Głownia kukurydzy | Jakie są przyczyny i objawy? Jak zapobiegać i zwalczać?

Czym jest głownia i jak atakuje kukurydzę?

Jedna z wielu chorób grzybowych kukurydzy – głownia guzowata, powodowana jest przez grzyb Ustilago maydis i atakuje w 3 generacjach – najpierw młode rośliny i rozwijające się liście, później pędy, wiechy i w końcu także dojrzewające kolby kukurydzy.

Choroba może występować co kilka lat, w formie epidemii, kiedy pojawią się sprzyjające warunki, czyli bardzo ciepłe lata (temperatura około 30°C), ale jednocześnie często wstępujące opady. Zarodniki zimują w wierzchniej warstwie (lub na powierzchni) gleby lub na resztkach roślinnych, a gdy wystąpią odpowiednie warunki, wiosną tworzą się nowe grzybnie i infekują rośliny. Takie przetrwalnikowe zarodniki mogą zachować zdolność infekowania nawet przez 3-4 lata.

Oprócz warunków atmosferycznych, rozwojowi głowni kukurydzy sprzyja także żerowanie szkodników, np. mszyc, które uszkadzając tkanki roślin, ułatwią infekcje.

Fot. Małgorzata Wójcik

Zdeformowany pęd kukurydzy

Fot. Małgorzata Wójcik

Zdeformowana kolba kukurydzy

• W tzw. pierwszej generacji, choroba atakuje wiosną (maj/czerwiec) młode pędy i liście, na których tworzą się narośla (np. wzdłuż nerwów liściowych), co powoduje ich zwijanie się i deformacje. W efekcie cała roślina karłowacieje i może wytwarzać jedynie pędy boczne.
• W kolejnej generacji, występującej w fazie kwitnienia kukurydzy (lipiec) deformacje i narośla obejmują wiechy i formujące się młode kolby.
• W ostatnim stadium, czyli w 3 generacji, głownia atakuje dojrzewające kolby i ziarniaki, deformując je i obniżając ich wartość odżywczą i jakość. Czasami ziarniaki (ziarna na kolbie) mogą w ogóle się nie wykształcić. Każda z narośli stanowi oddzielną infekcję i powoduje przerastanie kolejnych części i tkanek roślin, powodując ich deformacje (głownia guzowata nie atakuje systemicznie całej rośliny).

Charakterystyczne objawy głowni kukurydzy, to narośla lub guzy, powstające (w zależności od fazy rozwoju choroby) na blaszkach liściowych, łodygach, wiechach i kolbach.

Fot. Małgorzata Wójcik

Brunatne zarodniki widoczne po pęknięciu guzów głowni kukurydzy

Wewnątrz narośli znajdują się, czarne, gęsto zbite zarodniki. Narośla (galasy) najpierw są jasnoszare, nabrzmiałe, ale z czasem ciemnieją (brunatnieją), kurczą się i pękają, a wiatr i deszcz rozsiewa dalej zarodniki. Ciemne zabarwienie zarodników, po pęknięciu guzów, nadaje kolbom kukurydzy jakby spalonego wyglądu.

Nawet zniekształcone kolby nie tracą jednak wszystkich właściwości smakowych i w niektórych krajach są nawet używane (np. w Meksyku) jako dodatek do sporządzania różnego rodzaju przysmaków (głownia kukurydzy nie jest chorobą wytwarzającą toksyny groźne dla człowieka).

Istnieje też rzadziej występujący rodzaj tej choroby – głownia pyląca kukurydzy, wywoływana przez nieco inny patogen grzybowy. Choroba infekuje wiosną młode korzenie oraz młode wschodzące rośliny i stopniowo rozrasta się w tkankach i poraża roślinę systemicznie (inaczej niż głownia guzowata).

Głownia pyląca prowadzi głównie do uszkodzeń i zniekształceń kolb kukurydzy, które przybierają, pękaty, cebulowaty kształt. Ponadto w miejscach ziarniaków wytwarzają się ciemne zarodniki przez co kolba wygląda jakby była spalona. Przy dużym nasileniu choroby ziarniaki są więc zniekształcone lub nie wykształcają się w ogóle.

Fot. Małgorzata Wójcik

Przerośnięte ziarna kukurydzy

Jak zapobiegać głowni kukurydzy?

Ciężko jest opanować chorobę (wyleczyć kukurydzę), gdy zaatakuje silnie i na dużą skalę, dlatego najlepiej jej zapobiegać. Jednym ze sposobów unikania występowania głowni jest systematyczne zwalczanie szkodników kukurydzy (np. ploniarki zbożówki, mszyc i omacnicy prosowianki), ale też innych chorób grzybowych kukurydzy, aby nie wpływały one na osłabienie rośliny i większą podatność na infekcję.

Ponadto, aby zapobiegać głowni, należy uprawiać kukurydzę na dobrych, żyznych glebach, ponieważ choroba częściej atakuje kukurydzę, rosnącą na słabszym, piaszczystym i przepuszczalnym podłożu.

W związku z tym, że zarodniki mogą zimować w glebie nawet kilka lat, warto stosować zmianowanie, czyli nie należy uprawiać kukurydzy przez co najmniej 3-4 lata na polu, gdzie wystąpiła choroba. Lepiej także nie niszczyć powstających wiosną narośli i galasów, aby nie powodawać nadmiernego rozsiewania się zarodników i rozszerzania się zasięgu choroby (szczególnie w większych uprawach).

Warto także kupować dobrej jakości, zdrowe nasiona kukurydzy ze sprawdzonych (pewnych źródeł) oraz wybierać odmiany najbardziej odporne na tę chorobę.

Czy można zwalczać głownie kukurydzy chemicznie?

Nie ma niestety zarejestrowanych skutecznych środków, którymi można byłoby opryskiwać kukurydzę przeciwko głowni kukurydzy. Najskuteczniejszą obecnie i dostępną metodą zwalczania oraz ograniczania głowni jest zaprawianie nasion kukurydzy odpowiednimi fungicydami w postaci zapraw nasiennych.

Wśród zarejestrowanych zapraw nasiennych znajdziemy kilka dedykowanych fungicydów, w tym ALIOS 300 FS (zawierający jako substancję czynną tritikonazol), który chroni nie tylko przed obiema głowniami kukurydzy, ale też najgroźniejszą chorobą tej rośliny, czyli zgorzelą siewek, a także LUMIFLEX i RANCONA 450 FS (zawierające ipkonazol) oraz VIBRANCE 500 FS (zawierający sedaksan), które stosowane są głównie przeciwko głowni pylącej.

Warto w każdym sezonie sprawdzać, jakie fungicydy są zarejestrowane oraz dopuszczone do sprzedaży i użytku w naszym kraju, ponieważ systematycznie wiele środków ochrony roślin (substancji czynnych) jest wycofywanych z obrotu.

Tekst: Maciej Aleksandrowicz, zdjęcia tytułowe: fotograf111 / AdobeStock, Malgorzata Wojcik