Niepokalanek pospolity Vitex agnus-castus

Niepokalanek pospolity (Vitex agnus-castus), nazywany też korzennym lub mnisim, to krzew liściasty z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Naturalnie występuje w Afryce Północnej, Azji Wschodniej i Europie Południowej, gdzie zasiedla okolice zbiorników wodnych, wybrzeża i wilgotne zarośla. Jest też jednak uprawiany w ogrodach jako roślina zielarska lub ozdobna.

Wygląd niepokalanka pospolitego

Niepokalanek pospolity posiada gęsty, rozłożysty pokrój i może dorastać do ok. 4-5 m wys (w uprawie ok. 1-2 m wys), rozwijając cienkie, sztywne, wzniesione, rozgałęzione pędy. Jego liście są dłoniasto złożone (5-7 lancetowatych, ostro zakończonych listków), aromatyczne, ciemnozielone i błyszczące z wierzchu oraz matowe i szarozielone od spodu (przypominają liście konopi). Liście osadzone są na długich, sztywnych ogonkach i układają się na pędzie naprzeciwległymi parami.

Niepokalanek kwitnie późnym latem (VIII-IX), rozwijając drobne, rurkowate kwiaty z wywiniętą koroną i mocno wystającymi pręcikami. Kwiaty zebrane są na szczytach tegorocznych pędów w gęste, długie, wąskie, kłosowe kwiatostany (przypominają kwiaty budlei). Kwiaty są miododajne, dlatego przyciągają liczne owady.

Po przekwitnieniu rozwijają się z nich kuliste, początkowo zielone, po dojrzeniu czerwone owoce, częściowo ukryte w omszonym, zielonym kielichu.

Wymagania uprawowe niepokalanka

Niepokalanek w uprawie oczekuje osłoniętego od wiatru, słonecznego i przede wszystkim ciepłego stanowiska oraz przepuszczalnej, próchniczej, lekko wilgotnej gleby. Dobrze znosi słoną mgłę, dlatego może być sadzony na terenach nadmorskich. Wiosną późno rozpoczyna wegetację.

Niepokalanek pospolity ma słabą mrozoodporność (-15/-10°C), dlatego poleca się uprawiać go w najcieplejszych rejonach kraju. (Warto tutaj wspomnieć o bardziej mrozoodpornym gatunku – niepokalanku szerokolistnym (F. latifolia), który znosi spadki temperatury do ok. -23/-18°C.)

Niepokalanek pospolity jako gatunek może być rozmnażany przez wysiew nasion, jednak jego odmiany poleca się rozmnażać za pomocą sadzonek pędowych.

Pielęgnacja:

• Niepokalanek pospolity należy podlewać regularnie, ale umiarkowanie, aby gleba pozostawała lekko wilgotna.
• Wiosną warto ją zasilać nawozem organicznym lub mineralnym, co pobudzi wzrost i kwitnienie.
• Ze względu na niską mrozoodporność, zaleca się dokładnie zabezpieczyć krzew przed zimą, okrywając go agrowłókniną zimową lub słomianymi matami.
• Wczesną wiosną niepokalanek powinien być przycięty nisko, na dwa oczka, ponieważ kwitnie na tegorocznych pędach, co sprzyja jego bujniejszemu rozrostowi i kwitnieniu.

Choroby i szkodniki:

Niepokalanek pospolity rzadko sprawia problemy w uprawie, jednak czasami może być porażany przez choroby grzybowe (np. zgnilizna korzeni, plamistości liści) lub atakowany przez szkodniki (np. wciornastki).

Zastosowanie niepokalanka pospolitego

Niepokalanek pospolity uprawiany jest głównie jako roślina lecznicza. Surowcem zielarskim są jego nasiona o bogatym składzie chemicznym, które wykorzystuje się min. w leczeniu chorób kobiecych i łagodzeniu objawów menopauzy, ale też jako lek uspokajający w stanach lękowych i depresyjnych. Zastosowanie niepokalanka w celach leczniczych ma jednak szereg przeciwskazań (min. ciąża, przyjmowanie leków antydepresyjnych lub hormonalnych) i może powodować skutki uboczne (min. bóle głowy, niestrawność), dlatego przed rozpoczęciem kuracji, należy skontaktować się z lekarzem.

Owoce niepokalanka mają ostry, pikantny smak i po wysuszeniu bywają stosowane jako zamiennik pieprzu.

Niepokalanek pospolity może mieć też zastosowanie w ogrodzie jako roślina ozdobna. Uprawiany w najcieplejszych rejonach kraju ładnie wygląda jako soliter na trawniku, ale może być też komponowany z krzewami ozdobnymi i bylinami.

Wybrane odmiany niepokalanka do ogrodu

• 'Latifolia' – podwyższona odporność na mróz
• 'Pink Pinnaple' – kwiaty jasnoróżowe, wys ok. 1,5 m
• 'Delta Blues' – kwiaty ciemnofioletowe, wys ok.. 3 m
• 'Blue Puffball' – kwiaty niebieskie, wys ok. 1 m
  
  

Ciekawostki o niepokalanku

Niepokalanek często występuje w wierzeniach, mitach i rytuałach religijnych jako symbol czystości i niewinności. Wierzono też, że jego nasiona wykazują działanie hamujące wydzielanie hormonów męskich i obniżające libido, dlatego nazywano go "pieprzem mnichów".

Zdjęcia: EuToch, Alexandra, UMIT, Ekaterina / AdobeStock

Czy w opisie są wszystkie informacje, których szukałaś/-eś? Daj znać w komentarzu!