Brzoza – właściwości zdrowotne i zastosowanie liści brzozy

Tak naprawdę to szeroka rodzina ponad 100 gatunków drzew i krzewów, spośród których w Polsce w celach leczniczych wykorzystywane są liście brzozy omszonej (Betula pubescens) i brzozy brodawkowatej (Betula pendula). Ich właściwości znane były już w średniowieczu. Wiosenna kuracja brzozowa miała oczyścić i wzmocnić organizm (m.in. poprzez działanie moczopędne), a kobiety stosowały płukanki i odżywki na jej bazie, by rozjaśnić cerę i poprawić kondycję włosów.

Właściwości zdrowotne liści brzozy

Właściwości przeciwnowotworowe brzozy

Dziś jedynie liście brzozy uznawane są oficjalnie za surowiec leczniczy, choć w latach 90. prace in vitro wykazały aktywność przeciwnowotworową huby brzozowej, a kora zawiera triterpeny o właściwościach przeciwbakteryjnych¹. Najważniejszym z nich jest betulina, pozyskiwana na masową skalę właśnie z zewnętrznej warstwy kory białych gatunków brzóz, gdzie występuje w ilości 20-35%². Zresztą nazwa tego związku pochodzi właśnie od łacińskiego określenia Betula.

Ten triterpen wykazuje właściwości lecznicze wobec wielu schorzeń, także przeciwnowotworowe. Hamuje m.in. proliferację komórek czerniaka, białaczki i nerwiaka zarodkowego, choć w tym przypadku wykazuje słabszą aktywność niż kwas betulinowy (jej karboksylowa pochodna, również obecna w korze brzozy, ale już w mniejszym stężeniu - do 12%).

Pojawiły się jednak badania, w których wykazano, że również betulina indukuje apoptozę (zaprogramowaną śmierć) komórek raka jelita grubego, piersi oraz płuc³. Ponadto wchodzi w reakcje z białkami, które uczestniczą w syntezie cholesterolu, kwasów tłuszczowych i trójglicerydów, dzięki czemu obniża poziom cholesterolu i zapobiega otyłości, a nawet może sprawdzić się w chorobach sercowo-naczyniowych. Zwiększa również wydzielanie śluzu, co sugeruje możliwość jej zastosowania w przewlekłych chorobach dróg oddechowych⁴.

Liście brzozy chronią przed wolnymi rodnikami

Betulina nie jest jednak jedynym cennym składnikiem brzozy. Liczne badania fitochemiczne wykazały, że znajdują się w niej również lignany, fenole i flawonoidy (w tym kwercetyna, kemferol, apigenina i luteina) o szerokim spektrum aktywności. Ponieważ jest potencjalnym źródłem naturalnych przeciwutleniaczy, zaleca się jej stosowanie w farmaceutykach i żywności funkcjonalnej⁵.

Brzoza działa moczopędnie 

Tradycyjne moczopędne zastosowanie brzozy (zwłaszcza przy zapaleniu pęcherza moczowego) znalazło potwierdzenie w doniesieniach naukowych. Wskazują one, że liście brzozy brodawkowatej mają potencjał diuretyczny, a także mogą być stosowane w leczeniu dny moczanowej⁶. Wszystko dzięki bogactwu związków flawonoidowych i potasu.

Napary, odwary oraz sok ze świeżych liści brzozy zaleca się do stosowania w celu zwiększenia diurezy w stanach zapalnych układu moczowego powodowanych przez infekcje bakteryjne, w kamicy moczowej oraz w profilaktyce rozwoju kamieni.

Brzoza przyniesie ulgę stawom

Wyciągi z liści brzozy brodawkowatej są tradycyjnie stosowane w leczeniu pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS) lub chorobą zwyrodnieniową. Badacze postanowili zatem sprawdzić ich zdolność antyproliferacyjną i doszli do wniosku, że wodny ekstrakt hamuje wzrost i podział komórkowy limfocytów zapalnych⁷. Analiza fitochemiczna wykazała, że to polifenolowe składniki powodują zatrzymanie cyklu rozwojowego i apoptozę komórek zapalnych, a ekstrakt z liści brzozy może być stosowany pomocniczo do leczenia zaburzeń immunologicznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów.

Brzoza pomaga przy cukrzycy

Okazuje się również, że liście brzozy posiadają znaczące właściwości przeciwutleniające i przeciwcukrzycowe, m.in. dzięki zdolności hamowania alfaglukozydazy oraz zwiększania stężenia glutationu (GSH) w komórkach poddanych indukowanemu przez glukozę ^{stresowi oksydacyjnemu8}. Skuteczniejszy wydaje się tu ekstrakt alkoholowy, który w badaniach był bogatszy w substancje fenolowe niż wodny wyciąg, a ponadto lepiej wymiatał wolne rodniki, redukował jony metali i aktywniej zwiększał komórkowy poziom glutationu.

Zdaniem badaczy przeciwcukrzycowe właściwości brzozy można przypisać po części rutynie - naturalnemu flawonoidowi, który był głównym składnikiem badanego ekstraktu etanolowego.

Liście brzozy pielęgnują i rozjaśniają cerę

Ekstrakty z liści brzozy są składnikiem wielu preparatów kosmetycznych do pielęgnacji skóry - zwłaszcza tych rozjaśniających. I nie bez przyczyny. Roślina wpływa na aktywność tyrozynazy uczestniczącej w procesach powstawania barwników skóry (tzw. melanin) w melanocytach. W jednym z badań etanolowy wyciąg z brzozy hamował procesy utleniania oraz wiązał i usuwał jony miedzi, stąd - zdaniem jego autorów - może być przydatnym składnikiem kosmetyków wybielających i antyoksydacyjnych^9.

W innym eksperymencie naukowcy podawali myszom doustnie ekstrakty z kory brzozy. Okazało się, że hamowało to rozwój zmian skórnych podobnych do tych w przebiegu atopowego zapalenia skóry (AZS), m.in. powodując znaczące obniżenie nasilenia objawów, zmniejszenie swędzenia oraz ograniczenie rozwoju komórek zapalnych w skórze właściwej¹⁰.

Zastosowanie brzozy

Popularny sok z brzozy

W aptekach i sklepach zielarskich znajdziesz gotowy sok z brzozy, wykorzystywany do kuracji wzmacniających, moczopędnych i odtruwających. Aby jednak uzyskać efekty, pij go regularnie, przynajmniej 2 razy dziennie po 100-150 ml, przez 2-3 tygodnie.

Wczesną wiosną (luty-kwiecień) możesz spróbować samodzielnie pozyskać taki sok. Wystarczy nakłuć korę szpikulcem - jeśli pojawi się kropla, to znak, że można wiertarką zrobić otwór o głębokości 3-4 cm i włożyć do niego rurkę, a jej drugi koniec do pojemnika. Istnieją również łatwiejsze sposoby pozyskania cennych substancji z brzozy.

Napar z liści brzozy

1-2 łyżki rozdrobnionych liści (świeżych lub suszonych) wsyp do kubka, zalej 0,5 l wrzącej wody i odstaw pod przykryciem na ok. 30 min. Po przecedzeniu wypijaj 2-3 szklanki dziennie, małymi porcjami. Napar działa moczopędnie, pomaga też oczyścić i wzmocnić organizm. Wystudzonym płynem możesz też przemywać skórę, by delikatnie ją rozjaśnić.

Brzozowa odżywka do włosów 

Wsyp do słoja 2 garści liści brzozy, 1 czubatą łyżkę kwiatów arniki górskiej, 1 czubatą łyżkę korzenia pokrzywy, 2 czubate łyżki liści pokrzywy i 4 goździki. Zalej całość alkoholem 70%, zamknij i pozostaw do naciągnięcia na 3 tygodnie. Następnie odcedź i przelej do butelki. Po umyciu włosów po prostu wmasuj w nie taką odżywkę.

Napar z brzozy do kąpieli 

Przygotuj napar ze 100 g liści brzozowych i 1 l wrzątku. Pozostaw go pod przykryciem do naparzenia przez 20 min, a po odcedzeniu dodaj do wanny. Taka kąpiel złagodzi bóle reumatyczne i ukoi skórę.