Dlaczego warto uprawiać warzywa pnące w ogrodzie?
- Oszczędność miejsca – pnąca roślina uprawiana w doniczce przy stelażu potrafi wydać plon dorównujący zbiorom z połowy poziomej grządki. Doskonale nadają się do uprawy w pojemnikach, np. na balkonie, tarasie czy patio, a także w małych ogródkach i pod osłonami. Czyli wszędzie tam, gdzie każdy metr poziomej przestrzeni jest na wagę złota.
- Wygoda – Uprawa w pionie praktycznie eliminuje konieczność schylania czy klękania podczas pielęgnacji roślin oraz zbierania plonów. To ogromna zaleta z punktu widzenia osób starszych oraz zmagających się z dolegliwościami kręgosłupa czy stawów.
- Zdrowsze rośliny – warzywa prowadzone przy podporach są mniej podatne na choroby grzybowe. Ze względu na sprawną cyrkulację powietrza ich liście i inne organy szybciej obsychają popodlewaniu czy mżawce. Nie występują zastoje wilgoci, korzystne dla rozwoju chorobotwórczych grzybów. Poza tym, plony nie stykają się z podłożem, co minimalizuje ryzyko gnicia, chorób odglebowych oraz zabrudzenia się ziemią.
- Nasłonecznienie – wertykalny sposób uprawy zapewnia optymalny dostęp światła do liści i owoców, a tym samym wydajniejszą fotosyntezę oraz obfitsze plony lepszej jakości.
- Efekt aranżacyjny – pnące warzywa oplatające różnorodne stelaże, balustrady czy kratki intrygują i przyciągają wzrok. Pozwalają tworzyć niekonwencjonalne aranżacje, łączące w sobie walory dekoracyjne i użytkowe.
Tradycyjne warzywa pnące
Już nasze babcie dobrze znały zalety uprawy warzyw w pionie. Wiele klasycznych odmian pnących cieszy się popularnością do dziś. Nie brakuje też zupełnych nowości, o egzotycznym wyglądzie, smaku i zastosowaniach.
Fasola pnąca i spółka
Warzywa pnące z rodziny bobowatych (Fabaceae) są łatwe w uprawie i zaskakująco różnorodne. Wspinają się po podporach samodzielnie (bez podwiązywania), owijając się wokół nich pędami. Oprócz owoców (strąków) i bogatych w białko nasion oferują jadalne kwiaty, stanowiące uroczy dodatek do sałatek czy kanapek. Na początek prawdziwy klasyk, czyli…
▼ Fasola wielokwiatowa (Phaseolus coccineus)
Prawdopodobnie najbardziej znane warzywo pnące. Z natury jest krótkowiecznym bylinowym pnączem, jednak w naszym klimacie jest traktowana jako roślina jednoroczna. Posiada odmiany karłowe, jednak większość rośnie błyskawicznie, osiągając nawet do 4 m wysokości. Cieszy oko i podniebienie: kwitnie przez całe lato do jesieni, również już w trakcie owocowania. I to jak kwitnie!
Rozwija długie, obfite grona wysoce miododajnych kwiatów, zależnie od odmiany białych (‘Piękny Jaś’), czerwonych (‘Rotblühende’) lub dwubarwnych, biało-czerwonych (‘Hestia’). Podobna różnorodność dotyczy owoców: szerokie, płaskie strąki w zielonych łupinach skrywają 6-10 dużych nasion: od śnieżnobiałych przez czerwono-purpurowe po fioletowe lub brązowe z czarnym wzorem. Młode, zielone strączki można jeść w całości. Ze starszych wyłuskuje się nasiona i spożywa świeże, po ugotowaniu, lub suszy i przechowuje do przyszłego wykorzystania po namoczeniu.
▲ Fasola szparagowa tyczna (Phaseolus vulgaris)
Silnie rosnące odmiany tego warzywa potrafią wspinać się do wysokości 2-3 m. Plonują dłużej i kilkukrotnie obficiej w porównaniu do odmian karłowych. Jest w czym wybierać: ich strąki mogą być w przekroju okrągłe lub płaskie, docelowo zielone (m. in. odmiany ‘Cobra’, ‘Hilds Neckarkönigin’, ‘Eva’ i ‘Algarve’), żółte (‘Neckargold’, ‘Golgmarie’, ‘Monte Gusto’), fioletowe (‘Blauhilde’, ‘Melissa’). Wszystkie są przepyszne blanszowane, gotowane, dodane do zupy lub sałatek. Trzeba je zbierać na bieżąco, przed osiągnięciem pełnej dojrzałości. Później strączki stają się łykowate i do spożycia nadają się już tylko nasiona.
▼ Wspięga wężowata (Vigna unguiculata)
Znana też pod nazwą fasolnik chiński, to warzywo popularne w krajach o gorącym, suchym klimacie. Doskonale znosi piaszczyste gleby, nawet bardzo ubogie. W obliczu globalnego ocieplenia zdobywa uznanie ze względu na odporność na upały i niedobory wilgoci. W Polsce do obfitego owocowania wymaga jak najcieplejszego, słonecznego stanowiska, np. przy południowej ścianie domu albo w szklarni.
Wspina się po podporach do wysokości ok. 2-3 m i rozwija dość duże, fioletowe lub fioletowo-różowe kwiaty. Jednak największe wrażenie robią charakterystyczne strąki, osiągające nawet do 100 cm długości! Młode są soczyste, słodkie i pozbawione łyka, w smaku przypominają połączenie fasolki szparagowej i groszku cukrowego. Dojrzałe skrywają wewnątrz kilkadziesiąt białych, kremowych lub czerwonawych nasion z charakterystycznym, czarnym oczkiem. Można je przyrządzać jak fasolę lub groch.
▶ Zaprojektuj ogród w 5 minut: Sprawdź nasz darmowy program online
▼ Fasolnik egipski (Lablab purpureus)
To wieloletnie pnącze, w gorącej strefie klimatycznej osiąga do 6 m długości. W Polsce osiąga trzykrotnie mniejsze rozmiary, jest uprawiany jako roślina jednoroczna. Zwraca uwagę wykwintna urodą: ciemnozielone lub fioletowe liście, a wśród nich liczne obfite grona fioletowych, czerwonopurpurowych lub, rzadziej, białych kwiatów. Z czasem zmieniają się w szerokie, płaskie strąki zawierające po kilka nasion.
Spożywa się je identycznie jak fasolę wielkokwiatową: młode strączki w całości, a ze starszych wyłuskiwać pożywne nasiona. Na tym nie koniec: liście fasolnika można przyrządzać jak szpinak, np. blanszować, dodawać do zup i sałatek. Ma identyczne wymagania jak wspięga wężowata: słońce i ciepło to podstawa, natomiast względem zasobności i wilgotności gleby jest tolerancyjny.
▼ Groch siewny (Pisum sativum)
Trudno o warzywo łatwiejsze w uprawie! Plonuje błyskawicznie, niektóre odmiany już po 6 tygodniach od siewu. Ma krótki cykl wegetacyjny, mimo to silnie rosnące odmiany, takie jak groch cukrowy ‘Carouby’ i łuskowy ‘Telefon’ potrafią wspiąć się do wysokości 1,5-2 m. Mimo to nie wymagają masywnych podpór: wystarczy lekki stelaż zbudowanych z drewnianych tyczek i sznurka albo bambusowa drabinka.
Pnące warzywa bobowate żyją w symbiozie z bakteriami brodawkowatymi, więc nie tylko wymagają nawożenia tym pierwiastkiem: wręcz przeciwnie, wzbogacają w niego podłoże. Cenny spadek dla następnych roślin w płodozmianie! Fasole i fasolniki są ciepłolubne i nie lubią pikowania. Zwykle wysiewa się je wprost do gruntu, w drugiej połowie maja, po „Zimnej Zośce”. Alternatywą jest przygotowanie rozsady wysiewanej po 2-3 nasiona w doniczkach i wysadzanej do gruntu wraz z podłożem. Wyjątek stanowi groch, który wyróżnia się wysoka odpornością na niskie temperatury. Można go siać do gruntu już od marca, ale najlepiej nie później niż do połowy kwietnia.
Bobowate warzywa pnące mogą się piąć praktycznie po każdej podporze: przy pionowych sznurach, siatkach, kratownicach, obeliskach, wigwamach z tyczek. Kratka dla pnączy obrośnięta np. fasolą wielokwiatową to szybki i tani sposób na zieloną osłonę tarasu: ekologiczną, atrakcyjną i użytkową. A może balkonowa balustrada opleciona fasolnikiem? Zazdrość sąsiadów murowana.
Ogórki pnące w kilku odsłonach
Na kanapce, w mizerii albo kiszony w słoiku lub zupie ogórkowej. Zna go każdy, ale głównie w „typowej” wersji. To, że nadaje się do uprawy w pionie raczej nikogo nie zdziwi, ale pod wieloma innymi względami ogórek potrafi zaskoczyć!
Ogórki oraz ich egzotyczne odpowiedniki do pełni szczęścia potrzebują ciepła, słońca i regularnego podlewania. Uprawę szklarniową można rozpocząć pod koniec kwietnia, natomiast do gruntu ich nasiona lub doniczkowane sadzonki mogą trafić dopiero po całkowitym ustąpieniu przymrozków.
▲ Ogórek siewny (Cucumis sativus)
W odmianach o silnym wzroście doskonale nadaje się do prowadzenia w pionie, w gruncie lub pod osłonami. Na grządkach pod gołym niebem świetne rezultaty daje uprawa przy siatce rozpiętej na stabilnym stelażu z metalu lub drewna. W szklarniach pnące odmiany zdeklasowały płożącą konkurencję! Ich pędy prowadzi się przy pionowych drutach, do których trwale przywierają za pomocą wąsów czepnych.
Wśród odmian polecanych do wertykalnych upraw są zarówno typowo sałatkowe, takie jak ‘Obelix F1’, o cienkiej, gładkiej skórce niewymagającej obierania i soczystym, chrupiącym miąższu bez cienia goryczki, jak i korniszonowo-konserwowe, jak ‘Izydor F1’ lub ‘Tytus F1’, bardzo plenne, o niewielkich owocach z brodawkowatą skórką.
▶ Dowiedz się więcej o uprawie ogórków w pionie przy podporach
▲ Kiwano (Cucumis metuliferus)
Potocznie znane jako ogórek afrykański, na początku uprawy przypomina zwykłe ogórki pnące. Do czasu: owoce rozwiewają wszelkie wątpliwości! Są owalne, wielkości dłoni, z silnie kolczastą skórką pokrytą pomarańczowo-złotym marmurkiem. Pod nią kryje się zielonkawożółty miąższ o bananowym zapachu i smaku łączącym w sobie tradycyjnego ogórka, kiwi i melona. Kiwano najlepiej czuje się pod osłonami: w warunkach wysokiej temperatury powietrza i wilgotności podłoża jego pędy przyrastają do 20 cm dziennie. Docelowo mogą osiągnąć ponad 2 m długości.
▼ Ogórek meksykański (Melothria scabra)
To silnie rosnące pnącze, blisko spokrewnione z ogórkami. W ciepłym klimacie jest rośliną wieloletnią, ale u nas, ze względu na brak mrozoodporności, jest uprawiany jedynie sezonowo. Rodzi niezwykle liczne, ale drobne owoce wielkości dorodnych winogron. Zaskakują orzeźwiającym, słodkim smakiem z wyraźną nutą limonki. Można je chrupać razem z pasiastą skórką.
▼ Balsamka ogórkowata (Momordica charantia)
Inaczej przepękla lub gorzki ogórek, to specyficzne warzywo pnące. Uprawiana przy podporach, w cieplarnianych warunkach, w krótkim czasie wspina się do wysokości 3 m. Rozwija dekoracyjne, powcinane liści i żółte, lejkowate kwiaty typowe dla roślin dyniowatych. Zmieniają się w owoce podobne do spiczastych ogórków ze skórką pokrytą brodawkami. Gdy dojrzeją, stają się pomarańczowe, pękają i uwalniają szkarłatne nasiona. Należy je zebrać przed osiągnięciem dojrzałości, gdy są jędrne i całkowicie zielone.
Aby nadawały się do spożycia lub przetworzenia trzeba je pozbawić goryczki: pokroić, zasolić i po kilkunastu minutach odcisnąć gorzki sok. Po tym zabiegu można z nimi zrobić dosłownie wszystko: smażyć, dusić, kisić, marynować, nadziewać… i zajadać na zdrowie. Dosłownie – balsamka obfituje w minerały i witaminy, a przede wszystkim zawiera substancję o właściwościach przeciwcukrzycowych. Na tym nie koniec: oprócz owoców, jadalne są również liście, kwiaty i młode pędy.
Pomidory pnące bez końca rosnące
▼ Pomidor zwyczajny (Solanum lycopersicum)
Wysokie pomidory przy palikach to nic nowego, ale widok ich typowo pnących kuzynów potrafi zaszokować. Silnie rosnące odmiany pomidora, tzw. „niekończące”, pod osłonami są uprawiane przy drutach lub sznurach, tak samo jak ogórki. W optymalnej temperaturze, regularnie podlewane i nawożone, w kilka tygodni osiągają kilka metrów długości, a w ekstremalnych przypadkach nawet kilkanaście pod koniec sezonu. Z reguły ogławia się je znacznie wcześniej, na przykład gdy osiągną dwukrotną długość podpory (4-5 m), czyli dorosną do szczytu szklarni i „zawrócą”. W ten sposób zmusza się je do skupienia energii na obfitym owocowaniu.
Pomidory z natury nie są pnączami, nie posiadają żadnych organów czepnych. W miarę wzrostu wymagają podwiązywania lub podpinania specjalnymi klipsami. Dobra wiadomość: wybór odmian niekończących wzrostu jest ogromny: od koktajlowych (np. ‘Delicacy’, ‘Radana’), przez podłużne, średniej wielkości, jak ‘Cornabel F1’, po duże i kuliste, jak ‘Pink King’ oraz malinowy ‘HoneyLili F1’. Nie brak nawet żółtych, zielonych, fioletowych i prążkowanych – reprezentują je odpowiednio odmiany ‘Citrina’, ‘Green Zebra’, ‘Black Cherry’ oraz ‘Duo’. Partyczne informacje na temat uprawy pomidorów „od ziarenka” można znaleźć w artykule „Rozsada pomidora: krok po kroku”.
▶ Dowiedz się więcej o uprawie ogórków w pionie przy podporach
Pnące warzywo liściowe
▼ Szpinak malabarski (Basella alba)
To nazwa zwyczajowa, botaniczna brzmi wyćwiklin biały. Tak naprawdę nie jest spokrewniony ze szpinakiem warzywnym, ale może być użytkowany w identyczny sposób. To wieloletnie tropikalne pnącze o silnym wzroście: w rodzimych stronach jego pędy mogą osiągnąć długość do 10 m. Kocha gorący, wilgotny klimat, wiec w Polsce najlepiej czuje się pod osłonami. U nas może być uprawiany jako roślina jednoroczna lub zimowany w pomieszczeniu.
W przeciwieństwie do pozostałych roślin opisanych w tym artykule, jadalną częścią nie są owoce, lecz liście: mięsiste, chrupiące i soczyste. Są znakomite na surowo, po zblanszowaniu, jako składnik zup i farszów. Stanowią tradycyjny składnik wielu dań kuchni azjatyckiej. Liście i łodygi odmiany ‘Rubella’ zawierają purpurowy sok, stosowany jako barwnik spożywczy – można go wykorzystać również do dań na słodko.
Dynia i cukinia w pionie
▼ Dynie (Cucurbita)
Z natury są przystosowane do uprawy w pionie! Wąsy czepne, podobne jak u ogórka, umożliwiają im samodzielną wspinaczkę. W praktyce do prowadzenia przy podporach najlepiej nadają się odmiany o owocach umiarkowanej wielkości, takie jak dynia zwyczajna (Cucurbita pepo) ‘Jack O'Lantern’, dynia olbrzymia (Cucurbita maxima) ‘Uchiki Kuri’ (=’Hokkaido’) oraz dynia piżmowa (Cucurbita moschata) ‘Butternut’.
Tak czy inaczej podpory muszą być naprawdę mocne, dodatkowo stosuje się siatki do podtrzymywania owoców. Zamiast palika albo sznurków w przypadku dyń znacznie lepiej sprawdzi się stabilna kratownica z drutu albo drewniany stelaż. Przy okazji, jaskrawo-pomarańczowe owoce dyni wśród zieleni liści pokrywających ogrodzenie wyglądają niezwykle dekoracyjnie! Pod względem wytrzymałości podpór mniej wymagające są cukinie (Cucurbita pepo var. giromontiina). Do silnie rosnących odmian idealnych do uprawy przy pionowych stelażach należą ‘Ola Escalador’ oraz ‘Black Forest’.
Postaw warzywnik do pionu
Warzywa pnące to oszczędność miejsca, mniej chorób, łatwiejszy zbiór, a do tego praktyczna dekoracja! Stanowią idealne rozwiązanie na balkon, do małego ogrodu i pod osłony. Żywopłot z warzyw, pergola porośnięta ogórkami, siatka ogrodzeniowa szczelnie pokryta fasolą? Obelisk z pomidorami zamiast róż albo klasyczny wigwam z tyczek? A może fasolnik na altanie lub zadaszeniu tarasu? Pomysły można mnożyć w nieskończoność. Sposoby uprawy pnących warzyw są równie różnorodne jak ich zastosowanie kulinarne.
Zdjęcie tytułowe: diyanadimitrova oraz Natalia / Adobe Stock
Jesienne kwiaty 
Dzikie zwierzęta 
Ochrona przed mrozem 
Iglaki 
Owoce 
Warzywa 
Trawy ozdobne 
Ptaki 
Filmy ogrodnicze 
