Dziurawiec – właściwości zdrowotne i zastosowanie

Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum), zwany popularnie ziołem św. Jana (ponieważ w pełni rozkwita zazwyczaj ok. 24 czerwca), znany był już średniowiecznym medykom. Przed wiekami uważano nawet, że ma magiczną moc, która potrafi uchronić człowieka przed złymi duchami. Dziś skupiamy się raczej na medycznych właściwościach dziurawca, wynikających z jego składu. Zioło bogate jest bowiem m.in. w hiperforynę, hiperycynę, flawonoidy, proantocyjanidy i kwasy fenolowe¹.

Dziurawiec pomocny przy depresji

Najlepiej przebadane właściwości dziurawca dotyczą jego łagodzącego wpływu na stany lękowe i depresyjne. Analiza 27 randomizowanych badań objęła prawie 2300 osób z depresją, leczonych przez 4-6 tygodni. Wykazała ona, że ziele dziurawca jest skuteczniejsze niż placebo i porównywalnie skuteczne do leków trójpierścieniowych w leczeniu depresji o nasileniu lekkim i umiarkowanym². Przeprowadzone badania sugerują, że profil kliniczny dziurawca jest zbliżony do leków przeciwdepresyjnych z grupy inhibitorów selektywnego wychwytu serotoniny (SSRI)³.

Eksperci zwracają jednak uwagę, że skuteczność preparatów dziurawca wykazano jedynie w leczeniu lekkiej i umiarkowanej depresji. W przypadkach ciężkich zaburzeń była ona porównywalna do placebo. Dlatego ziele św. Jana zaleca się przede wszystkim w łagodzeniu lęku i stresu, w nerwicach, nerwobólach, stanach obniżonego nastroju oraz podczas rekonwalescencji.

Przeciwdepresyjne działanie wykazują obecne w zielu hiperforyna i hiperycyna (ze względu na swój kolor zwana czerwonym barwnikiem). Nie rozpuszczają się one w wodzie, dlatego napary i herbatki z dziurawca nie łagodzą tego typu dolegliwości. Skuteczne są natomiast wyciągi alkoholowe ze świeżego ziela, soki oraz nalewki⁴. Dodatkowo poprawiają one koncentrację, wspomagają uczenie się i zapamiętywanie oraz wzmacniają cały organizm.

Wpływ dziurawca na przewód pokarmowy

Dzięki sporej zawartości związków flawonoidowych ziele dziurawca działa rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg żółciowych, naczyń krwionośnych i dróg moczowych⁶. Stosuje się je w zaburzeniach czynnościowych i stanach zapalnych wątroby oraz schorzeniach przewodu pokarmowego. Poprawia trawienie i pobudza przemianę materii.

Działanie żółciopędne, spazmolityczne i ściągające wykazują głównie wyciągi wodne dziurawca, czyli napary i odwary. Z kolei w przywracaniu równowagi układu pokarmowego wykorzystuje się wyciągi alkoholowe.

Preparaty dziurawca stosowane zewnętrznie wykazują również udowodnioną skuteczność w leczeniu trudno gojących się ran i owrzodzeń. Jego surowce sprawdzają się także w leczeniu miejscowym i ogólnym bielactwa nabytego⁷.

Dzięki właściwościom antyseptycznym, ściągającym i kojącym dziurawiec jest też składnikiem płynów do higieny intymnej, środków do pielęgnacji jamy ustnej oraz dermokosmetyków przeznaczonych do leczenia stanów zapalnych skóry i uszkodzeń naskórka czy poparzeń słonecznych⁸. W przypadku leczenia niektórych chorób skóry (takich jak odleżyny, liszaje, łuszczyca, oparzenia, owrzodzenia) można go mieszać z tranem, olejem rokitnikowym, wyciągiem olejowym z żywokostu lub pokrzywy.

Przeciwnowotworowe działanie dziurawca

Okazuje się, że główny składnik aktywny dziurawca - hiperforyna - indukuje apoptozę (śmierć) komórek nowotworowych⁵. Dotyczy to guzów litych, ale również komórek białaczkowych. Ponadto substancja ta zmniejsza skłonność do przerzutów nowotworów, zmniejsza ich inwazyjność i hamuje angiogenezę (proces tworzenia się nowych naczyń krwionośnych). Badacze nie znają dokładnego mechanizmu działania hiperforyny, ale traktują ją jako potencjalny lek antynowotworowy.

Jak bezpiecznie stosować dziurawiec?

Obecna w dziurawcu hiperycyna, która odpowiada za większość jego właściwości prozdrowotnych, może powodować wrażliwość na światło słoneczne, a nawet fotouczulenie. Dlatego osoby z jasną karnacją powinny stosować preparaty dziurawca ostrożnie, unikając ostrego słońca i źródeł światła ultrafioletowego⁹.

Preparaty dziurawca wchodzą również w liczne interakcje z lekami, głównie tymi stosowanymi w farmakologicznym zwalczaniu depresji. Badania kliniczne wykazały, że łączne stosowanie dziurawca i leków z grupy SSRI powoduje ich wzmocnione, synergistyczne działanie, objawiające się zmianami nastroju, nadpobudliwością ruchową, bólami głowy i dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi¹⁰.

Inne doniesienia mówią o niełączeniu zioła ze środkami antykoncepcyjnymi (ze względu na pojawiające się krwawienia) oraz lekami antyretrowirusowymi. Dlatego przed rozpoczęciem kuracji należy skonsultować się z lekarzem, który wie, jakie leki przyjmujemy na co dzień i czy można stosować je razem z preparatami dziurawca.

Nie zaleca się również stosowania dziurawca u kobiet w ciąży i karmiących piersią, a także w przypadku poważnych uszkodzeń wątroby i nerek oraz wysokiej gorączki¹¹.

Zastosowanie dziurawca - olej

Ten alkoholowy wyciąg z dziurawca pospolitego, który z czasem nabiera charakterystycznej czerwonej barwy, sprawdza się zarówno w stosowaniu zewnętrznym (do leczenia trudno gojących się ran i oparzeń), jak i wewnętrznym (w przypadku zaburzeń depresyjnych i pokarmowych).

Składniki:

- ok. 100 g świeżych kwiatów dziurawca

- 0,5 l oleju słonecznikowego, lnianego lub migdałowego

- ok. 3 łyżeczki spirytusu

Rozdrobnione kwiaty dziurawca zalej spirytusem i zostaw w szklanym, zakręconym słoiku na kwadrans. Podgrzej olej na średnim ogniu i dodaj do dziurawca. Przechowuj w zamkniętym słoiku przez ok. 2 miesiące, codziennie wstrząsając mieszaninę. Po tym czasie przecedź olej, dokładnie wyciskając kwiaty, i rozlej do ciemnych buteleczek.