Tajemnice cmentarnych roślin: symbolika i znaczenie kwiatów

Streszczenie artykułu

Wiele roślin sadzonych na cmentarzach posiada znaczenie symboliczne lub jest otoczone czcią. Botanicy są w stanie odczytać wskazówki zdradzane przez te rośliny, co pozwala na odnalezienie dawnych mogił tam, gdzie nie ma już śladu nagrobków. Na przykład, barwinek pospolity i bluszcz pospolity symbolizują nieśmiertelność, raj, przyjaźń i wierność. Lilak pospolity miał chronić przed złymi duchami, a cierniste rośliny, takie jak robinia akacjowa, miały odstraszać duchy. Róża, często występująca na cmentarzach, ma wieloraką symbolikę związaną z przemijaniem, miłością i śmiercią. Botanicy z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu prowadzą badania starych cmentarzy, zwłaszcza w Wielkopolsce, gdzie zgromadzony materiał botaniczny jest jednym z najbogatszych w kraju.

Spis treści

Stare cmentarze pod lupą badaczy! Co symbolizują rośliny na cmentarzach? Możecie być zaskoczeni! Ponadczasowa róża, czyżby? Czym są fitoindykatory?

Rośliny na cmentarzach to nie tylko dekoracja, ale także nośniki głębokiej symboliki i tradycji. Od wieków ludzie sadzili określone gatunki kwiatów na grobach, przekazując przez nie wiadomości o zmarłych, ich życiu i uczuciach. Czy wiesz, co symbolizuje róża sadzona na grobie? A może zastanawiałeś się, dlaczego na niektórych mogiłach rosną jeżyny? Odkryj fascynujący świat roślin cmentarnych i dowiedz się, jakie historie i tajemnice kryją za sobą.

Kwiaty z tajemnicą: Co kryją rośliny na starych cmentarzach?

Od wielu lat w Katedrze Botaniki na Wydziale Rolnictwa, Ogrodnictwa i Bioinżynierii UPP prowadzone są badania starych, zapomnianych cmentarzy na obszarze Wielkopolski. Podobne prace, choć nie na taką skalę, prowadzone są w całej Polsce.

Na obszarze Wielkopolski istnieje ponad 2150 starych, nieczynnych cmentarzy, które są obecnie niepielęgnowane i zapomniane – zwraca uwagę rzeczniczka Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu (UPP) w informacji przesłanej PAP. – Cmentarze takie bywają różnie zlokalizowane – niektóre ukryte są w lasach, inne rozrzucone wśród pól uprawnych, czy usytuowane w mniejszych lub większych miejscowościach lub na ich obrzeżach.

Od wielu lat w Katedrze Botaniki na Wydziale Rolnictwa, Ogrodnictwa i Bioinżynierii UPP prowadzone są badania tego typu obiektów. Choć badania w ostatnich latach prowadzone są w całej Polsce, najlepiej przebadanym obszarem jest Wielkopolska.

Śmiało można powiedzieć, że zgromadzony materiał botaniczny (ze wszystkich znanych cmentarzy Wielkopolski), należy z całą pewnością do najbogatszych w skali kraju, a może i Europy – podkreśliła przedstawicielka uczelni.

Fot. Alexas_Fotos/Pixabay

Symbolika roślin na cmentarzach: Wierzenia i tradycje

Wiele roślin sadzonych na cmentarzach Wielkopolski miało znaczenie symboliczne lub było otoczonych czcią.

Sadzone prawie na każdym cmentarzu barwinek pospolity i bluszcz pospolity symbolizowały nieśmiertelność i raj, a także przyjaźń i wierność.
Lilak pospolity miał chronić przed przenikaniem złych duchów.
Kolczaste drzewa i krzewy (jak robinia akacjowa czy karagana syberyjska) stanowiły według dawnych przesądów zaporę przed duchami.
Niektórymi ciernistymi roślinami, na przykład jeżynami, śliwą tarniną czy głogami otaczano jedynie groby samobójców.

Na badanych cmentarzach znaleziono aż 36 gatunków jeżyn (dla porównania w całej Polsce stwierdzono ich 90 gatunków). Jeżyny pozyskiwano z pobliskich lasów i sadzono na wybranych grobach.

Róża na grobach: Między miłością a przemijaniem

Podobnie gatunki z rodzaju róża były sadzone stosunkowo często (35 gatunków) – symbolika róż jest wieloraka i wiąże się z przemijaniem, miłością i śmiercią.

Róża jako krzew kolczasty ma również znaczenie podobne, jak inne cierniste rośliny: odstrasza zmarłych od świata żywych. Same kolory róż mają duże znaczenie: białe kwiaty róży mają znaczenie jako zwiastun śmierci i jednocześnie znak dziewiczej czystości (Św. Marii), natomiast czerwone oznaczają krew Chrystusa.

Fot. Capri23auto/Pixabay

Botanicy zauważają, że na starych cmentarzach najczęściej występuje róża francuska, róża girlandowa, róża frankfurcka i róża damasceńska. Dr Aneta Czarna i dr hab. Wojciech Antkowiak z Katedry Botaniki UPP we współpracy z Profesorem Jerzym Zielińskim z Instytutu Dendrologii PAN w Kórniku utworzyli kolekcję ich najciekawszych gatunków w ogrodzie Katedry Botaniki przy budynkach Collegium Cieszkowskich. Kolekcja liczy 83 okazy, a taksonów jest 25.

Fitoindykatory, czyli o czym mówią nam rośliny

Botanicy potrafią też odczytywać wskazówki, związane z pewnymi gatunkami roślin – tzw. fitoindykatorami. To dzięki roślinom wiadomo, gdzie znajdowały się dawne groby. Inwentaryzacja botaniczna pozwala zidentyfikować miejsca pochówku tam, gdzie brakuje już tzw. substancji nagrobnej.

Fot. Anna Pismenskova/Pixabay

Coraz częściej w Polsce stare, nieczynne cmentarze są odnawiane. W Wielkopolsce takimi pracami zajmuje się Stowarzyszenie Rewitalizacji Zabytkowych Cmentarzy "Koimeterion", które przed rozpoczęciem prac korzysta z wiedzy konserwatorskiej i botanicznej – podkreśla rzeczniczka UPP.

Tekst: Karolina Duszczyk / PAP - Nauka w Polsce, zdjęcie tytułowe: drippycat / Pixabay

Kanał Religijny / Youtube

FAQ Pytania i odpowiedzi

Jakie znaczenie mają rośliny na cmentarzach?

Rośliny na cmentarzach symbolizują nieśmiertelność, raj, przyjaźń, wierność, ochronę przed złymi duchami, a także przemijanie, miłość i śmierć.
Jakie gatunki róż są najczęściej sadzone na starych cmentarzach?

Na starych cmentarzach najczęściej występują róża francuska, róża girlandowa, róża frankfurcka i róża damasceńska.
Co to są fitoindykatory i jak są wykorzystywane?

Fitoindykatory to rośliny, które mogą wskazywać na miejsca dawnych grobów. Botanicy korzystają z nich, by identyfikować miejsca pochówku tam, gdzie nie ma już śladów nagrobków.
Czym zajmuje się Stowarzyszenie Rewitalizacji Zabytkowych Cmentarzy "Koimeterion"?

Stowarzyszenie zajmuje się odnawianiem starych, nieczynnych cmentarzy w Wielkopolsce, korzystając przy tym z wiedzy konserwatorskiej i botanicznej.