Rośliny ruderalne – chwasty i pionierzy!

Rośliny ruderalne – czym są i gdzie można je spotkać?

Kiedy zauważy się zbieżność słów "rośliny ruderalne" i "rudera" łatwo się domyśleć czym charakteryzuje się ta grupa roślin. Są to gatunki, które porastają gleby i tereny mocno zmienione przez działalność człowieka (takie miejsca nazywa się siedliskami ruderalnymi). Mogą być mini obszary zapomnianych budowli, hałdy ziemi, tereny przy kopalniach, drogach, gruzowiskach czy okolica parkingów i chodników.

Rośliny ruderalne, pionierskie, synantropijne: czym się różnią?

Rośliny ruderalne często są również gatunkami pionierskimi, czyli takimi, które jako pierwsze zaczynają występować na terenie, na którym z jakiś powodów nie ma innych roślin czy zwierząt (po działalności człowieka, ale też np. po wybuchu wulkanu, tsunami itp.).

Rośliny synantropijne to te które przystosowały się do życia w środowisku przekształconym przez człowieka. Brzmi podobnie do ruderalnych? Bardzo! Ale do roślin synantropijnych zalicza się znacznie więcej gatunków, ponieważ nie ma tu znaczenia zniszczenie gleby (jak u roślin ruderalnych), a chodzi o sąsiedztwo środowiskowe konkretnych roślin i ludzi.

Cechy wspólne roślin ruderalnych

• Rośliny ruderalne z reguły lubią wysokie stężenia soli mineralnych w tym związków azotowych.
• Są odporne na uszkodzenia mechaniczne – łatwo odrastają i są bardzo żywotne.
• Wśród roślin ruderalnych duży procent stanowią trawy (Poaceae).
• Tworzą duże ilości nasion i łatwo się rozsiewają.
• Najczęściej są roślinami sucholubnymi.
• Szybko kiełkują i rosną.
  
  

Podział roślin ruderalnych

Rośliny ruderalne można podzielić na to, jakie obszary najczęściej porastają (źródło: wikipedia.com). Warto zwrócić uwagę, że wiele gatunków roślin ruderalnych można podporządkować jednocześnie do kilku różnych grup z tego podziału.

► ROŚLINY SZCZELIN
Czyli takie, które wyrastają w szparach pomiędzy płytami chodnikowymi, na dachach, przy asfalcie czy szczelinach murów. Są to głównie rośliny jednoroczne i sukulenty. Charakteryzują się wytrzymałością na duże zmiany temperatur, deptanie czy brak wody, a nawet gleby. Możemy tutaj znaleźć: babkę zwyczajną, powój pnący czy siewki drzew (klonu jesionolistnego, topoli itp.). 

► ROŚLINY HAŁD
Hałdy ziemi np. przy terenach kopalni, to miejsca dla tzw. gatunków pionierskich – pierwszych, które porastają puste tereny (z jakiś powodów nie mające roślinności). Tutaj możemy znaleźć dużo roślin wiatrosiewnych, światłolubnych i odpornych na suszę. Są to gatunki takie jak: komosa biała, podbiał pospolity, mietlica pospolita czy też żółtlica owłosiona.

► ROŚLINY WYDEPCZYSK
Wydepczyska to miejsca, które są narażone na ciągłe deptanie i ogólne zgniatanie, czyli np. polany przeznaczone na pikniki, biwaki czy szlaki turystyczne. Można na nich spotkać rośliny takie jak krwawnik rozesłany, rdest ptasi czy mniszek pospolity.   

Do roślin wydepczysk zalicza się też te, które porastają tereny przy drogach – o bardzo wysokim zasoleniu.

► ROŚLINY TOROWISK
Tak – na torowiskach pociągów i tramwajów też mogą wyrosnąć rośliny. Znajdziemy tutaj najwytrwalsze albo najszybciej rosnące, np.: skrzyp polny, wiechlinę lub rukiewnik wschodni.

► ROŚLINY WYSYPISK ŚMIECI
Nic nie trzeba dodawać – na i przy odpadach też panują specyficzne warunki, które mogą sprzyjać pojawianiu się roślin ruderalnych. Tutaj znajdziemy np. łobody, bylicę pospolitą, nawłoć kanadyjską czy wrotycz pospolity.

► ROŚLINY PRZY PORTACH, STACJACH KOLEJOWYCH
Na obszarze sąsiadującym z większymi węzłami transportowymi (tj. porty, stacje, magazyny) występują specyficzne gatunki roślin ruderalnych. Często zdarza się, że są to rośliny zawleczone – efemerofity, lub tzw. "uciekinierzy z upraw". Na tych terenach możemy się natknąć na kolendrę siewną, zaślaza pospolitego czy sorgo alpejskie.

Przykładowe rośliny ruderalne polski
TOP 10

1. Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) 
Dobrze znana roślina potrafiąca wyrosnąć i zawiązać kwiaty nawet w szczelinie chodnikowej. Jest byliną wytwarzającą grube, silne korzenie palowe. Należy do chwastów, które z zapałem tępią wszyscy ogrodnicy. Mniszek jest też ziołem, wykorzystywanym w lecznictwie.

2. Wiechlina spłaszczona (Poa compressa) 
Trawa należąca do gatunków inwazyjnych w Polsce. Rośnie na glebach o odczynie zasadowym i w dobrych dla siebie warunkach może dorosnąć do 80 cm wysokości. Możemy ją często spotkać przy torowiskach i na hałdach.

3. Wiechlina roczna (Poa annua) 
Jest najbardziej pospolitą (albo jedną z najbardziej pospolitych) trawą świata – została zawleczona przez człowieka nawet na obie Antarktyki! Jest to roślina jednoroczna lub dwuletnia, ale zdarzają się przypadki, że potrafi przetrwać w jednym miejscu kilka lat. Szczególnie często widzimy ją przy drogach, na polach i wydepczyskach.

4. Koniczyna biała (Trifolium repens) 
Koniczyny to wyjątkowo żywotne byliny lubiane przez pszczoły. Łatwość z jaką się rozsiewają i małe wymagania glebowe sprawiły, że można ją spotkać niemal wszędzie, oprócz terenów górskich. Należy do roślin pastewnych i leczniczych.

5. Perz właściwy (Elymus repens)
Znają go wszyscy ogrodnicy – jeden z najgorszych, wieloletnich chwastów, ponieważ jego bardzo żywotne kłącza, które potrafią się odtwarzać z najdrobniejszych kawałków pozostawionych w glebie, potrafią poważnie wpłynąć nawet na najmocniejsze rośliny ozdobne. Perz możemy spotkać niemal na wszystkich nieużytkach i ugorach, a bardzo niewielkie wymagania świetlne sprawiają, że przez wielu jest postrzegany jako apofit idealny.

6. Babka zwyczajna (Plantago major)
Pokrój babki może się bardzo różnić, ponieważ zależny jest od gleby, na której wysieje się ta bylina (wysokość może się wahać od 5 do 30 cm!). Babka jest wyjątkowo odporna na deptanie i wszelkie inne zgniatanie. Należy też do roślin, które z łatwością się rozsiewają nawet na bardzo duże odległości. Należy do roślin ruderalnych szczelin jak i wydepczysk.

7. Nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis)
To bardzo inwazyjna i niebezpieczna dla różnorodności biologicznej roślina. Jej silne kłącza i bardzo szybki wzrost wypiera gatunki, które pierwotnie porastały niektóre tereny. Z łatwością porasta hałdy i wysypiska. Choć jej żółte, duże kwiatostany są bardzo ładne, nie powinniśmy jej sadzić w ogrodach.

8. Żółtlica drobnokwiatowa (Galinsoga parviflora)
Ta jednoroczna roślina zakwita miesiąc po wykiełkowaniu i wydaje mnóstwo nasion. Pochodzi z Ametyki Południowej (jej zachodniego wybrzeża), ale bardzo szybko rozpowszechniła się po całym świecie. Jest bardzo pospolicie spotykana na wysypiskach śmieci, placach budowy i gruzowiskach. 

9. Palusznik krwawy (Digitaria sanguinalis)
Czasem nazywany prosem krwawym i należy do zapomnianych roślin zbożowych (dawno temu pozyskiwano z niej nasiona i dodawano do pasz). Rośnie w luźnych kępach i często porasta tereny torowisk.

10. Przymiotno kanadyjskie, konyza kanadyjska (Erigeron canadensis)
Należy do rodziny astrowatych (Asteraceae). Jest roślina jednoroczną lub dwuletnią. Ciekawostką jest, że posiada w swoim składzie olejki eteryczne wykorzystywane do produkcji perfum. Rozsiewa się na ugorach, przy torowiskach i piaszczystych miedzach. 

Na wspomnienie zasługują też bardzo znane rośliny takie jak: pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica), rdest ptasi (Polygonum aviculare), dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum), skrzyp polny (Equisetum arvense), ostrożeń polny (Cirsium arvense),  bodziszek cuchnący (Geranium robertianum), łoboda rozłożysta (Atriplex patula), wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare), kolendra siewna (Coriandrum sativum) i wiele, wiele innch.

Tekst: Katarzyna Jeziorska, na podstawie wikipedia.com, zdjęcie tytułowe: distelpics/Pixabay, zdjęcia w tekście: Rasbak/CC BY-SA 3.0/Wikimedia Commons