Rośliny inwazyjne w Polsce | Czym są? Jak je rozpoznać?
W wyniku rozwoju cywilizacji oraz zmian w środowisku, każdego dnia, w różnych miejscach na Ziemi, giną bezpowrotnie gatunki roślin i zwierząt. Jednocześnie zmiany te często są przyczyną niekontrolowanego, często masowego, pojawiania się innych, obcych organizmów. Są to gatunki nazywane obcymi, a wśród nich możemy wyodrębnić niebezpieczne gatunki inwazyjne.
Spis treści
Różnorodne działania człowieka, przyczyniają się do nieodwracalnych i często drastycznych zmian w środowisku naturalnym. Mimo, że jesteśmy w pełni świadomi wartości środowiska i elementów przyrody w naszym życiu, nie doceniamy ich znaczenia i nie zastanawiamy się nad skutkami wywoływanych zmian.
Na świecie stosuje się różne definicje gatunków obcych i inwazyjnych. W Polsce gatunek obcy (według ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r.), to gatunek występujący poza swoim naturalnym zasięgiem w postaci osobników lub zdolnych do przeżycia: gamet, zarodników, nasion, jaj lub części osobników, dzięki którym mogą one się rozmnażać.
Natomiast definicja gatunku inwazyjnego określa go jako gatunek obcy, którego wprowadzenie czy zawleczenie wywołuje zagrożenie dla lokalnej różnorodności biologicznej i/lub gospodarki człowieka.
Dlaczego gatunki obce i inwazyjne są groźne?
Obce gatunki roślin inwazyjnych wpływają negatywnie poprzez:
- zmiany (przeobrażanie) siedlisk przyrodniczych,
- wypieranie gatunków rodzimych na skutek konkurencji lub ograniczania bazy pokarmowej,
- powodowane szkody gospodarcze,
- zagrożenie dla zdrowia człowieka.
Przykładowe rośliny inwazyjne w Polsce
Spis kilku najważniejszych i najbardziej znanych roślin inwazyjnych, które występują w naszym kraju. Niektóre z nich są znane w krajobrazie Polski już od lat, a inne potrafią co roku zaskoczyć swoją obecnością.
Róża pomarszczona (Rosa rugosa)
Fot. Detmold, Jan Haerer, reginasphotos, Wolfgang Eckert/Pixabay |
Opis ogólny
Krzew do 1-2 m wysokości, o grubych, kolczastych, szczeciniastych pędach. Róża pomarszczona ma pokrój wzniesiony, gęsty i regularny. Liście duże, do 22 cm, składają się z 5-9 pomarszczonych, grubych, sztywnych, pod spodem owłosionych listków. Kwiaty osadzone pojedynczo, ciemnoróżowe, karminowoczerwone, rzadko białe. Owoce o średnicy do 3 cm, płaskokuliste, pomarańczowoczerwone, gładkie, jesienią przebarwiające się na żółto lub pomarańczowo. Okres kwitnienia – od maja do późnej jesieni.
Zasięg naturalny
Północno-wschodnia Azja (Chiny, Półwysep Koreański, Japonia).
Siedlisko
Występuje na wydmach, terenach skalistych, siedliskach ruderalnych, skarpach, wzdłuż wybrzeży, linii kolejowych i dróg, na obrzeżach lasów i pól. Najsilniej rośnie na podłożu przepuszczalnym o odczynie lekko kwaśnym, żyznym, osłoniętym od wiatrów.
Obszar inwazji i zagrożenia dla rodzimej flory
W Europie od połowy XIX wieku. W Polsce największe zagrożenia stwarza dla płatów muraw kserotermicznych, na których może tworzyć własne monokultury.
Ciekawostki
Owoce są bogatym źródłem wysoko przyswajalnego, naturalnego kwasu askorbinowego, czyli popularnej witaminy C. Są składnikiem wielu preparatów leczniczych, mieszanek ziołowych oraz suplementów diety. Płatki wykorzystuje się w celu uzyskania nadzienia do wyrobów cukierniczych lub konfitur. Uprawiana jest jako roślina ozdobna, głównie do nasadzeń parkowych. Wykorzystywana jest również jako podkładka dla odmian szlachetnych róż.
Zwalczanie
Najlepsze rezultaty usuwania roślin tego gatunku dają metody mechaniczne, oprócz karczowania części nadziemnych, konieczne jest również wyorywanie lub wykopywanie części podziemnych.
Kolczurka klapowana (Echinocystis lobata)
Fot. (1) pchgorman, AzIbiss, stephpimmlyon, wackybadger |
Opis ogólny
Jednoroczne pnącze do 8 m długości, silnie rozgałęziające się i tworzące wąsy czepne. Liście do 8 cm długości, miękkie, 5-7 klapowe, ostro zakończone, lekko piłkowane, na długich ogonkach. Roślina jednopienna, rozdzielnopłciowa. Kwiaty sześciokrotne – żeńskie pojedyncze, w rozgałęzieniach łodygi, męskie liczne, białe, zebrane w długie grona. Owocem jest zielona, owalna torebka pokryta miękkimi kolcami z 4 brązowymi lub czarnymi nasionami. Okres kwitnienia przypada na sierpień i wrzesień.
Siedlisko
Aluwia nadrzeczne, zwłaszcza ziołorośla i zarośla wierzbowe oraz wilgotne miejsca o pH obojętnym, gdzie wykorzystuje inne rośliny, jako podpory podczas wzrostu.
Obszar inwazji i zagrożenia dla rodzimej flory
W Europie była introdukowana w byłej Czechosłowacji, Austrii, na Węgrzech, Ukrainie i Litwie. Do Polski trafiła z Ukrainy i Niemiec, na początku XX wieku. Jeden z najdynamiczniej rozprzestrzeniających się gatunków obcych. Występuje w całym kraju, najrzadziej w części północno-wschodniej.
Ciekawostki
Strzelające nasionami owoce i ich obfitość zapewniają ekspansję miejscową oraz trwałość stanowisk. Jest niestety w dalszym ciągu chętnie uprawiana – najczęściej wysiewana wzdłuż siatek ogrodzeniowych.
Zwalczanie
Usuwanie pędów przed okresem dojrzewania nasion oraz działania edukacyjne, zmierzające do zaprzestania jej uprawy.
Niecierpek drobnokwiatkowy (Impatiens parviflora)
|
Opis ogólny
Gatunek jednoroczny, dorasta zazwyczaj do 0,5 m wysokości. Łodyga naga, pojedyncza lub rozgałęziona. Liście skrętoległe, jajowate i zaostrzone, zwężające się w oskrzydlony ogonek. Brzeg liścia piłkowany. W odróżnieniu od lubianych w uprawach niecierpków ozdobnych, ma małe kremowo-żółte kwiaty, do 1 cm długości, kielich z prostą ostrogą, zgrupowane po 4-10 we wzniesionym gronie. Owoc to podłużna torebka, gwałtownie pękająca na 5 odwijających się klap. Okres kwitnienia Vl-X.
Zasięg naturalny
Azja.
Siedlisko
Siedliska ruderalne (wysypiska śmieci, tereny zabudowane, pobocza dróg), zbiorowiska leśne o różnym charakterze – wilgotne lasy łęgowe oraz lasy mieszane, szuwary trzcinowe, obrzeża pól uprawnych. Preferuje stanowiska zacienione oraz żyzne gleby bogate w azot.
Obszar inwazji i zagrożenia dla rodzimej flory
Sprowadzony do Europy w XIX wieku. Pierwszymi miejscami uprawy były ogrody botaniczne w Genewie i Dreźnie. Obecnie zadomowiony w całej Europie. W Polsce występuje pospolicie w regionach południowych i zachodnich, najmniejszy jego udział zaznacza się jeszcze tylko w części północno-wschodniej.
Ciekawostki
Rozsiewa się sam (autochoria). W dojrzałym owocu ciśnienie osmotyczne wynosi do 25 atmosfer. Silnie naprężone tkanki owocu po dojrzeniu pękają, zwykle przy dotknięciu, a nasiona wyrzucane są na odległość 4-6 m od macierzystej rośliny.
Zwalczanie
Usuwanie poszczególnych okazów przed okresem dojrzewania owoców (gdy mamy do czynienia z początkowym etapem wnikania gatunku na dany teren). Spowalnianie wzrostu i żywotności roślin oraz zmniejszanie ich liczebności stosując herbicydy.
Niecierpek gruczołowaty (Impatiens glandulifera Royale, syn. Impatiens oylei Walpers)
Fot. Witchgarden, M W, Joke2/Pixabay |
Opis ogólny
Roślina jednoroczna. Łodyga 1-2 m wysokości, gałęzista w górnej części, dołem bezlistna, w węzłach zgrubiała, naga, jasnozielona i czerwono punktowana. Liście naprzeciwległe lub po 3 w okółkach, lancetowate, piłkowane, do 25 cm długości. Kwiaty różowe, z różnie wysyconą barwą (od białych do ciemnobordowych). Kwiaty 3-4 cm wysokości i 2 cm szerokości. Korona o charakterystycznym, hełmiasto-wysklepionym kształcie, opatrzona małą, zakrzywioną ostrogą. Owoce lancetowate, pękające torebki o długości 2-3 cm i szerokości 0,8 cm. Okres kwitnienia – od czerwca do października.
Pochodzenie
Azja środkowa, zachodnie Indie i Pakistan. Do Europyzostałsprowadzonyz Himalajów, na początku XIX wieku, w celach ozdobnych. Pierwsze notowania dziko rosnących okazów z obszaru Polski w obecnych granicach pochodzą z końca XIX wieku, z Dolnego Śląska.
Siedlisko
W warunkach naturalnych występuje w lasach nadrzecznych, jak i na wysokości do 3000 m n.p.m. Można go spotkać w dolinach rzek, wzdłuż strumieni górskich, na zmeliorowanych łąkach, okrajkach lasów, w lasach, na terenach ruderalnych. Preferuje podłoża wilgotne i zasobne.
Obszar inwazji
Stanowiska rozproszone są na obszarze całego kraju. Najliczniej zasiedla regiony południowe i zachodnie, głównie wzdłuż górnych odcinków Odry i Wisły oraz ich dopływów.
Ciekawostki
Pękające owoce wyrzucają nasiona na odległość do 7 m. Wytwarzają duże ilości bardzo żywotnych nasion (do 32 000 na metr kwadratowy!).
Zwalczanie
Stosowanie herbicydów w początkowej fazie wnikania gatunku na dany teren, wyrywanie poszczególnych okazów przed okresem dojrzałości owoców.
Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi Manden.)
Fot. Paweł Romanowski |
Opis ogólny
Barszcz Sosnowskiego to roślina dwuletnia wysokości 1-2 m. Łodyga w górze rozgałęziona, dęta, głęboko bruzdowana, z rzadka szorstko owłosiona. Liście pierzastodzielne, dolne w zarysie trójkątne, górne pierzaste, z dużymi pochwami liściowymi, szorstko owłosione. Kwiaty zebrane w baldach złożony, o średnicy do 50 cm; kielich 5-ząbkowy; korona 5-płatkowa, biała. Owoc – jajowata lub owalna rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki. Okres kwitnienia to czerwiec i lipiec.
Zasięg naturalny
Kaukaz, północno-wschodnia Turcja.
Siedlisko
Barszcz Sosnowskiego rośnie na Kaukazie w zaroślach wzdłuż potoków górskich. W obszarze zasięgu wtórnego występuje głównie w zbiorowiskach przekształconych przez człowieka, takich jak: miedze, przydroża, odłogi, pola uprawne, pastwiska i łąki, ogrody i parki. Wkracza także do lasów (olsów i łęgów). Najszybciej rozprzestrzenia się w dolinach rzecznych, które stanowią główny szlak migracji. W miejscach występowania rośnie zwykle masowo, zmieniając skład dotychczasowych fitocenoz.
Obszar inwazji i zagrożenia dla rodzimej flory
W Polsce występuje na całym niżu i niższych położeniach górskich, szczególnie na Podhalu w dolinach rzecznych.
Ciekawostki
Barszcz Sosnowskiego zaczęto uprawiać we wschodniej Europie, jako roślinę pastewną na początku lat 50-tych XX wieku (w Polsce od lat 60-tych). Z powodu problemów z uprawą i zbiorem, głównie ze względu na zagrożenie dla zdrowia, uprawy zaniechano pod koniec latach 70-tych XX wieku. Roślina w szybkim tempie zaczęła spontanicznie rozprzestrzeniać się w środowisku naturalnym. Na początku lat 80- tych XX wieku zaczęto intensywnie zwalczać istniejące stanowiska. We wszystkich częściach rośliny, w tym we włoskach gruczołowych na łodygach i liściach znajduje się olejek eteryczny, zawierający m.in. związki kumarynowe (furanokumaryny), które chronią roślinę przez owadami i patogenami, natomiast dla człowieka i zwierząt stanowią zagrożenie. W kontakcie ze skórą i w obecności światła słonecznego, w szczególności ultrafioletowego, powodują oparzenia II i III stopnia. U zwierząt po spożyciu świeżych roślin może wystąpić stan zapalny przewodu pokarmowego, krwotok wewnętrzny i biegunka. Barszcz Sosnowskiego jest cenną rośliną miododajną.
Zwalczanie
Przy zachowaniu szczególnej ostrożności rośliny można niszczyć ręcznie lub mechanicznie, poprzez wykopywanie całych roślin lub ścinanie kwitnących pędów oraz chemicznie.
Nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis L.)
Fot. Hans Braxmeier, summa, stux, WikimediaImages/Pixabay |
Opis ogólny
Bylina wysokości do 1,5 m. Łodyga wzniesiona, sztywna, pojedyncza, naga lub rzadko owłosiona, wewnątrz pusta. Liście skrętoległe, malejące ku górze. Blaszka liściowa lancetowata, zaostrzona, od spodu omszona, na brzegu ostro piłkowana, z dwoma wyraźnymi nerwami brzeżnymi. Koszyczki 5-14 kwiatowe, zebrane w piramidalne wiechy. Listki okrywy nierówne, lancetowate, tępe. Korona żółta długości 2-3 mm. Owoce – niełupki, krótko omszone, z puchem kielichowym długości 2-2,5 mm. Okres kwitnienia – sierpień, wrzesień.
Zasięg naturalny
Ameryka Północna.
Siedlisko
Zarówno w obszarze pierwotnego zasięgu, jak i na terenach, gdzie jest gatunkiem inwazyjnym występuje w siedliskach antropogenicznych; nieużytkach, przydrożach, terenach ruderalnych, w pobliżu zabudowań, poza tym na obrzeżach lasów oraz wzdłuż brzegów rzek i zbiorników wodnych. Obszar inwazji i zagrożenia dla rodzimej flory. W Polsce występuje na całym obszarze, w siedliskach naturalnych i synantropijnych.
Ciekawostki
Nawłoć kanadyjska jest jedną z najstarszych roślin ozdobnych sprowadzonych z Ameryki Północnej. W Anglii zanana od 1645 roku. Początkowo była uprawiana w ogrodach botanicznych, później w ogrodach przydomowych i parkach. Do uprawy w krajach Europy środkowej trafiła w połowie XIX wieku. Współcześnie występuje jako gatunek zdziczały na rozległych obszarach Europy. Nawłoć kanadyjska jest rośliną leczniczą, ziele wykazuje działanie pobudzające, wzmacniające i moczopędne, zewnętrznie do leczenia obolałych miejsc. Cenna roślina miododajna.
Zwalczanie
Koszenie w maju i sierpniu przez kilka kolejnych lat.
Rdestowiec, rdest (Reynoutria Houtt.)
|
W Polsce występują dwa gatunki rdestowca oraz jeden ich mieszaniec: rdestowiec ostrokończysty (Reynoutria japonica), rdestowiec sachaliński (Reynoutria sachalinensis (F. Schmidt) Nakai), rdestowiec czeski (Reynoutria x bohemica Chrtek & Chrtkova).
Opis ogólny
Bylina wysokości do 3 m o zgrubiałych kłączach. Łodygi tęgie, nagie, wewnątrz puste. Liście, pojedyncze, skrętoległe i ogonkowe. Blaszka liściowa duża, całobrzega, szerokojajowata do eliptycznej, od spodu ogruczolona. Kwiaty drobne zielonkawożółte, zebrane w wiechowate kwiatostany wyrastające z kątów liści. Kwiaty są jednopłciowe, a rośliny dwupienne. Owoce owalne orzeszki. Okres kwitnienia – IX-X.
Zasięg naturalny
Azja wschodnia.
Siedlisko
Siedliska ruderalne; zarośla nadrzeczne, łęgi, przydroża, nasypy kolejowe.
Obszar inwazji i zagrożenia dla rodzimej flory
Obecnie występują w całej Polsce. Bardziej pospolity jest rdestowiec ostrokończysty (Reynoutria japonica). Tworzą rozległe, zwarte płaty wypierając całkowicie naturalną florę!
Ciekawostki
W Europie pojawiły się w latach 1890-1940. Sprowadzone zostały przez ogrodników, a następnie samorzutnie rozprzestrzeniły się w środowisku naturalnym. W Polsce są roślinami inwazyjnymi, bardzo ekspansywnymi wypierającymi rodzime gatunki. Są cennymi roślinami miododajnymi, ze względu na swój późny okres kwitnienia. Rdestowce charakteryzującą się dużym przyrostem biomasy i dużą jej wartością energetyczną. Wykorzystywane są do oczyszczania gleb silnie skażonych, w tym również metalami ciężkimi. Chronią glebę przed erozją. Są roślinami ozdobnymi i pastewnymi. Rdestowiec ostrokończysty jest rośliną leczniczą, jadalną i barwierską; korzenie dostarczają żółtego barwnika; młode pędy spożywane są w Japonii jak szparagi.
Zwalczanie
Rośliny można niszczyć ręcznie lub mechanicznie, poprzez wykopywanie kłączy.
Klon jesionolistny (Acer negundo L.)
Fot. (4) andrey_zharkikh, wlcutler, joedecruyenaere, cricketsblog |
Opis ogólny
Drzewo dorasta do 15 (20) m wysokości. Ma szeroką, nieregularną koronę osadzoną zwykle na niskim i krzywym pniu. Często zdarzają się osobniki kilkupniowe. Jest kruchy i często łamany przez wiatr i śnieg. Rośnie szybko, ale żyje krótko (rzadko osiąga 100 lat). Liście pierzaste 3-5 (9) listkowe, jasnozielone, w jesieni żółknące przed opadaniem. Roślina dwupienna. Kwiaty żeńskie w zwisających gronach, męskie mają kształt wiszących pęczków. Owocem jest oskrzydlony orzeszek połączony symetrycznie z drugim. Po dojrzeniu do wiosny utrzymują się na drzewie, co jest typowe dla jesionów. Nazywany jest jesionoklonem i istnieją jego ozdobne odmiany (np. 'Odyssanum'). Okres kwitnienia – IV-V.
Zasięg naturalny
Wschodnie i środkowe obszary Ameryki Północnej.
Siedlisko
Najczęściej rośnie w nad brzegami jezior i w dolinach rzek. Odznacza się skromnymi wymaganiami glebowymi i wyjątkową wytrzymałością na suszę oraz zanieczyszczenia powietrza.
Obszar inwazji i zagrożenia dla rodzimej flory
Od dawna uprawiany w wielu krajach Europy i Azji. Introdukowany do Europy w XVII wieku. Początkowo uprawiany jako drzewo ozdobne. W Polsce w pełni zadomowiony i zdziczały w całym kraju z wyjątkiem części Pomorza i Polski północno-wschodniej. Wydaje ogromne ilości nasion. Rozmnaża się w niekontrolowany sposób zasiedlając lasy, działki, ogrody, gdzie jest traktowany jako uciążliwy chwast.
Ciekawostki
Bardzo się różni od innych klonów zwłaszcza liśćmi. Owocuje od 5 roku życia. Drewno niskiej jakości i nie posiada znaczenia przemysłowego. Stosuje się go w zadrzewieniach rekultywacyjnych i osłonowych przy zakładach przemysłowych.
Zwalczanie
Zaniechanie w masowych nasadzeniach. Mechaniczne i chemiczne usuwanie podrostu.
Robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia L.)
Fot. erwin nowak, diabolos, WikimediaImages, Marek Jujka/Pixabay |
Opis ogólny
Drzewo wysokości do 25 m o luźnej, parasolowatej koronie. Liście robinii akacjowej jasnozielone złożone z 7-19(21) listków, późno rozwijające się na wiosnę. Kwiaty motylkowe białe z żółtą plamą na żagielku, silnie pachnące, zebrane w gęste grona długości 10-20 cm. Owoce - gładkie strąki do 12 cm długości, długo utrzymujące się na drzewie. Nasiona brązowe lub czarne o nerkowatym kształcie. Rośnie przez około 30-40 lat potem jej wzrost ustaje. Żyje 100-150 lat (zdarzają się osobniki 250-letnie). Okres kwitnienia – V-VI.
Zasięg naturalny
Wschodnie i środkowe stany Ameryki Północnej. Rozprzestrzeniła się na wszystkich (z wyjątkiem Antarktydy) kontynentach świata. Siedlisko Miejsca ciepłe i suche - widne lasy, suche zarośla, zadrzewienia śródpolne.
Obszar inwazji i zagrożenia dla rodzimej flory
Jedno z pierwszych drzew północnoamerykańskich sprowadzonych do Europy w początkach XVII wieku. W Polsce powszechnie uprawiana w parkach, w lasach i przy drogach. Samorzutnie rozprzestrzenia się w środowisku naturalnym i jest trudna w zwalczaniu. Odznacza się wysoką zdolnością wydawania odrośli korzeniowych. Po wycięciu drzew często całkowicie opanowuje znaczny teren stając się trudnym do zwalczania chwastem.
Ciekawostki
Dostarcza cennego, odpornego na gnicie drewna. Roślina miododajna (miód akacjowy), lecznicza, ozdobna i trująca. Kwiatostany po wysmażeniu doskonale smakują w cieście naleśnikowym. W rytuale masońskim liście robinii są składane na grobach jako symbol nieśmiertelności. Znana jako biała akacja sprowadzona z Ameryki Północnej do Francji przez Jeana Robina.
Zwalczanie
Zaniechanie w masowych nasadzeniach. Mechaniczne i chemiczne usuwanie podrostu i odrośli korzeniowych.
Człowiek, rośliny i zmiany
Zajmowanie przez organizmy nowych przestrzeni jest naturalnym procesem wywołanym zmianami w środowisku, w tym zmianami klimatycznymi. Wiele gatunków roślin i zwierząt trafia w nowe miejsca dzięki zaplanowanym działaniom człowieka. Są również takie, które docierają do odległych miejsc przypadkowo.
Aby skutecznie przeciwdziałać negatywnym skutkom rozprzestrzeniania się gatunków obcych, w tym inwazyjnych, należy przede wszystkim:
-
zidentyfikować i sklasyfikować gatunki obce na określonych obszarach,
-
posiadać wiedzę na temat biologii danego gatunku,
-
posiadać wiedzę na temat potencjalnego negatywnego oddziaływania na inne organizmy i siedliska,
-
prowadzić monitoring stanowisk występowania gatunku, źródeł, kierunków i możliwości ich rozprzestrzeniania się,
-
informować społeczeństwo o istocie problemu i jego skali,
-
wszystkie działania podejmować zarówno lokalnie, jak i globalnie,
-
wprowadzać odpowiednie regulacje prawne.
Źródło: Tekst opracowany przez Mykhaylo Chernetskyy, Agnieszka Dąbrowska, Dorota Misiurek, Ryszard Sawicki, Grażyna Szymczak, zdjęcie główne: , zdjęcia w tekście: (1) "Wild Cucumber"/pchgorman/CC BY-NC-SA 2.0, "Tendril. More Echinocystis lobata [3]"/AzIbiss/CC BY-NC 2.0, "Echinocystis lobata"/stephpimmlyon/CC BY-NC 2.0, "Wild Cucumber (Echinocystis lobata)"/wackybadger/CC BY-SA 2.0, (2) "Impatiens parviflora"/Jörg Hempel/CC BY-SA 2.0, (3) MdE/CC BY-SA 3.0 de/Link, (4) "2009.09.05-10.43.53_IMG_3389"/andrey_zharkikh/CC BY 2.0, "20110523_KlagerWoodlandWA_BoxElder_Cutler_P1120251"/wlcutler/CC BY 2.0, "DSCN3959"/joedecruyenaere/CC BY-SA 2.0, "Box elder"/cricketsblog/CC BY 2.0,
TEMATY NA CZASIE 
Komentarze