Szparag lekarski (Asparagus officinalis) to bylina z rodziny szparagowatych (Asparagaceae). Jej naturalne stanowiska znajdują się w rejonach śródziemnomorskich, ale jest też uprawiana w wielu innych krajach świata, w tym również w Polsce, jako wartościowe warzywo, rzadziej roślina ozdobna. Na dogodnych stanowiskach roślina przedostaje się z upraw do środowiska naturalnego i dziczeje.
Szparag lekarski w sezonie wegetacyjnym może dorastać do ok. 1,5-2 m wys., tworząc cienkie, sztywne, mocno rozgałęzione w górnej części, okrągłe, zielone pędy, gęsto pokryte zielonymi, cienkimi, krótkimi, igiełkowatymi, miękkimi gałęziakami (zredukowana łodyga), przypominającymi liście i nadającymi pędom pierzasty pokrój. Liście właściwe znajdują się na pędzie głównym i mają postać małych łusek, posiadających u podstawy kolczaste wypustki.
Roślina zakwita późną wiosną (V/VI-VII), wydając zwisające na długich szypułkach, niepozorne, dzwonkowate, żółtozielone kwiaty, osadzone pojedynczo lub po kilka w rozgałęzieniach pędu.
Po przekwitnieniu kwiaty żeńskie przekształcają się w kuliste owocostany, mające postać małych, błyszczących jagód, wypełnionych kilkoma nasionami. Początkowo jagody są zielone, ale po dojrzeniu przybierają szkarłatnoczerwoną barwę. Roślina tworzy też mocny, głęboki, mięsisty i rozbudowany system korzeniowy (karpę), z którego wiosną wyrasta najważniejsza, bo jadalna część rośliny czyli grube, mięsiste, soczyste, w przekroju okrągłe, młode pędy tzw. „wypustki”.
Wymagania i uprawa
Choć szparag lekarski to warzywo cenione za wyjątkowy smak, jego uprawa jest dość trudna i pracochłonna. Roślina preferuje ciepłe, słoneczne stanowiska i przepuszczalne, lekkie, próchnicze, ciepłe, przewiewne gleby, najlepiej o obojętnym lub zasadowym odczynie pH. Nie toleruje gleb ciężkich, gliniastych, kwaśnych, mokrych i zimnych.
- Przed sadzeniem jej w celach użytkowych, należy też bardzo starannie przygotować stanowisko, odchwaszczając, nawożąc (kompostem, obornikiem) i głęboko spulchniając glebę.
- Karpy szparagów sadzi się na głębokość ok. 20-30 cm, umieszczając je w rzędzie co 40-50 cm i zachowując odstęp miedzy rzędami ok. 30-40 cm.
- W pierwszym roku po posadzeniu, młodych pędów się nie wycina, pozwalając roślinom dobrze się ukorzenić i rozrosnąć.
- W kolejnych latach pędy zbiera się od połowy IV do k. VI, wycinając je codziennie, w miarę wyrastania.
- W przypadku białych szparagów konieczne jest zaciemnianie pędów przez usypywanie wokół roślin wałów zimnych (blokowanie dostępu światła zapobiega zielenieniu pędów). Takie szparagi są delikatniejsze w smaku, ale mniej zasobne w witaminy i substancje odżywcze.
Rośliny do uprawy można także pozyskać z siewu nasion.
Zastosowanie
Ze względu na delikatny smak, warzywo jest lubiane i cenione w wielu kuchniach świata. Można podawać je po ugotowaniu w lekko osolonej wodzie (ok. 10-15 min.) jak jarzynkę z masłem i bułką tartą lub sosem holenderskim, ale można też je zapiekać (np. z boczkiem lub szynka parmeńską) lub po ugotowaniu dodawać do sałatek. Nadają się też do przygotowania pysznej zupy-kremu.
Szparagi bywają także uznawane za rośliny lecznicze, gdyż wykazują działanie moczopędne i lekko przeczyszczające.
Szparagi mogą też pełnić w ogrodzie rolę ozdobną, gdyż ich pierzaste, ażurowe pędy pięknie komponują się z różami i wysokimi bylinami (np. astrami, nawłociami, rudbekiami). Są także znakomitym materiałem bukieciarskim.
Wybrane odmiany
- 'Mary Washington' – grube, proste, zielone pędy z fioletowym odcieniem
- 'Boonlim', 'Grolim', 'Gynlim', 'Plasenesp', 'Backlim', 'Schwetzinger Meisterschuss', 'Avalim', 'Franklin', 'Connover’s Colossal' – uprawiane na zielone i białe pędy
Tekst: Katarzyna Józefowicz, zdjęcia: Dorisworld, Rabenspiegel, Jürgen Treiber, Ulrike Leone/Pixabay
Kwiaty cebulowe 
Jesienne kwiaty 
Ogród ozdobny 
Rośliny doniczkowe 
Owoce 
Warzywa 
Zioła 
Łąka kwietna 
Roślina tygodnia 
