Jak rozświetlić cień | 10+ najlepszych roślin do ogrodu

Przy aranżacji cienistego ogrodu mamy do wyboru pokaźną paletę roślin – nie tylko bylin, ale także zimozielonych krzewinek, pnączy i krzewów. Przed przystąpieniem do projektowania koniecznie sprawdź warunki świetlne, rodzaj podłoża i poziom jego wilgotności, aby odpowiednio dobrać nasadzenia. Zacienienie może być całodniowe lub tylko w określonych porach dnia lub roku (poranne lub popołudniowe słońce, bezlistne gałęzie drzew wiosną).

Warstwa humusu, jego odczyn i to, co się pod nim znajduje (piasek czy glina), ma znaczenie dla określenia żyzności i przepuszczalności podłoża. Miejsca zacienione potrafią być bardzo suche (parasol z konarów i liści drzew, okapy budynków, płytko korzeniące się brzozy, magnolie, świerki), ale mogą też być stale wilgotne lub okresowo zalewane. Tylko poznanie warunków siedliskowych (ewentualnie ich poprawa poprzez prześwietlenie koron, nawiezienie kompostem, ściółkowanie, nawadnianie) umożliwi wyselekcjonowanie odpowiednich gatunków i odmian, które będą zdrowo rosły i rozświetlą cień.

Fot. Grzegorz Falkowski (ZSzP)

Zawilec wielkokwiatowy (Anemone sylvestris)

Nie bój się cienia

Projekt ogrodu oparty na inspiracji rodzimymi lasami mieszanymi świetnie sprawdzi się w głębokim cieniu, jeśli wykorzystamy rośliny runa leśnego, takie jak konwalie, kokoryczki czy kopytniki, a zwłaszcza paprocie: narecznice, języczniki i wietlice. W trochę lepszych warunkach świetlnych mamy do wyboru znacznie szerszą paletę sprawdzonych propozycji.

Zrównoważenie koloru liści odmian jednolicie zielonych i pstrych, kształtu pokaźnych kęp funkii i niepozornych, rozproszonych zawilców, struktury skórzastych, jędrnych blaszek bergenii i jedwabistych, efemerycznych arizem pozwoli wydobyć ich subtelne piękno i przełamać cienistą przestrzeń.

Do rozświetlenia cienia najodpowiedniejsze będą odmiany o jasno obrzeżonych lub kremowych, mozaikowych wzorkach i cętkach na liściach lub o białych kwiatach. Wybór gatunków bylin cienioznośnych jest zdumiewająco zróżnicowany i pozwala stworzyć efektowne nasadzenia, atrakcyjne przez cały rok.

Nawet w letnie gorące dni, gdy słońce świeci wysoko, pod zwartym okapem drzew panuje orzeźwiający chłód i lekki półmrok. W tym czasie na cienistej rabacie najlepiej będą prezentować się byliny o dekoracyjnym ulistnieniu. Jeśli chociażby jednemu promieniowi uda się przebić przez plątaninę gałęzi, to rozbłyśnie on ze zdwojoną siłą na pstrokatej, błyszczącej lub skórzastej powierzchni liści bylin.

Fot. Grzegorz Falkowski (ZSzP)

Barwinek pospolity (Vinca minor) 'Ralf Shugert'

Najważniejsze gatunki na wiosnę i lato

W coraz dłuższe wiosenne dni delikatne promienie słońca, przesiane przez konary i gałęzie z dopiero co pękającymi pączkami, mają szansę dotrzeć i ogrzać przez chwilę mroczne zakątki, w których pysznią się najpierw białe cebulice syberyjskie (Scilla siberica) ‘Alba’, a później białe kamasje (Camassia leichtlinii) ‘Alba’. Kolejno swój urok zaczynają roztaczać byliny stworzone z natury do cienistych ogrodów leśnych w stylu naturalistycznym i w typie nieformalnym.

Latem centralne miejsce cienistego zakątka ozdobi na przykład kolekcja niezastąpionych funkii (Hosta). Rośliny te tworzą kępy o zróżnicowanej wielkości, od miniaturowych do olbrzymich, składające się głównie z liści odziomkowych wyrastających z krótkiego kłącza z gęstymi pęczkami mięsistych korzeni. Kształt blaszki liściowej zależy od gatunku (rodzaj liczy 20-50 gatunków w różnych ujęciach systematycznych) i odmiany (powyżej tysiąca kultywarów). Liście odmiany ‘Brim Cup’ zdobi szerokie, nieregularne obrzeżenie w kremowobiałym kolorze. U ‘Ginko Craig’ jest ono białe, ale z pofalowanym brzegiem. ‘Pandora’s Box’, miniaturka dorastająca do 5 cm, ma na kremowobiałym liściu szarozielony, postrzępiony margines. Mroczne zakątki idealnie ożywią formy żółtolistne: wyprostowana ‘Sun Power’, złocista ‘Zounds’ czy ‘Fire Island’ o wiśniowych ogonkach liściowych i zaczerwienionych nerwach na zielono-żółtych blaszkach.

Fot. Grzegorz Falkowski (ZSzP)

Tawułka (Astilbe) 'Betsy Cuperus'

Najważniejsze gatunki na jesień i zimę

W rześkie jesienne dni na pierwszy plan wysuwają się zimozielone rośliny tworzące strukturę założenia. Godne polecenia, odporne odmiany, które nie są bylinami, ale pełnią ich rolę oraz zepną i zespolą całą cienistą kompozycję to m.in. barwinek pospolity (Vinca minor) ‘Ralph Shugert’ o ciemnozielonych błyszczących liściach z nieregularnym białym obrzeżeniem (nagroda brytyjskiego Królewskiego Towarzystwa Ogrodniczego RHS Award of Garden Merit) oraz ‘Illumination’ z szerokim żółtym, świetlistym wzorem wzdłuż unerwienia, a także runianka japońska (Pachysandra terminalis) ‘Variegata’ – wolno rosnąca krzewinka tworząca zwartą okrywę wysokości ok. 15-20 cm. Jej powcinane, grubo ząbkowane, skórzaste liście z delikatnym kremowobiaławym brzegiem i nieregularnymi, fantazyjnymi plamkami uatrakcyjnią nawet dużą zacienioną powierzchnię. Bluszcz pospolity (Hedera helix) ‘Profesor Seneta’ jest polską odmianą o dużych, skórzastych, ciemnozielonych liściach z kremowobiałym, marmurkowym zdobieniem. Rośliny okrywowe powinny stanowić tło dla tych o dużych i dekoracyjnych liściach. Warto posadzić je dużymi, nieregularnymi plamami lub wijącymi się wstęgami.

Fot. Grzegorz Falkowski (ZSzP)

Onoklea wrażliwa (Onoclea sensibilis)

Ekspert poleca: niezawodne byliny do cienia

Fot. Grzegorz Falkowski (ZSzP)

Arizema amurska (Arisaema amurense)

Dość rzadko spotykana dwupienna bylina o okrągławej bulwie i całobrzegich, pięciodzielnych liściach (u młodych roślin trójdzielnych) długości 35 cm. Pęd kwiatostanowy stanowi pochwa o dł. ok. 5 cm z zagiętym wierzchołkiem, bladozielona z białymi paseczkami i kolbą kwiatową wewnątrz. Kwitnie pod koniec maja i w czerwcu. Często zdarza się, że młode okazy początkowo wykształcają kwiat męski, który z wiekiem zmienia się w żeński. Jednak niekiedy, po obfitym owocowaniu, ponownie dochodzi do zmiany płci kwiatów. Czerwone, błyszczące, zebrane na szczycie kolby nasiona pięknie zdobią cienistą rabatę jesienią. Preferuje wilgotną, ale nie mokrą, próchniczą, przepuszczalną glebę.

Fot. Grzegorz Falkowski (ZSzP)

Zawilec gajowy (Anemone nemorosa)

Cenna kłączowa bylina okrywowa o jednym liściu odziomkowymi z ząbkowanymi brzegami, która w marcu i kwietniu zachwyca białymi kwiatami. Do ciekawych kultywarów należą: ‘Alba Plena’ o podwojonej liczbie płatków, ‘Blue Eyes’ o pełnych białych kwiatach z fioletowym oczkiem, ‘Green Dream’ z pylnikami przekształconymi w drobniutkie zielone listki otoczone białym wianuszkiem płatków czy ‘Lychette’ o bardzo dużych śnieżnobiałych kwiatach. Wyhodowano również odmiany o zabarwieniu niebieskim, różowym, fioletowym lub żółtym, co daje możliwość stworzenia ogrodu tematycznego lub kolekcjonerskiego wraz z innymi gatunkami zawilców, np. altajskim (A. altaica), bajkalskim (A. baicalensis), długowłosym (A. crinita) i narcyzowatym (A. narcissiflora).

Fot. Grzegorz Falkowski (ZSzP)

Brunera wielkolistna (Brunnera macrophylla)

Długowieczna, kępiasta roślina z rodziny ogórecznikowatych dorastająca do 50 cm wysokości. Blaszki liściowe sercowate, ciemnozielone, od spodu pokryte meszkiem, a u odmian ozdobnych spotyka się białe, kremowobiałe, żółte czy zielonooliwkowe dekoracyjne ubarwienie wzdłuż nerwów i brzegów liści lub nieregularne plamki i mozaiki na całej ich powierzchni. Drobne kwiaty zebrane po kilka lub kilkanaście przypominają kolorem i kształtem niezapominajki. Pojawiają się od marca do czerwca. Są błękitne lub niebieskie, a u odmiany ‘Alba’ – białe. Polecane hodowlane formy, o ozdobnym, jasnym ulistnieniu to m.in.: ‘Variegata’ – z kremowobiałą, nieregularną obwódką; ‘Jack Frost’ – ze srebrzystą, metaliczną mozaiką i jasnozielonym, wyrazistym unerwieniem; ‘Looking Glass’ – o srebrzystobiałych blaszkach z delikatnym zielonym użyłkowaniem wzdłuż nerwów i cienkim marginesem wzdłuż krawędzi; ‘Gordono Gold’ – o liściach początkowo zielonych, a później marmurkowych ze złoto-żółtym rysunkiem. Brunery wymagają żyznej i umiarkowanie wilgotnej gleby.

Fot. Grzegorz Falkowski (ZSzP)

Epimedium wielkokwiatowe (Epimedium grandiflorum)

Pochodząca z Korei i Japonii niewysoka wieloletnia okrywowa roślina zielna, o wysokości do 20-35 cm. Liście jajowate, na brzegach kolczaste, zimotrwałe. W mroźne, bezśnieżne zimy mogą podsychać, ale wiosną szybko się regenerują. Pęd kwiatostanowy złożony z kilku do kilkunastu oryginalnych kwiatów koloru białego, żółtego lub różowo-purpurowego, pojawia się od kwietnia do czerwca. Odmiana ‘Elfenkönigin’ wytwarza okazałe, białe kwiaty, ‘Rose Queen’ – duże, różowo-białe, a ‘White Queen’ białe z muśnięciem różu, ale mniejsze (2,5 cm średnicy). Stanowisko umiarkowanie wilgotne, żyzne.

Fot. Grzegorz Falkowski (ZSzP)

Parzydło leśne (Aruncus sylvestris)

Ponad imponującą masą pierzastych liści w czerwcu pojawiają się silnie rozgałęzione wiechy rozdzielnopłciowych, kremowobiałych kwiatów. Roślina tolerancyjna. Ma niewielkie wymagania glebowe i dobrze znosi suszę, ale rośnie lepiej na żyznych i wilgotnych terenach. Odmiana ‘Glasnevin’ jest niższa (60-120 cm), ale ma silniej podzielone liście. Natomiast ‘Kneiffii’, z bardzo cienkimi, zwieszającymi się łodygami i nitkowatymi segmentami, w czasie kwitnienia zdaje się tworzyć ulotną białawą mgiełkę unoszącą się nad mocno pierzastym ulistnieniem. Tę delikatność można zestawić z podobnymi w kształcie, ale sztywniejszymi i okazalszymi kwiatami tawułki japońskiej (Astibe japonica) ‘Deutschland’.

Fot. Grzegorz Falkowski (ZSzP)

Jarzmianka większa (Astrantia major)

Dziko rośnie w Sudetach i Karpatach i jest rozpowszechniona w południowej części niżu. Dorasta, w zależności od odmiany, do 30-90 cm wysokości. Jej liście osadzone na długich ogonkach są podzielone i mają ząbkowane brzegi. Kwiaty zebrane w baldaszki pojawiają się od czerwca do sierpnia. U jarzmianki ‘Alba’ są śnieżnobiałe, a u ‘Moira Red’ początkowo zaróżowione, a następnie białe z zielonkawym odcieniem na wierzchołkach pokrywy baldachu. ‘Sunningdale Variegated’, wyrastająca na 70 cm, ma jasnożółte, nieregularnie rozmieszczone plamki, które ładnie kontrastują z ciemną zielenią pierzastych blaszek liściowych. Kwitnie na różowo.

Fot. Grzegorz Falkowski (ZSzP)

Wietlica japońska (Athyrium nipponicum var. pictum)

Paproć wytwarzająca krótkie kłącze z licznymi i gęsto skupionymi liśćmi, która bardziej niż głęboki cień preferuje stanowiska półcieniste. Odmiana ‘Ursulas Red’ urzeka srebrzystobiałymi listkami zieleniejącymi w okolicach nerwów na purpurowej osadce. ‘Silver Falls’ jest podobna, ale z szarawym odcieniem. ‘Cristatoflabellatum’ poza intensywnym, srebrno-białym wybarwieniem zachwyca pierzasto podzielonymi listkami. Jest w pełni mrozoodporna.

Fot. Grzegorz Falkowski (ZSzP)

Konwalia majowa (Convallaria majalis)

Dobrze znana, rozpowszechniona w lasach liściastych i mieszanych rodzima roślina kłączowa. Na uwagę zasługują odmiany: ‘Polish Beauty’ o licznych białożółtych paseczkach na liściach, podobne do siebie ‘Albostriata’, ‘Aureovariegata’ i ‘Variegata’ z białymi lub kremowobiałymi liniami, złoto obrzeżona ‘Cream da Mint’ oraz ‘Prolificans’ z rozgałęzionymi kwiatostanami.

Tekst: Jarosław Jacek Gryz, zdjęcie tytułowe: ZGURSKI1980 / DEPOSITPHOTOS

Artykuł powstał we współpracy z Związkiem Szkółkarzy Polskich Więcej o roślinach i ich producentach znajdziesz na e-katalogroslin.pl