Czym są feromony i jak działają?
Będące zwykle mieszanką kilku substancji feromony, są naturalnymi lotnymi związkami chemicznymi, które są produkowane i wydzielane przez organizmy zwierząt, roślin, ale także ludzi. Dzięki zapachowi przekazują one konkretny komunikat wywołujący u osobników danego gatunku określone reakcje.
Najbardziej znane feromony płciowe mogą więc służyć do przywabiania osobników płci przeciwnej, ale też do ich odstraszania, dezorientowania i zwalczania. Dzięki temu, że feromony wydzielane przez owady są dosyć dobrze poznane, możliwe jest wytwarzanie imitujących je substancji, które są stosowane w produkcji różnego rodzaju preparatów i pułapek do biologicznej ochrony roślin. Ponadto, lotny charakter tych substancji powoduje, iż mogą one wywoływać reakcje przy niewielkim stężeniu i przywabiać np. samce z dużych odległości.
Oprócz feromonów płciowych, w uprawie i ochronie roślin (np. w szklarniach) stosowane są także feromony nęcące i agregacyjne, które silnie przyciągają owady w dane miejsce, gdzie są one unieruchamiane (np. za pomocą lepów).
Pomocne są także feromony odstraszające, której specyficzne działanie polega na przekazywaniu komunikatu odstraszającego konkretnym gatunkom owadów. Nanosi się je np. na powierzchnię roślin lub owoców i tym sposobem są one omijane przez danego szkodnika.
Inną zaletą preparatów opartych na feromonach jest możliwość łączenia ich z ochroną chemiczną roślin. Dzięki przywabieniu owadów i skupienie ich na określnym obszarze, znacznie zmniejsza się powierzchnia upraw objęta opryskiem pestycydami, co ogranicza też ich zużycie. Jednocześnie spora część roślin (np. owoców lub warzyw) jest wolna od kontaktu z preparatami chemicznymi i z ich resztkami.
Jak stosuje się feromony w ochronie roślin?
Najczęściej substancje feromonowe są wykorzystywane w różnego rodzaju pułapkach, np. lepowych i kominowych oraz na opaskach lepowych, które mają za zadanie zwabić, uniemożliwić wydostanie się i likwidować samce określonego gatunku.
Wyłapanie samców powoduje, iż niezapłodnione samice nie złożą jaj i przerwany zostaje cykl rozwojowy szkodnika (nie wyklują się larwy i nie będą żerować na roślinach). Zazwyczaj feromony najbardziej efektywnie działają przez okres od 1 do 2 miesięcy, dlatego należy regularnie wymieniać zastosowany środek (lub specjalny wkład wewnątrz pułapek), aby działał skutecznie.
Pułapki feromonowe na ćmę bukszpanową i inne szkodniki
► Jakie powinny być pułapki na ćmę bukszpanową?
Feromony są dość skuteczną pomocą w zwalczaniu i ograniczaniu żerowania groźnego w ostatnich latach motyla – ćmy bukszpanowej, ogałacającej krzewy bukszpanów z liści.
Spotkać możemy pułapki typu Delta, którą składa się w kształt małego białego domku, a następnie umieszcza w nim wkład lepowy z wabikiem feromonowym. Feromony imitujące zapach samicy ćmy bukszpanowej, wabią samce, które po wejściu do pułapki nie mogą już się z niej wydostać i giną. Dzięki temu, że pułapka ma biały kolor, nie przyciąga owadów pożytecznych (np. pszczół lub trzmieli). Pułapki Delta zawiesza się na krzewie za pomocą dołączonego sznurka.
Ćmę bukszpanową zwalcza się także za pomocą plastikowej pułapki lejkowej (kominowej), której zadaniem jest także wabienie i wyłapywanie szkodników (samców). Pułapka tego typu jest prosta w montażu i użytkowaniu oraz w pełni bezpieczna dla ludzi, zwierząt domowych i środowiska. Zbudowana jest z lejka, przezroczystego pojemnika na szkodniki, koszyczka na feromony, daszka i drutu do zawieszania na krzewie. Jedna pułapka powinna znajdować się na powierzchni 20m² lub być rozmieszczona co 5m bieżących (w przypadku żywopłotów).
Należy pamiętać, że ta w pełni naturalna metoda może nie gwarantować całkowitego wyeliminowania ćmy bukszpanowej. Zaleca się, by zwalczanie szkodnika za pomocą feromonów, wesprzeć dodatkowo innymi metodami biologicznymi, np. poprzez zastosowanie preparatu Lepinox, zawierający bakterie zwalczające ćmę bukszpanową.
► Jakie powinny być pułapki na szrotówka kasztanowcowiaczka?
Pułapki ze specjalnym wkładem feromonowym, wabiącym owady oraz lepy i tablice lepowe, które powleczone są klejem z dodatkiem feromonów służą też do ochrony innych gatunków roślin. Przykładem mogą być pułapki z tworzywa sztucznego lub taśmy lepowe wabiące i unieruchamiające motyla szrotówka kasztanowcowiaczka (groźnego szkodnika kasztanowców).
► Jakie powinny być pułapki na owocówki i owocnice (szkodniki owoców)?
W sprzedaży można znaleźć także praktyczne i nowoczesne pułapki zwabiające wyłapujące motyle groźnych szkodników drzew owocowych, np. owocówki jabłkóweczki, owocówki śliwkóweczki (powszechnie znane „robaki” w śliwkach lub jabłkach), a także owocnicy trześniówki – muchówki, której larwy żerują w czereśniach i wiśniach.
Są to prostokątne płytki z tworzywa sztucznego, pokryte substancją klejącą z dodatkiem feromonów, przywabiających samce tylko i wyłącznie zwalczanego gatunku. Pułapki takie zawiesza się na drzewie za pomocą dołączonej zawieszki i pozostawia do końca sezonu, by monitorować liczebność także kolejnych pokoleń szkodników. Dzięki specjalnej konstrukcji z osłoną (typu cover trap), pułapki nie zabrudzają się wewnątrz i nie przyklejają się do nich liście i inne owady, a także nie są zagrożeniem dla ptaków. Tego typu pułapki są bezpieczne dla ludzi i otoczenia, nie posiadają okresu karencji, a co najważniejsze mogą skutecznie ograniczyć ilość robaczywych owoców.
► Jakie powinny być pułapki na muszkę plamoskrzydłą?
Za pomocą przywabiania substancjami feromonowymi zwalcza się także muszkę plamoskrzydłą (spokrewnioną z muszką owocową) – groźnego szkodnika czereśni, wiśni, malin, borówek i truskawek. W tym przypadku, podobnie jak do zwalczania ćmy bukszpanowej, stosuje się pułapki lejkowe (kominowe), w których wnętrzu umieszcza się np. saszetkę lub wkład z feromonem.
► Nie zapominaj o domu! pułapki feromonowe na insekty
Warto wspomnieć, iż w gospodarstwach domowych, ale także w różnych pomieszczeniach ogrodowych również często stosuje się pułapki lub lepy feromonowe do wabienia moli spożywczych i odzieżowych, a także prusaków, karaluchów i rybików.
Zdjęcie tytułowe: Tomasz, Nishi Sharma, Daniel / AdobeStock
Ochrona przed mrozem 
Choroby i szkodniki 
Nawozy 
Ziemia / podłoża 
Chwasty 
Środki ochrony roślin 
Ogród bez chemii 
Gryzonie 
Insekty domowe 
