Żywokost lekarski (Symphytum officinale)

Żywokost lekarski (Symphytum officinale) to okazała bylina z rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae). Jej naturalny obszar występowania obejmuje Azję i większą część Europy, w tym także Polskę, gdzie uznana jest za gatunek rodzimy i pospolity. Można ją spotkać na wilgotnych łąkach, w zaroślach i rowach, a także w pobliżu zbiorników wodnych.

Roślina ta może dorastać do ok. 50-100 cm wysokości. W sezonie wegetacyjnym tworzy duże, szerokolancetowate, ostro zakończone, zielone, ogonkowe liście odziomkowe, tworzące tuż nad ziemią dużą rozetę.

Żywokost lekarski kwitnie późną wiosną i wczesnym latem (V/VI-VII). Z pomiędzy liści wyrasta sztywny, wzniesiony i pusty w środku pęd, pokryty nielicznymi, naprzeciwległymi parami lancetowatych, wydłużonych, siedzących liści z wyraźnie zaznaczonym na blaszce unerwieniem. Zarówno pęd jak i liście są szorstko owłosione. Na szczytach pędów i z kątów liści wyrastają niewielkie kwiaty zebrane w zwisające kwiatostany typu sierpik.

Pojedynczy kwiat ma dzwonkowaty (płatki korony zrośnięte ze sobą, a pręciki przyrośnięte do płatków), pękaty kształt i na brzegach wywinięte na zewnątrz płatki. Osadzony jest na krótkiej, owłosionej szypułce. Kwiaty u gatunku są liliowo-fioletowe, ale mogą być też białe, kremowe lub różowe.

Żywokost tworzy gruby, silny, palowy korzeń z licznymi rozgałęzieniami, ciemno brunatny na zewnątrz i jasno-kremowy w środku.

Wymagania i uprawa

Żywokost lekarski najlepiej rośnie na półcienistym stanowisku i na żyznej, próchniczej, przepuszczalnej, stale lekko wilgotnej glebie. Lubi wilgotne podłoże, dlatego może być sadzony w pobliżu oczek wodnych. Jest dostatecznie mrozoodporny i nie wymaga zimowego okrycia.

Żywokost można rozmnażać przez wysiew nasion (gatunek), ale odmiany powinny być rozmnażane przez podział dorosłych egzemplarzy lub przez sadzonki korzeniowe. Roślina na dobrym stanowisku mocno się rozrasta i daje obfity samosiew, dlatego może być bardzo ekspansywna.

Zastosowanie

Żywokost lekarski to przede wszystkim uznana i ceniona roślina lecznicza, jednak stosowanie jej doustnie jest zakazane.

Dawniej preparaty z rośliny wykorzystywane są do leczenia urazów, złamań i zwichnięć, a także żylaków, siniaków, owrzodzeń i stanów zapalnych mięśni, a jeszcze wcześniej ziele stosowano również w formie wywarów i naparów do picia, gdyż poprawiały stan błony śluzowej układu pokarmowego, hamowały wewnętrzne mikrokrwawienia, a także wspomagały leczenie wrzodów i stanów zapalnych żołądka. Badania dowiodły jednak, że roślina może być rakotwórcza, dlatego obecnie roślina może być stosowana jedynie zewnętrznie np. w formie kremów, maści, oleju.

Zawarte w roślinie składniki mają jednak nie tylko właściwości lecznicze, ale też kosmetyczne, gdyż na skórę działają łagodząco i regenerująco, dlatego żywokost wchodzi też w skład licznych kremów do cery wrażliwej lub trądzikowej.

Żywokost bywa także przydatny w ogrodzie, gdyż można z niego przygotować odżywczą, bogatą w potas gnojówkę pod warzywa i inne rośliny lub preparaty ochrony roślin (wyciągi, wywary).

Żywokost lekarski to także efektowna roślina ozdobna, która w ogrodzie dobrze wygląda nad brzegami oczek wodnych lub na rabatach w towarzystwie bodziszków, tawułek czy funkii. Decydując się na jego uprawę, trzeba jednak pamiętać, że bywa bardzo ekspansywny i jeśli nie będzie pod stałą kontrolą, szybko może stać się uciążliwym chwastem.

Ciekawostki

Nazwa rośliny wywodzi się od jej głównych właściwości leczniczych, gdyż żywokost wspomaga zrastanie się i odbudowę kości ("odżywiania kości").

Tekst: Katarzyna Józefowicz, zdjęcia: こうこう きちでん/Pixabay, "Symphytum officinale"/Matt Lavin/CC BY-SA 2.0, Hans Bijstra/Pixabay, "Symphytum officinale"/Matt Lavin/CC BY-SA 2.0