czy wysypiskach!

Poznaj, czym dokładnie wyróżniają się rośliny ruderalne i dowiedz się, które gatunki do nich zaliczamy.

Posłuchaj
00:00
95
Spis treści
Co to rośliny ruderalne? Co to rośliny pionierskie i synantropijne? Czym charakteryzują się rośliny ruderalne? Jak dzielimy rośliny ruderalne? Podział ze względu na miejsce występowania 10 przykładowych roślin ruderalnych

Rośliny ruderalne – czym są i gdzie można je spotkać?

Kiedy zauważy się zbieżność słów "rośliny ruderalne" i "rudera" łatwo się domyśleć czym charakteryzuje się ta grupa roślin. Są to gatunki, które porastają gleby i tereny mocno zmienione przez działalność człowieka (takie miejsca nazywa się siedliskami ruderalnymi). Mogą być mini obszary zapomnianych budowli, hałdy ziemi, tereny przy kopalniach, drogach, gruzowiskach czy okolica parkingów i chodników.

Rośliny ruderalne, pionierskie, synantropijne: czym się różnią?

Rośliny ruderalne często są również gatunkami pionierskimi, czyli takimi, które jako pierwsze zaczynają występować na terenie, na którym z jakiś powodów nie ma innych roślin czy zwierząt (po działalności człowieka, ale też np. po wybuchu wulkanu, tsunami itp.).

Rośliny synantropijne to te które przystosowały się do życia w środowisku przekształconym przez człowieka. Brzmi podobnie do ruderalnych? Bardzo! Ale do roślin synantropijnych zalicza się znacznie więcej gatunków, ponieważ nie ma tu znaczenia zniszczenie gleby (jak u roślin ruderalnych), a chodzi o sąsiedztwo środowiskowe konkretnych roślin i ludzi.

Cechy wspólne roślin ruderalnych

  • Rośliny ruderalne z reguły lubią wysokie stężenia soli mineralnych w tym związków azotowych.
  • odporne na uszkodzenia mechaniczne – łatwo odrastają i są bardzo żywotne.
  • Wśród roślin ruderalnych duży procent stanowią trawy (Poaceae).
  • Tworzą duże ilości nasion i łatwo się rozsiewają.
  • Najczęściej są roślinami sucholubnymi.
  • Szybko kiełkują i rosną.

Podział roślin ruderalnych

Rośliny ruderalne można podzielić na to, jakie obszary najczęściej porastają (źródło: wikipedia.com). Warto zwrócić uwagę, że wiele gatunków roślin ruderalnych można podporządkować jednocześnie do kilku różnych grup z tego podziału.

► ROŚLINY SZCZELIN
Czyli takie, które wyrastają w szparach pomiędzy płytami chodnikowymi, na dachach, przy asfalcie czy szczelinach murów. Są to głównie rośliny jednoroczne i sukulenty. Charakteryzują się wytrzymałością na duże zmiany temperatur, deptanie czy brak wody, a nawet gleby. Możemy tutaj znaleźć: babkę zwyczajną, powój pnący czy siewki drzew (klonu jesionolistnego, topoli itp.). 

► ROŚLINY HAŁD
Hałdy ziemi np. przy terenach kopalni, to miejsca dla tzw. gatunków pionierskich – pierwszych, które porastają puste tereny (z jakiś powodów nie mające roślinności). Tutaj możemy znaleźć dużo roślin wiatrosiewnych, światłolubnych i odpornych na suszę. Są to gatunki takie jak: komosa biała, podbiał pospolity, mietlica pospolita czy też żółtlica owłosiona.

Redakcja poleca
0 Nawóz jesienny do tui – 8 kg | Target
Nawóz jesienny do tui – 8 kg | Target
1 Keramzyt ogrodniczy - 2 l
Keramzyt ogrodniczy - 2 l
2 P-Drakol, mikrobiologiczna regeneracja – 20 g
P-Drakol, mikrobiologiczna regeneracja – 20 g
3 Termometr Do Kompostu | Victory's Garden
Termometr Do Kompostu | Victory's Garden
4 Mydło ogrodnicze potasowe z czosnkiem  500 ml - Himal
Mydło ogrodnicze potasowe z czosnkiem 500 ml - Himal
5 Stacja pogodowa elektroniczna – czarna
Stacja pogodowa elektroniczna – czarna

► ROŚLINY WYDEPCZYSK
Wydepczyska to miejsca, które są narażone na ciągłe deptanie i ogólne zgniatanie, czyli np. polany przeznaczone na pikniki, biwaki czy szlaki turystyczne. Można na nich spotkać rośliny takie jak krwawnik rozesłany, rdest ptasi czy mniszek pospolity.   

Do roślin wydepczysk zalicza się też te, które porastają tereny przy drogach – o bardzo wysokim zasoleniu.

► ROŚLINY TOROWISK
Tak – na torowiskach pociągów i tramwajów też mogą wyrosnąć rośliny. Znajdziemy tutaj najwytrwalsze albo najszybciej rosnące, np.: skrzyp polny, wiechlinę lub rukiewnik wschodni.

► ROŚLINY WYSYPISK ŚMIECI
Nic nie trzeba dodawać – na i przy odpadach też panują specyficzne warunki, które mogą sprzyjać pojawianiu się roślin ruderalnych. Tutaj znajdziemy np. łobody, bylicę pospolitą, nawłoć kanadyjską czy wrotycz pospolity.

► ROŚLINY PRZY PORTACH, STACJACH KOLEJOWYCH
Na obszarze sąsiadującym z większymi węzłami transportowymi (tj. porty, stacje, magazyny) występują specyficzne gatunki roślin ruderalnych. Często zdarza się, że są to rośliny zawleczone – efemerofity, lub tzw. "uciekinierzy z upraw". Na tych terenach możemy się natknąć na kolendrę siewną, zaślaza pospolitego czy sorgo alpejskie.

Przykładowe rośliny ruderalne polski
TOP 10

1. Mniszek lekarski (Taraxacum officinale
Dobrze znana roślina potrafiąca wyrosnąć i zawiązać kwiaty nawet w szczelinie chodnikowej. Jest byliną wytwarzającą grube, silne korzenie palowe. Należy do chwastów, które z zapałem tępią wszyscy ogrodnicy. Mniszek jest też ziołem, wykorzystywanym w lecznictwie.

2. Wiechlina spłaszczona (Poa compressa) 
Trawa należąca do gatunków inwazyjnych w Polsce. Rośnie na glebach o odczynie zasadowym i w dobrych dla siebie warunkach może dorosnąć do 80 cm wysokości. Możemy ją często spotkać przy torowiskach i na hałdach.

3. Wiechlina roczna (Poa annua) 
Jest najbardziej pospolitą (albo jedną z najbardziej pospolitych) trawą świata – została zawleczona przez człowieka nawet na obie Antarktyki! Jest to roślina jednoroczna lub dwuletnia, ale zdarzają się przypadki, że potrafi przetrwać w jednym miejscu kilka lat. Szczególnie często widzimy ją przy drogach, na polach i wydepczyskach.

4. Koniczyna biała (Trifolium repens) 
Koniczyny to wyjątkowo żywotne byliny lubiane przez pszczoły. Łatwość z jaką się rozsiewają i małe wymagania glebowe sprawiły, że można ją spotkać niemal wszędzie, oprócz terenów górskich. Należy do roślin pastewnych i leczniczych.

Rośliny ruderalne, fot. Pixabay Fot. Jens Teichmann, Manfred Richter, Markus Distelrath/Pixabay

1 – Mniszek lekarski znajdzie dla siebie miejsce niemal wszędzie. 2 – Wiechlina spłaszczona to swojska trawa, którą co i rusz widzumy to tu to tam na ścieżkach czy przy torach kolejowych. 3 – Wiechlina roczna i koniczyna biała niczego się nie boją – nie straszne im słońce, piach na hałdach czy brak wody.

5. Perz właściwy (Elymus repens)
Znają go wszyscy ogrodnicy – jeden z najgorszych, wieloletnich chwastów, ponieważ jego bardzo żywotne kłącza, które potrafią się odtwarzać z najdrobniejszych kawałków pozostawionych w glebie, potrafią poważnie wpłynąć nawet na najmocniejsze rośliny ozdobne. Perz możemy spotkać niemal na wszystkich nieużytkach i ugorach, a bardzo niewielkie wymagania świetlne sprawiają, że przez wielu jest postrzegany jako apofit idealny.

6. Babka zwyczajna (Plantago major)
Pokrój babki może się bardzo różnić, ponieważ zależny jest od gleby, na której wysieje się ta bylina (wysokość może się wahać od 5 do 30 cm!). Babka jest wyjątkowo odporna na deptanie i wszelkie inne zgniatanie. Należy też do roślin, które z łatwością się rozsiewają nawet na bardzo duże odległości. Należy do roślin ruderalnych szczelin jak i wydepczysk.

7. Nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis)
To bardzo inwazyjna i niebezpieczna dla różnorodności biologicznej roślina. Jej silne kłącza i bardzo szybki wzrost wypiera gatunki, które pierwotnie porastały niektóre tereny. Z łatwością porasta hałdy i wysypiska. Choć jej żółte, duże kwiatostany są bardzo ładne, nie powinniśmy jej sadzić w ogrodach.

Rośliny ruderalne
Fot. Katarzyna Jeziorska; AnRo0002, George Chernilevsky/Wikimedia Commons

1 – Perz właściwy bez problemu przebija się przez niskie tymianki. 2 – Babka zwyczajna w swoim żywiole, czyli rosnąca w szczelinie płyt chodnikowych. 3 – Kępa nawłoci kanadyjskiej, która w drugiej połowie lata wytwarza duże, żółte kwiatostany.

8. Żółtlica drobnokwiatowa (Galinsoga parviflora)
Ta jednoroczna roślina zakwita miesiąc po wykiełkowaniu i wydaje mnóstwo nasion. Pochodzi z Ametyki Południowej (jej zachodniego wybrzeża), ale bardzo szybko rozpowszechniła się po całym świecie. Jest bardzo pospolicie spotykana na wysypiskach śmieci, placach budowy i gruzowiskach. 

9. Palusznik krwawy (Digitaria sanguinalis)
Czasem nazywany prosem krwawym i należy do zapomnianych roślin zbożowych (dawno temu pozyskiwano z niej nasiona i dodawano do pasz). Rośnie w luźnych kępach i często porasta tereny torowisk.

10. Przymiotno kanadyjskie, konyza kanadyjska (Erigeron canadensis)
Należy do rodziny astrowatych (Asteraceae). Jest roślina jednoroczną lub dwuletnią. Ciekawostką jest, że posiada w swoim składzie olejki eteryczne wykorzystywane do produkcji perfum. Rozsiewa się na ugorach, przy torowiskach i piaszczystych miedzach. 

Rośliny ruderalne
Fot. Katarzyna Jeziorska; Rasbak/Wikimedia Commons ↓

1 – Żółtlica drobnokwiatowa jest jadalne i można ją przyrządzać jak szpinak. 2 – Palusznik krwawy łatwo rozpoznać dopiero gdy wytworzy charakterystyczne, wąskie, czerwone kłosy kwiatostanowe. 3 – Przymiotno kanadyjskie napotykamy dosłownie w całej Polsce.

Na wspomnienie zasługują też bardzo znane rośliny takie jak: pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica), rdest ptasi (Polygonum aviculare), dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum), skrzyp polny (Equisetum arvense), ostrożeń polny (Cirsium arvense),  bodziszek cuchnący (Geranium robertianum), łoboda rozłożysta (Atriplex patula), wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare), kolendra siewna (Coriandrum sativum) i wiele, wiele innch.


Tekst: Katarzyna Jeziorska, na podstawie wikipedia.com, zdjęcie tytułowe: distelpics/Pixabay, zdjęcia w tekście: Rasbak/CC BY-SA 3.0/Wikimedia Commons

Obserwuj
Autor
Katarzyna Jeziorska Katarzyna Jeziorska

Redaktor prowadząca portalu. Z wykształcenia ogrodniczka i specjalistka od roślin leczniczych.

Artykuły autora Wszyscy autorzy
Tematy
Więcej na ten temat
Powiązane rośliny

Koniczyna biała Trifolium repens

Mniszek lekarski Taraxacum officinale

Babka lancetowata Plantago lanceolata

Nawłoć kanadyjska Solidago canadensis

Jak zaprojektować ogród online? Sprawdź darmowy program
Komentarze

Darmowy program
Projektowanie Ogrodu
wypróbuj online
Projektowanie ogrodu
To się przyda
Nawóz jesienny do trawników – 1 kg | Target
Nawóz jesienny do trawników – 1 kg | Target
Zestaw: 3 x P-Drakol, mikrobiologiczna regeneracja – 20 g
Zestaw: 3 x P-Drakol, mikrobiologiczna regeneracja – 20 g
Obornik Kurzy granulowany – 5 l
Obornik Kurzy granulowany – 5 l
Kretołap + Wkłady + Czujnik – Zestaw Do Zwalczania Kreta | Target
Kretołap + Wkłady + Czujnik – Zestaw Do Zwalczania Kreta | Target
Czosnek 'Ambassador' – 1 szt
Czosnek 'Ambassador' – 1 szt
Kostrzewa sina – niebieska trawa - 15 szt. pakiet
Kostrzewa sina – niebieska trawa - 15 szt. pakiet
Polyversum WP Uniwersalny – 5 g
Polyversum WP Uniwersalny – 5 g
Nawóz jesienny uniwersalny – 10 kg Sumin
Nawóz jesienny uniwersalny – 10 kg Sumin
Trawa dla kota | Kiepenkerl
Trawa dla kota | Kiepenkerl
Tagi
Najnowsze treści
Hortensja bukietowa 'Little Quick Fire' Fauna kocha chaos – zalety dzikich ogrodów Nawożenie kaktusów – jak często i czym najlepiej zasilać? Suchy strumień w ogrodzie. Gdzie i jak go zbudować krok po kroku Co zamiast ziemi do doniczki? Podłoże bez ziemi. Czym jest i jak zrobić samemu? Choroby modrzewi – objawy, zapobieganie i zwalczanie Jesienne podlewanie roślin – nie lekceważ tego obowiązku! Jak zbierać chrzan? Nie przegap idealnego momentu W innym świetle – świetne pomysły na nastrojowy ogród nocą