Jak stworzyć ogród bez pomocy architekta?

Dom czy ogród - co najpierw?

Większość inwestorów najpierw skupia się na budowie domu, a dopiero potem – na zagospodarowaniu działki. My radzimy – niech ogród rośnie razem z domem.

Minęły już czasy, kiedy ekipa podczas wznoszenia budynku niszczyła całą parcelę. Gdy projekt ogrodu powstaje równolegle z projektem budynku, niektóre jego elementy, np. taras, można zaprojektować tak, by idealnie wtapiały się w otoczenie. Ponadto jeśli większe prace ziemne na działce przeprowadzimy w trakcie budowy domu, na etapie jego wykańczania nie będzie trzeba brnąć w błocie, a wkrótce będzie można się cieszyć podwójnym efektem.

Jeśli natomiast dom już stoi, w okresie zimowym warto zająć się planowaniem ogrodu (wiosną będzie można od razu przystąpić do prac). Gdy jest niewielki i rośnie na nim trochę drzew, zadanie jest ułatwione. Jeżeli działka jest zupełnie pusta, bez drzew i uzbrojenia w media, a na dodatek tworzą się na niej zastoiska wody – założenie ogrodu pochłonie znacznie więcej czasu i pieniędzy.

Bez planu ani rusz

Nie działaj po amatorsku. Jeśli urządzanie działki rozpoczniemy od wykonania planu zagospodarowania i ustalenia kolejności prac, unikniemy błędów i zoptymalizujemy działania. Nasadzenia nie będą przypadkowe, tylko efektownie skomponowane z takich roślin, które z łatwością się przyjmą.

W miejscu, gdzie będą wykonywane wykopy lub nasypy, zawczasu będzie można zdjąć wierzchnią, żyzną warstwę ziemi (przyda się później podczas sadzenia roślin). Realne stanie się też oszacowanie kosztów prac i zaplanowanie ich zgodnie z określonym budżetem.

Warto skorzystać z usług architekta krajobrazu, który pomoże nadać naszym wizjom realny kształt. Nie zatrudniajmy jednak pierwszego z brzegu – liczy się pewna nić porozumienia (przejrzyjmy w Internecie portfolio potencjalnego projektanta i oceńmy, czy styl jego prac jest w naszym guście).

Przed rozpoczęciem współpracy, należy przygotować mapę geodezyjną działki (najlepiej w wersji cyfrowej – będzie bazą do sporządzenia projektu) oraz projekt domu i uzbrojenia terenu. Dobrze jest sprecyzować oczekiwania co do funkcji ogrodu i jego aranżacji, zrobić listę ulubionych roślin itd.

Fot. Dreamstime

Planując ogród we własnym zakresie, pamiętajmy, że najefektowniej wygląda wielopiętrowy układ roślin (w głębi – daleko w polu widzenia – sadzi się większe okazy, np. drzewa, krzewy, przed nimi byliny, a najbliżej obserwatora rośliny płożące) oraz zestawienie gatunków o odmiennym pokroju – np. strzelistych z tymi o przewieszających się pędach.

Gdy zaakceptujemy jedną z koncepcji architekta, przedstawioną w postaci planu sytuacyjnego i ewentualnie wizualizacji, na jej podstawie powstanie projekt techniczny, czyli dokumentacja pokazująca sposób realizacji projektu (nieoceniona podczas samodzielnej pracy lub w przypadku powierzenia jej innej firmie ogrodniczej), i ewentualne (na życzenie klienta) kosztorys poszczególnych etapów prac oraz program pielęgnacji – bardzo przydatny przy doglądaniu roślin.

Nadzór autorski zagwarantuje zaś budowanie ogrodu zgodnie z projektem. Za pełną dokumentację zapłacimy 2000–6000 zł – zależnie od wielkości ogrodu i skomplikowania projektu. Owszem, są i tańsze oferty (nawet kilkaset złotych), lecz w tym przypadku jakość usług może być wątpliwa, albo w ramach projektu otrzymamy tylko koncepcję – pomysł na ogród – a nie wytyczne do jego realizacji.

Gdy ta sama firma projektuje i urządza teren, projekt najczęściej jest gratis. Ważne, by działać mądrze. Jeśli do aranżacji działki nie zatrudniamy fachowca, wykonajmy chociaż szkic koncepcyjny i oszacujmy koszty.

Dowiedz się więcej z artykułu: Zamawiamy projekt ogrodu - przebieg współpracy z firmą

Fot. Gardena, Archiwum Budujemy Dom, Oltre, Archiwum Budujemy Dom 

Dobrą osłonę od wiatru bądź kurzu z ulicy stanowią w ogrodzie zwarte, wysokie żywopłoty (a). Warto stosować nań gęste gatunki krzewów – np. berberys (b) – i przycinać je tak, by miały dużą liczbę pędów. Nieestetyczną ścianę budynku lub ogrodzenia w szybkim tempie zasłonią pnącza (c). Do murów przytwierdzają się te, które mają korzenie przybyszowe albo przylgi – np. winobluszcz (d).

Zasady planowania ogrodu

Każdy, kto chce zaplanować ogród samodzielnie, powinien wsłuchać się w sygnały płynące z natury. Obserwacja uwarunkowań przyrodniczych i kulturowych regionu ułatwi dobór właściwych roślin czy rodzaju budulca, tak by wpisywał się w otaczający krajobraz. Warto pamiętać o kilku ważnych zasadach:

- ogród i bryła budynku mają współgrać z klimatem regionu (poza tym, to, co pasuje do wiejskiego podwórka – niekoniecznie sprawdzi się w mieście). Płaski krajobraz Mazowsza nie do końca konweniuje z rozbudowanymi ciekami wodnymi i potokami – co innego ogrody w górach albo na Mazurach;

- podkreślajmy walory terenu, ukrywajmy mankamenty działek. Małą, wąską posesję optycznie poszerzą elementy o przebiegu poprzecznym (np. poziomy wzór nawierzchni z kostki brukowej). Zimne kolory oddalają – w niewielkim ogrodzie najlepiej więc sadzić rośliny o chłodnym, niebieskawym odcieniu liści oraz kwiatów. Warto też postawić na prostotę kompozycji i dbałość o detale. Na rozległym terenie poleca się natomiast sadzić rośliny w luźnych grupach (tak, by nie musiały konkurować o światło, wodę i substancje odżywcze);

- ogród należy urządzić tak, by spełniał oczekiwania wszystkich członków rodziny (niektórzy relaksują się przy pieleniu grządek, inni – grając w piłkę, albo leżąc w hamaku). Gdy działka jest duża, warto zaplanować w jej obrębie rozmaite obiekty, zachęcające domowników do zejścia z przydomowego tarasu.

Planowanie ogrodu - starannie dobierz rośliny

Ogród to przede wszystkim zieleń, dlatego bardzo ważne jest odpowiednie dobranie i skomponowanie ze sobą roślin. Pomoże w tym poniższy zestaw porad:

• nie ma sensu walczyć z trudnym podłożem (np. piaszczystą lub kwaśną glebą) – lepiej odpowiednio skompletować rośliny. Przyjrzyjmy się, co naturalnie rośnie na działce albo „za płotem”. Ci, którzy dopiero uczą się ogrodnictwa, powinni wybierać gatunki wytrzymałe, łatwe w uprawie i długowieczne, którym nie zaszkodzi brak doświadczenia. Rośliny zadarniające mogą zastąpić trawnik, który wymaga sporych nakładów pracy. Krzewy zimozielone nie zaśmiecają ogrodu liśćmi. Jeśli zaś posadzimy karłowe odmiany drzew i krzewów, nie będziemy mieć problemu z ich przycinaniem;
• szkielet kompozycji powinny stanowić drzewa albo większe krzewy. Efektownie zawsze wygląda zieleń sadzona w dużych jednorodnych grupach – wiele pojedynczych roślin sprawia wrażenie chaosu;
• uwaga na kolory – w nowoczesnych ogrodach unika się różnorodności barw (wystarczą 2–3 przewodnie). Liczy się przy tym nie tylko kolor kwiatów, ale również ulistnienia. A może być ono w różnych odcieniach zieleni (od ciemnej do seledynowej), żółci, czerwieni i szarości. Ważne, by rabaty były atrakcyjne przez cały rok – warto dobierać odmiany o różnej porze kwitnienia oraz takie, które nie tracą liści na zimę.

Rośliny sadzi się w ogrodzie na końcu – po zamontowaniu nawadniania i utwardzeniu nawierzchni, gdzie to konieczne. Glebę w dobrym stanie wystarczy przekopać i, w razie konieczności, dopasować odczyn (większość roślin preferuje pH 6,0–7,0). Jeżeli teren jest duży, glebę lepiej użyźniać miejscowo – podczas sadzenia – wsypując żyzne podłoże w dołki wykopane pod poszczególne egzemplarze.

Trawnik w ogrodzie

Zaplanuj chociaż mały trawnik! Im większa powierzchnia murawy, tym ogród wydaje się przestronniejszy. Połać darni wprowadza też do ogrodu ład, stanowi doskonałe tło dla roślin i jest miejscem zabaw oraz gier. Z drugiej strony, duży trawnik oznacza sporą ilość pracy, lecz dobrze mieć w ogrodzie chociaż jego skrawek.

Coraz popularniejsze jest układanie tzw. darni z rolki, która daje natychmiastowy efekt. Ale nie jest ona polecana do każdego ogrodu. Na dużych działkach, zazwyczaj zakłada się trawniki z siewu, ze względu na niższe koszty. Na skarpach lepiej sprawdzi się murawa z rolki, bo nasiona mogłyby tu zostać wypłukane przez deszcz albo podczas podlewania.

Najlepsze terminy siewu trawy to przełom kwietnia i maja oraz sierpnia i września. Trawę z rolki najlepiej układać we wrześniu lub październiku (pamiętajmy, że trzeba to zrobić jak najszybciej po przywiezieniu rolek na posesję). Dowiedz się więcej z artykułów: Zakładamy trawnik z rolki oraz Zakładamy trawnik z siewu

Fot. Gardena, Dreamstime

Na murawę z siewu można wybrać takie nasiona traw, które są bardziej odporne na zacienienie albo na małą wilgotność podłoża. Darń z rolki produkuje się najczęściej z gatunków traw o typowych wymaganiach (pełne nasłonecznienie i wilgotna gleba). Każdy trawnik wymaga jednak sporo pielęgnacji, ale z systemem automatycznego nawadniania (i wynurzalnymi zraszaczami w obrębie murawy – jest o wiele łatwiej.

Planowanie ogrodu - ustaw pawilon, ławki, trejaże

Bez altany lub pawilonu ogrodowego, ławek czy rozmaitych konstrukcji, na których mogą opierać się pnącza, ogród wydaje się pusty. Takie wyposażenie służy wygodzie użytkowników, ale i zdobi obejście – o ile jest właściwie dobrane (elementy o minimalistycznej formie, ze stali, najlepiej pasują do ogrodów w stylu nowoczesnym, zaś te z drewna albo wikliny przywołują na myśl założenia naturalistyczne albo ogródki wiejskie).

Altany i pawilony, czyli ogrodowe domki, zapewniają poczucie intymności podczas wypoczynku. Dach nad głową uniezależnia od kaprysów pogody. Pawilony przypominają baldachimy i stanowią uproszczoną formę altany. Nie są aż tak dekoracyjne, za to szybkie w montażu i demontażu, bo nie przytwierdzane na stałe do podłoża.

Pergola (czyli tunel ze słupów połączonych na szczycie poziomymi elementami), trejaż (słupy ustawione w jednej linii, połączone u góry belką) oraz ruchome ścianki parawanów, kratownice czy panelowe płotki, mogą wydzielać zaciszny kącik albo zasłaniać część gospodarczą działki. W niewielkich ogrodach, gdzie nie ma miejsca na rozrośnięty żywopłot ani inną barierę z krzewów, płaskie konstrukcje są nieocenione. Przesłony najczęściej obsadza się pnączami – dopiero wtedy zaczynają szczelnie izolować.

Architekt krajobrazu, zajmujący się planem zagospodarowania działki, na życzenie inwestora zaprojektuje pergolę i inne drobne budowle, tak by idealnie wpisywały się w ogród. Jeśli ktoś woli tańsze, prostsze i szybsze rozwiązania, w centrum ogrodniczym może kupić produkty gotowe do montażu, z zabezpieczonego metalu albo drewna. W zestawie otrzyma wszystkie niezbędne akcesoria (gwoździe, wkręty, obejmy do mocowania drewnianych elementów w ziemi itd.). Dowiedz się więcej o architekturze ogrodowej i meblach

Fot. L. Jampolska, Silvpol

Pergola z drewnianej kantówki, osłonięta płótnem żaglowym, to świetny pomysł na utworzenie zadaszenia tarasu. Płaskie konstrukcje – trejaże, parawany albo kratownice – mogą dzielić ogród na wnętrza albo zasłaniać część gospodarczą, i doskonale sprawdzają się w małych ogrodach.

Zamontuj lampy

Oświetlony teren zachęca do wieczornego relaksu na świeżym powietrzu. W obrębie ogrodów, bardzo popularne są lampy na wyższych bądź niższych słupkach, ustawiane przy ścieżkach. Często też montuje się reflektorki na trawniku. Punkty oświetleniowe instaluje się również w nawierzchniach (oprawy najazdowe bez problemu wytrzymują nacisk kół).

Oświetlenie elewacji ma natomiast przede wszystkim funkcję dekoracyjną (światło skierowane równolegle do ściany pięknie podkreśla strukturę kamienia albo cegły). W tym celu używa się kinkietów, reflektorków (umieszczonych w podsufitce lub na trawniku) i opraw montowanych w nawierzchni opaski wokół domu.

Bardzo efektownie wyglądają również podświetlone rzeźby, ogrodowe budowle albo rośliny o ciekawym pokroju. Pamiętajmy, że urządzenia elektryczne muszą być przystosowane do montażu na zewnątrz – dotyczy to nawet lamp znajdujących się pod zadaszeniem.

Ułóż nawierzchnie

Utwardzone nawierzchnie są w ogrodzie niezbędne, ale nie powinny dominować nad zielenią. Najlepiej zaplanować je tylko tam, gdzie są niezbędne (podjazd, ścieżka od furki do drzwi wejściowych, przejście z tarasu do najważniejszych miejsc posesji) i zachować umiar przy doborze materiałów czy kolorów. Plan traktów warto zlecić architektowi krajobrazu. Jeśli nie korzystamy z jego usług, nawierzchnie możemy ułożyć według projektu, który otrzymamy za darmo przy zakupie kostki brukowej.

Wybierajmy materiały nawierzchniowe z chropowatą, antypoślizgową powierzchnią. Pamiętajmy, że drewno i bazalt po deszczu stają się śliskie. Każdy typ materiału – rozmaite rodzaje bruku, płyt, kruszywa – w obrębie podjazdu, jak i ścieżek, układa się na tzw. podbudowie, czyli warstwach kruszywa i piasku ubitych mechanicznie. Wykonanie podjazdu najlepiej zlecić fachowcom.

Zanim zaczniesz urządzać

Zanim w ogrodzie pojawią się ozdobne rośliny, trawnik, ławki i lampy, trzeba niekiedy przeprowadzać liczne prace – szczególnie gdy działka ma okresowo podmokły grunt albo nie jest uzbrojona w media. Właściwa kolejność robót zaoszczędzi pracy i wydatków – a powinna być ona następująca:

• prace ziemne i odwodnienie terenu;
• ułożenie instalacji (elektryczna, nawadniająca itd.);
• budowa elementów małej architektury i utwardzenie nawierzchni;
• sadzenie roślin i zakładanie trawnika.

Wszystkie prace związane z urządzeniem ogrodu najwygodniej zlecić wyspecjalizowanej firmie (np. tej, która stworzyła projekt zagospodarowania). Można też działać samodzielnie – na efekt końcowy będziemy czekać dłużej, ale i tak najważniejsze jest to, by trzymać się założeń projektu (lub własnego, przemyślanego planu zagospodarowania).

Wykonaj prace ziemne

Prace ziemne w ogrodzie związane są zwykle ze zmianą ukształtowania powierzchni (ze względów estetycznych lub funkcjonalnych – tak, by woda samoczynnie spływała w pożądanym kierunku) i wykonywaniem wykopów pod zbiorniki wodne.

Dzięki urozmaiconej rzeźbie terenu, ogród może zyskać charakterystyczny klimat (trzeba jednak pamiętać, że wzniesienia muszą wyglądać naturalnie – w przyrodzie nigdy nie mają regularnego kształtu). Do wykonania odwodnienia działki potrzebny jest projekt firmy melioracyjnej lub ogrodniczej.

Fot. www.sorted.waw.pl

Najpierw układa się w ziemi instalacje, np. rury automatycznego nawadniania, a dopiero potem sadzi rośliny i sieje trawnik. Jeśli grunt w miejscu przyszłych nasadzeń nie jest urodzajny, należy nawieźć żyznej ziemi, tworząc 5–10 cm warstwę, i wymieszać ją z podłożem.

Nadmiar wody może być usuwany poprzez odpowiednie ukształtowanie terenu, wykonanie drenażu z perforowanych rur (układanych na warstwach filtracyjnych) lub odwodnienia liniowego (system korytek przykrytych rusztami, odprowadzający wodę z nawierzchni utwardzonych).

Ułóż instalacje

W ogrodzie, podobnie jak w domu, ważne jest to, czego nie widać, czyli niezbędne instalacje. I tak, jak w przypadku budynku, najlepiej je ułożyć odpowiednio wcześnie (po zakończeniu robót ziemnych, ale przed rozpoczęciem prac budowlanych, jak np. budowa nawierzchni).

Elektryka. Instalacja elektryczna potrzebna jest zarówno w domu, jak i w ogrodzie – do zasilania oświetlenia, napędu bramy czy narzędzi (pilarki, kosiarki). Jej ułożenie należy zlecić elektrykowi z uprawnieniami. Kable prowadzi się w wykopie, na głębokości ok. 70 cm (by nie zostały uszkodzone podczas prac ogrodniczych) i w bezpiecznej odległości od dużych drzew czy rur wodociągowych.

Nawadnianie. Podlewanie ogrodu przenośnym zraszaczem wahadłowym i wężem pochłania czas, bo wymaga ciągłej uwagi. W ogrodach z dużym trawnikiem, niezastąpiony jest system automatycznego nawadniania, który praktycznie nie wymaga obsługi i we właściwym czasie dozuje odpowiedni ilość wody poszczególnym roślinom. Zapewnia też racjonalne zużycie wody (tym bardziej, że może pracować nocą, gdy paruje ona wolniej).

Woda jest dostarczana bezpośrednio do roślin za pomocą zraszaczy, mikrozraszaczy i linii kroplujących. W obrębie trawników, idealnie sprawdzają się statyczne lub obrotowe zraszacze wynurzalne, bo nie utrudniają pracy kosiarką (zamontowane są tuż pod ziemią i wysuwają się tylko pod wpływem ciśnienia wody).

W małym ogrodzie, można samemu zainstalować system ze sterownikiem montowanym bezpośrednio na zaworze. Gdy teren jest duży i podlewane mają być liczne rośliny o rozmaitych wymaganiach, projekt i montaż nawadniania trzeba zamówić w wyspecjalizowanej firmie. Fachowcy założą instalację z automatycznym sterownikiem (wysyła on sygnał do elektrozaworów zakopanych w ogrodzie, dzięki czemu w odpowiednim czasie dopływ wody jest otwierany bądź zamykany).

Tekst: Małgorzata Kolmus, magazyn Budujemy Dom 1-2/2015,
zdjęcie tytułowe: Dreamstime