Spis treści
Kosaciec, irys (Iris) to liczny rodzaj roślin z rodziny kosaćcowatych (Iridaceae). Należy do niego ok. 300 gatunków, które występują głównie na półkuli północnej (głównie w Azji, w klimacie umiarkowanym). Występują na bardzo różnorodnych stanowiskach, a w ogrodach są jednymi z najbardziej uniwersalnych bylin ozdobnych.
Czym wyróżniają się irysy?
Irysy to byliny wytwarzające podziemne organy przetrwalnikowe – cebule lub kłącza. Ze względu na ogromne zróżnicowanie, zależnie od gatunku mogą dorastać od 10 do 80 cm wysokości. Mają pokrój kępiasty i wzniesiony. Ich liście są odziomkowe, długie, jasnozielone, szablaste i rynienkowe.
Kosaćce / irysy kwitną od maja (czasem od kwietnia) do czerwca. Wytwarzają piękne, bardzo charakterystyczne kwiaty. Są duże i często pachnące (mogą osiągać do 18 cm średnicy!). Maja charakterystyczny kształt, z trzema wzniesionymi płatkami i trzema opadającymi, co nadaje im wyjątkowy wygląd. Płatki te mogą występować w różnych kolorach, w tym w odcieniach fioletu, niebieskiego, żółtego, białego i różowego. Występują jako pojedyncze albo zebrane w kwiatostany (grona lub wiechy).
Wymagania i uprawa irysów
Uprawa irysów w ogrodzie jest łatwa, ponieważ rośliny te nie mają wysokich wymań. Z reguły jednak najlepiej lubią stanowiska nasłonecznione lub półcieniste. Preferują glebę lekką, przepuszczalną i żyzną o obojętnym odczynie (choć tutaj trzeba zwracać uwagę na wymagania poszczególnych gatunków – np. dla irysa żółtego, najlepsza jest bagienna ziemia przy zbiornikach wodnych). Irysy są roślinami odpornymi na mróz – ich organy podziemne bez problemu zimując w gruncie.
Sadzenie irysów najlepiej zaplanować na późne lato i jesień. Odległość między roślinami powinna wynosić 40-60 cm.
Po 3-4 latach, gdy kosaćce mocno się rozrosną i mniej bujnie kwitną, dobrze jest wykonać przesadzanie irysów. To zabieg odmładzający rośliny i sprawiający, że ponownie bardzo obficie kwitną.
Jak pielęgnować irysy by pięknie kwitły?
- Aby zapewnić im odpowiednią wilgotność gleby, podlewaj je umiarkowanie i regularnie tak, by nie robić zastoin wodnych.
- Nawożenie najlepiej przeprowadzać wiosną, gdy zaczynają aktywnie rosnąć.
- W miejscach narażonych na wiatr lub jeśli irysy są wysokie, warto je podpierać.
- Po przekwitnięciu usuwaj zwiędłe kwiaty, aby stymulować nowe pąki.
Zobacz, jakie nawozy i inne produkty do pielęgnacji irysów kupisz w naszym sklepie onlineZastosowanie irysów w ogrodzie i nie tylko
Wydłużony, elegancki pokrój i nietuzinkowe kształty kwiatów irysów sprawiły, że są one częstym dodatkiem do eleganckich i nowoczesnych ogrodów ale doskonale nadają się też do ogrodów naturalistycznych. Kosaćce są bardzo uniwersalne – sadzi się na rabatach z innymi roślinami kwitnącymi wiosną, przy oczkach wodnych jak i na skalniakach. Często można je spotkać przy domach czy w donicach.
Irysy są też zaliczane do roślin leczniczych, a wśród nich najbardziej znanym gatunkiem jest kosaciec niemiecki (Iris germanica). W medycynie ludowej stosowano m.in. napary z kłącza tej rośliny. Mają one działanie wykrztuśne, przeciwwymiotne, likwidują wzdęcia i delikatnie wspomagają układ krążenia. Olejek eteryczny z irysa znalazł też zastosowanie w kosmetyce i przemyśle alkoholowym.
Gatunki i odmiany irysów
Wśród irysów możemy wyróżnić znane i lubiane gatunki: kosaciec syberyjski (Iris sibirica), kosaciec niski (Iris pumila), kosaciec żółty (Iris pseudoacorus), kosaciec żyłkowany (Iris reticulata), kosaciec szafranowy (Iris crocea) czy kosaciec japoński (Iris japonica).
Wśród irysów powstało jednocześnie bardzo dużo pięknych odmian mieszańcowych, spotykanych pod wspólna nazwą kosaćce ogrodowe. Wśród nich najbardziej znaną i najczęściej uprawianą grupą są kosaćce bródkowe (Iris x barbata).
Ciekawostki o irysach
Nazwa "irys" pochodzi od greckiej bogini tęczy - Iris. Jest to nawiązanie do szerokiej gamy kolorów, w jakich te kwiaty występują.
W wielu kulturach irys symbolizuje władzę i majestat. W starożytnym Egipcie irysy były przedstawiane w sztuce jako symbol władzy faraona. W języku kwiatów irys oznacza mądrość, nadzieję i zaufanie.
Francuski symbol Fleur-de-lis to stylizowany kwiat irysa i przez wieki był używany w herbie królów Francji. Symbol ten stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli francuskiej monarchii. Jest głęboko zakorzeniony w jej historii i kulturze i jest często używany w kontekście reprezentowania francuskiego dziedzictwa.
Gdzie kupić sadzonki irysów?
Irysy w różnych odmianach i gatunkach znajdziemy w wielu szkółkach roślin ozdobnych oraz centrów ogrodniczych oferujących byliny do ogrodu. Sadzonki irysów oraz ich cebule lub kłącza można również kupić online. Wśród sklepów mających w ofercie kosaćce można wymienić:
Tekst: Katarzyna Jeziorska, zdjęcia: İsmet Şahin, Eric Michelat, ivabalk, ARLOUK, Laila_/Pixabay
Kwiaty cebulowe 
Jesienne kwiaty 
Ogród ozdobny 
Rośliny doniczkowe 
Owoce 
Warzywa 
Zioła 
Łąka kwietna 
Roślina tygodnia 
