Rośliny na cmentarzach – symbolika i znaczenie

Od wielu lat w Katedrze Botaniki na Wydziale Rolnictwa, Ogrodnictwa i Bioinżynierii UPP prowadzone są badania starych, zapomnianych cmentarzy na obszarze Wielkopolski. Podobne prace, choć nie na taką skalę, prowadzone są w całej Polsce.

Na obszarze Wielkopolski istnieje ponad 2150 starych, nieczynnych cmentarzy, które są obecnie niepielęgnowane i zapomniane – zwraca uwagę rzeczniczka Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu (UPP) w informacji przesłanej PAP. – Cmentarze takie bywają różnie zlokalizowane – niektóre ukryte są w lasach, inne rozrzucone wśród pól uprawnych, czy usytuowane w mniejszych lub większych miejscowościach lub na ich obrzeżach.

Od wielu lat w Katedrze Botaniki na Wydziale Rolnictwa, Ogrodnictwa i Bioinżynierii UPP prowadzone są badania tego typu obiektów. Choć badania w ostatnich latach prowadzone są w całej Polsce, najlepiej przebadanym obszarem jest Wielkopolska. "Śmiało można powiedzieć, że zgromadzony materiał botaniczny (ze wszystkich znanych cmentarzy Wielkopolski), należy z całą pewnością do najbogatszych w skali kraju, a może i Europy – podkreśliła przedstawicielka uczelni.

Fot. Alexas_Fotos/Pixabay

Symbolika roślin na cmentarzach

Wiele roślin sadzonych na cmentarzach Wielkopolski miało znaczenie symboliczne lub było otoczonych czcią.

• Sadzone prawie na każdym cmentarzu barwinek pospolity i bluszcz pospolity symbolizowały nieśmiertelność i raj, a także przyjaźń i wierność.
• Lilak pospolity miał chronić przed przenikaniem złych duchów.
• Kolczaste drzewa i krzewy (jak robinia akacjowa czy karagana syberyjska) stanowiły według dawnych przesądów zaporę przed duchami.
• Niektórymi ciernistymi roślinami, na przykład jeżynami, śliwą tarniną czy głogami otaczano jedynie groby samobójców.
  
  

Na badanych cmentarzach znaleziono aż 36 gatunków jeżyn (dla porównania w całej Polsce stwierdzono ich 90 gatunków). Jeżyny pozyskiwano z pobliskich lasów i sadzono na wybranych grobach.

Róża na cmentarzach

Podobnie gatunki z rodzaju róża (Rosa sp.) były sadzone stosunkowo często (35 gatunków) – symbolika róż jest wieloraka i wiąże się z przemijaniem, miłością i śmiercią. Róża jako krzew kolczasty ma również znaczenie podobne, jak inne cierniste rośliny: odstrasza zmarłych od świata żywych. Same kolory róż mają duże znaczenie: białe kwiaty róży mają znaczenie jako zwiastun śmierci i jednocześnie znak dziewiczej czystości (Św. Marii), natomiast czerwone oznaczają krew Chrystusa.

Botanicy zauważają, że na starych cmentarzach najczęściej występuje róża francuska, róża girlandowa, róża frankfurcka i róża damasceńska. Dr Aneta Czarna i dr hab. Wojciech Antkowiak z Katedry Botaniki UPP we współpracy z Profesorem Jerzym Zielińskim z Instytutu Dendrologii PAN w Kórniku utworzyli kolekcję ich najciekawszych gatunków w ogrodzie Katedry Botaniki przy budynkach Collegium Cieszkowskich. Kolekcja liczy 83 okazy, a taksonów jest 25.

Fitoindykatory, czyli o czym mówią nam rośliny

Botanicy potrafią też odczytywać wskazówki, związane z pewnymi gatunkami roślin – tzw. fitoindykatorami. To dzięki roślinom wiadomo, gdzie znajdowały się dawne groby. Inwentaryzacja botaniczna pozwala zidentyfikować miejsca pochówku tam, gdzie brakuje już tzw. substancji nagrobnej.

Fot. Anna Pismenskova/Pixabay

Coraz częściej w Polsce stare, nieczynne cmentarze są odnawiane. W Wielkopolsce takimi pracami zajmuje się Stowarzyszenie Rewitalizacji Zabytkowych Cmentarzy "Koimeterion", które przed rozpoczęciem prac korzysta z wiedzy konserwatorskiej i botanicznej – podkreśla rzeczniczka UPP.

Tekst: Karolina Duszczyk/PAP - Nauka w Polsce, zdjęcie tytułowe: drippycat/Pixabay