Planujesz ogród bez pomocy architekta krajobrazu? Przeczytaj, od czego zacząć!

Ogród to spełnienie marzeń niejednego właściciela działki. Po to właśnie kupiliśmy teren pod budowę domu, by mieć własny kawałek raju! Ogród jest przecież przedłużeniem domu i najpiękniejszym elementem działki. Niestety, choć planowanie początkowo wydaje się łatwe i przyjemne, szybko przysparza nam wiele problemów. Bo urządzanie zielonego zakątka jest jak aranżacja wnętrz – musi być dobrze przemyślane i zaplanowane!

By ogród wyglądał naturalnie i tworzył spójną całość z otoczeniem trzeba wziąć pod uwagę nie tylko jego przyszły wygląd i funkcjonalność, ale dopasować go do budynku, położenia działki oraz warunków klimatyczno-glebowych terenu. Ponadto, musi spełniać oczekiwania i potrzeby wszystkich domowników.

Szybko uświadamiamy sobie, że tworzenie ogrodu to nie tylko sadzenie roślin, ale także zakładanie podziemnych instalacji, układanie nawierzchni, budowa elementów architektury ogrodowej, urządzanie tarasu, wybór mebli i… im więcej o tym myślimy, tym bardziej zaczyna nas przerażać. Każdy, kto znalazł się w podobnej sytuacji, ma prawo czuć się nieco zagubiony. Z czasem pojawia się myśl, czy zamiast robić to samemu, zlecić projekt i wykonanie ogrodu specjalistycznej firmie?

Zanim zaczniesz!

Nim rozpoczniesz planowanie ogrodu odpowiedz sobie na kilka pytań. Odpowiedzi będą pomocne zarówno dla Ciebie (jeśli zdecydujesz się na samodzielną pracę), jak i dla architekta krajobrazu (jeśli wybierzesz specjalistę do pomocy). Rozwiń poniższe zagadnienia, by jak najlepiej poznać swoje oczekiwania.

1. Teren 
   Opisz charakterystykę terenu i okolicy działki. Przygotuj plan i mapy geodezyjne i zorientuj je zgodnie ze stronami świata. Sprawdź, jaki kształt i rozmiar ma działka, wymierz odległości i rozplanuj główne elementy. Określ skąd wieje wiatr i jak teren jest nasłoneczniony w ciągu dnia.
   
   
2. Użytkownicy 
   Zastanów się, dla kogo urządzasz ogród? To ważne, by spełniał oczekiwania wszystkich użytkowników - zarówno osób dorosłych, także seniorów, dzieci, jak i zwierząt domowych, bo przecież i one będą korzystać z ogrodu.
   
   
3. Przeznaczenie 
   Jak spędzasz czas wolny? Lubisz leniuchować leżąc na hamaku w cieniu drzew, czy wolisz aktywnie bawić się z dziećmi? Potrzebujesz oddzielnego miejsca na grill i altanę, a może oczko wodne? Chcesz uprawiać rośliny jadalne, czy ogród ma mieć tylko charakter ozdobny? Podziel działkę na strefy, dostosowane do przeznaczenia. Szybko zobaczysz, że nie jest łatwo stworzyć ogród posiadający wszystkie zaplanowane elementy - skup się na priorytetach!
   
   
4. Preferencje
   Jakie lubisz rośliny? Wolisz dekoracyjne liście, a może zimozielone iglaki? A może chcesz posadzić egzotyczne kwiaty? Pamiętaj, że rośliny wymagają pielęgnacji, dlatego zastanów się dobrze, ilu domowników będzie Ci w tym pomagać. Poszukaj w internecie i ilustrowanych poradnikach gotowych rozwiązań, ciekawych materiałów i przedmiotów. Spisz wszystkie pomysły, które Cię inspirują.
   
   
5. Budżet 
   Pamiętaj o finansach! Im większa działka, tym większe koszty założenia ogrodu, a im większy ogród, tym znacznie droższa pielęgnacja. W razie potrzeby rozplanuj realizację projektu na etapy. Choć potrwa to kilka lat, to koszty rozłożysz na lata.
   
   

Określ budżet

Wizja przyszłego ogrodu powinna być kompromisem pomiędzy tym co wymarzone, dekoracyjne i funkcjonalne, a tym co realne! Określenie realnych możliwości finansowych to pierwszy krok do rozsądnego planowania. Im większa działka, tym większe koszty założenia ogrodu, a im większy ogród, tym znacznie droższa jego pielęgnacja. Mierzmy więc siły na zamiary i dostosujmy ogród nie tylko do naszych potrzeb, ale także możliwości.

Działaj tylko zgodnie z planem!

Projekt jest niezbędny, by stworzyć piękny i funkcjonalny ogród! Często jednak sama budowa jest na tyle dużym obciążeniem finansowym, że profesjonalny projekt zagospodarowania przestrzeni wokół budynku wydaje się być zbędnym wydatkiem. W rezultacie wiele osób decyduje się na założenie ogrodu bez planu, działając często chaotycznie i popełniając wiele błędów. Niestety często już po kilku latach efekt jest niezadowalający – np. nawierzchnie wymagają przebudowy, a rośliny przesadzenia. Niepotrzebnych kosztów można uniknąć, urządzając ogród zgodnie z planem!

Samodzielnie czy z pomocą?

Z niewielkim ogródkiem bez większych problemów poradzisz sobie sam, jednak by stworzyć duży, piękny i funkcjonalny ogród będziesz najprawdopodobniej potrzebował pomocy specjalisty. Nawet jeśli interesujesz się ogrodnictwem, to profesjonalny ogrodnik lepiej zna się na roślinach, ich wymaganiach i potrzebach i wie, jaką wielkość osiągną za kilka lat, dzięki czemu w ogrodzie nasadzenia nie będą przypadkowe, tylko efektownie skomponowane i dostosowane do wszystkich innych elementów. Ponadto projekt to nie tylko koncepcja ale także plan prac, który pozwala dokładnie zaplanować wszystkie wydatki na rośliny i materiały – t.j. ilość potrzebnej ziemi, elementy instalacji i architektury ogrodowej.

Współpraca z architektem krajobrazu

Firm zajmujących się projektowaniem i zakładaniem ogrodów jest bardzo wiele i znalezienie kontaktów w internecie nie powinno stanowić żadnego problemu. Trudniej jednak będzie wyłonić z gąszczu ogłoszeń odpowiedniego specjalistę. Najlepiej wybrać firmę z polecenia sąsiada lub znajomych, jednak gdy musimy działać na własną rękę, pozostaje nam jedynie dokładne przeglądanie portfolio projektów i ich realizacji.

Warto wybierać firmy z okolicy, gdyż zatrudnienie architekta z innego miasta może podnieść koszty. Najlepiej wysłać wstępne zapytanie lub zadzwonić do kilku firm. Już pierwsza rozmowa telefoniczna pozwoli wybrać 1–2 firmy, które zaprosimy na naszą działkę. Przed spotkaniem nie otrzymamy jeszcze informacji co do ceny i kosztu wykonania. Jeśli architekt zaproponuje bez spotkania gotowy projekt ogrodu za kilkaset zł, to lepiej zrezygnujmy ze współpracy, bo dobry projekt „szyty na miarę” wymaga rozmowy i wizji lokalnej.

Pierwsze spotkanie jest zupełnie niezobowiązujące i darmowe! Zwykle jest to długa rozmowa o naszych potrzebach, preferencjach i zapotrzebowaniu oraz wspólny spacer po ogrodzie, przejrzenie map i wykonanie poglądowych zdjęć. Dobry kontakt jest niezbędny, by projektant zrozumiał nasze potrzeby. Czasem już po pierwszym spotkaniu wiemy, czy jest między nami nić porozumienia. Na podstawie naszych oczekiwań i oględzin terenu architekt przedstawi nam wstępną koncepcję zagospodarowania w postaci planu sytuacyjnego i wizualizacji (opcja dodatkowa). Jeśli zajdzie taka potrzeba, to dojdzie jeszcze do kilku spotkań i dopracowania pomysłów.

Gdy propozycja zostanie przez nas zaakceptowana, to przystąpi do opracowania szczegółowego projektu technicznego, czyli dokumentacji pokazującej sposób realizacji projektu (przydatnej podczas samodzielnej realizacji lub w przypadku powierzenia jej firmie ogrodniczej), i (na życzenie klienta) kosztorysu poszczególnych etapów prac oraz zaleceń późniejszej pielęgnacji roślin. Warto zdecydować się także na nadzór autorski nad wykonaniem (dodatkowo płatny), dzięki któremu będziemy mieć gwarancję, że zakładanie ogrodu przebiega zgodnie z projektem. Czasem warto wynająć firmę specjalizującą się zarówno w projektowaniu i zakładaniu ogrodu, bo często, gdy wybierzemy dwie usługi w pakiecie, projekt ogrodu będzie tańszy, a czasem nawet darmowy.

Im większy ogród, tym wyższa cena projektu. Ma na nią także wpływ skomplikowanie nasadzeń i oryginalność założenia oraz technika wykonania – rysunek lub projekt komputerowy. Ceny mogą być bardzo różne, zależą bowiem od wielu czynników, np. regionu kraju, doświadczenia i reputacji projektanta. Jeśli oferta cenowa wyda nam się zbyt wygórowana, warto ją negocjować i osiągnąć satysfakcjonujący kompromis.

Za wykonanie pełnej dokumentacji projektowej będziemy musieli zapłacić od 1,5 do 10 tysięcy zł. Choć początkowo wydaje się to spory wydatek, to zwykle nie przekracza 10% ogólnych kosztów realizacji ogrodu. Są oczywiście i tańsze oferty, ale za 500–1000 zł otrzymamy jedynie ogólny plan zagospodarowania (szkic koncepcyjny), czyli pomysł na ogród, a nie wytyczne do jego realizacji.

Profesjonalny projekt ogrodu lub jego fragmentów, poza kolorowym planem układu i doboru roślin, zawiera także szczegółowe informacje dotyczące kompleksowego i funkcjonalnego zagospodarowania przestrzeni - m.in.: lokalizacji budynków i innych obiektów, przebiegu ogrodowych traktów, planów nawierzchni, rozmieszczenia instalacji i budowy architektury ogrodowej. Jeszcze lepiej obrazuje to trójwymiarowa wizualizacja 3D wykonana w komputerowym programie graficznym. Niektórzy architekci proponują także “wirtualną wycieczkę” po naszym ogrodzie za 10 lat. Warto zapytać o taką symulację, bo pozwala najlepiej wyobrazić sobie nasz przyszły zielony zakątek i dopracować z architektem wszystkie szczegóły.

Jeśli kosztorys realizacji ogrodu przedstawiony przez firmę wydaje się nam zbyt wysoki, to warto zdecydować się choćby na sam projekt i wykonać go we własnym zakresie. To zdecydowanie lepsze rozwiązanie, niż zagospodarowywanie działki bez spójnej koncepcji. Korzystając z projektu będziemy mogli rozłożyć prace na lata i wykorzystać tańsze materiały. Pamiętajmy jednak, że często samodzielne wykonanie, choćby najstaranniejsze, zajmie więcej czasu i będzie znacząco różnić się od realizacji przez wyspecjalizowaną firmę. Korzystając z usług doświadczonych profesjonalistów szansa na piękny ogród rośnie, ale rosną z nią także koszty.

Samodzielne projektowanie ogrodu

Projektowanie ogrodu i jego wykonanie najlepiej zostawić specjalistom, jednak jeśli mamy własną wizję i chcemy samodzielnie ją zrealizować, to nic nie stoi na przeszkodzie! To doskonała zabawa, ale też nie lada wyzwanie dla osób obdarzonych bujną wyobraźnią, dobrze zorganizowanych i umiejących planować przestrzeń. Trzeba jednak pracować według planu – t.j. najpierw przelać myśli na papier i stworzyć projekt, a dopiero później sadzić rośliny!

Na tym etapie musimy zdecydować, jaki będzie nasz przyszły ogród – tzw. jak będzie wyglądać i jakie będzie spełniać funkcje. Chcemy by był dekoracyjny przez większość sezonu, a może zmieniał się z każdą porą roku? A może ma być jedynie ozdobą domu lub miejscem do wypoczynku? By ogród był funkcjonalny i spełniał oczekiwania wszystkich użytkowników powinien być podzielony na różne strefy. Ważna jest także odpowiednia proporcja między wolną przestrzenią a roślinnością.

Zwykle dominuje strefa rekreacyjno-wypoczynkowa, a ozdobna jest nieco mniejsza. Wiele budynków jest tak usytuowanych na działce, że do urządzenia jest nie tylko przestrzeń za domem, ale także tzn. przedogródek od frontu. Wówczas będziemy musieli założyć dwa ogrody, które będą się od siebie różnić. Ogród od frontu powinien być bardziej reprezentacyjny i uporządkowany z wydzieloną strefą na śmietnik i podjazdem. Ogród z tyłu domu może za to być mniej formalny i służący do rekreacji i odpoczynku.

Zacznij od stworzenia na kartce wstępnego szkicu, najlepiej w skali 1:100 (gdzie 1 cm na kartce będzie odpowiadał 1 m terenu). Choć nie jest to łatwe i dość pracochłonne, to dopiero spojrzenia na plan z góry, da nam dokładny obraz terenu i pozwoli ocenić jego mocne i słabe strony. Nie musisz jednak być uzdolnionym rysownikiem, bo możesz wykorzystać jeden z wielu darmowych programów komputerowych do projektowania ogrodów, które łatwo znajdziesz w internecie (np. GardenPuzzle, Garden Composer, MeGreenspace, Sketchup, Virtual Garden, Zaprojektuj Ogród).

Niezbędna będzie jednak wiedza ogrodnicza, by wybrane rośliny posadzić na odpowiednim miejscu – dostosowanym do ich wymagań. Na szczęście wiele programów pomoże dobrać odpowiednie rośliny. Warto wspomagać się przy tym ilustrowanymi katalogami i ofertami szkółek, a także inspirować gotowymi projektami ogrodów, które z łatwością znajdziemy w internecie. Niektóre rozwiązania po niewielkiej modyfikacji będzie można skopiować i zastosować u siebie.

Pierwsze plany najlepiej rysować ołówkiem, by w razie potrzeby móc wielokrotnie je zmieniać. Na wstępny szkic nanieś najpierw granice i wszystkie elementy, które już znajdują się na terenie – np. dom, garaż, podjazdy, ogrodzenie, drzewa i krzewy – nawet te, które zamierzasz usunąć. Jeśli ogród będzie powstawał na pustym placu wokół budowanego domu, szkicowanie ogrodu będzie prostsze. Ważny jest ich ogólny zarys i rozmieszczenie, by łatwo móc modyfikować niektóre pomysły. Pamiętaj, by oprócz roślin zostawić wystarczająco dużo miejsca na strefę relaksu. Naszkicuj także wszystkie ogrodowe trakty, tarasy i podjazdy. Opracuj spójną koncepcję, którą będziesz mógł wykonywać etapami.

Po ustaleniu najważniejszych obiektów przychodzi czas na planowanie nasadzeń. Warto najpierw zaplanować usytuowanie trawnika, który w większości ogrodów jest pierwszoplanowym, centralnym elementem, wokół którego buduje się nasadzenia. W tym właśnie miejscu samodzielnego projektowania najwięcej osób popełnia błąd wybierając do ogrodu, rośliny według swoich upodobań, a nie ich wymagań. By uniknąć problemów warto zaznaczyć na projekcie strony świata i jak najlepiej dopasować rośliny do wymagań świetlnych – t.j. na wystawie północnej i wschodniej uprawia się rośliny cieniolubne, a na zachodniej i południowej – światłolubne. To samo tyczy się gleby – jeśli mamy wilgotną, suchą, kwaśną, zasadową – sadzimy tylko gatunki o takich wymaganiach, lub wymieniamy całą glebę – co jest pracochłonne i kosztowne. Warto jest więc dowiedzieć się jak najwięcej o roślinach, które chcemy posadzić, by poznać ich wymagania i wybrać tylko te, które mają największe szanse rosnąć długo i zdrowo. Jeśli rośliny do ogrodu dobierzemy odpowiednio do warunków ich pielęgnacja nie będzie kłopotliwa.

W niektórych przypadkach planowanie nie dotyczy zakładania ogrodu od zera, a na wprowadzaniu zmian w już istniejącym, co czasem jest znacznie trudniejsze i kosztowniejsze, bo niekiedy bardzo zaniedbany ogród trzeba założyć go od nowa. Im więcej pustej przestrzeni i mniej elementów do zmiany, tym większe możliwości w kreowaniu własnego stylu.

Charakter ogrodu w dużym stopniu zależy od architektury budynku i zwykle jest przedłożeniem stylu, jaki panuje wewnątrz domu (np. klasycznym lub nowoczesnym). Ogród możesz jednak założyć w dowolnym stylu lub swobodnie go modyfikować, trzymając się jednak ogólnych ram koncepcji i pamiętać, że nawet w największym ogrodzie na da się mieć wszystkiego.

Można wprawdzie wprowadzić wyodrębnione strefy lub elementy w innym stylu (japońskim, śródziemnomorskim, naturalnym, wrzosowisko, skalniak, oczko wodne), ale bardzo łatwo osiągnąć wrażenie przeładowania i chaosu! W projektowaniu ogrodów (zwłaszcza niewielkich) sprawdza się powiedzenie, że „mniej znaczy lepiej”! Zdecyduj się więc i wybierz kilka dominujących gatunków, które będą podstawą, a wokół dosadź inne, jako wypełnienie kompozycji. Unikaj nadmiernej różnorodności kształtów, kolorów i faktur.

Gleba i warunki atmosferyczne panujące na działce, decydują o jego charakterze. Czasem, mimo ogromnych chęci uprawa wybranych roślin w naszym ogrodzie po prostu się nie uda, a dla niektórych będziemy musieli stworzyć odrębne siedlisko, co zajmie sporo czasu i będzie kosztowne. Niekiedy będziemy musieli zrezygnować z uprawy naszych ulubionych gatunków, na rzecz tych, które będą lepiej dopasowane. Zwróć szczególną uwagę na te, które już rosną w Twoim ogrodzie. Najprawdopodobniej przetrwały, bo dobrze się w nim czują. To dla ciebie doskonała wskazówka. Na tej podstawie wybierz pozostałe rośliny, kierując się przede wszystkim ich wymaganiami, a nie urodą i własnymi upodobaniami.

W dużych ogrodach najlepiej sprawdzają się wielogatunkowe mieszane nasadzenia. Są bardziej naturalne, dzięki malowniczym luźnym rabatom, grupom krzewów i rozłożystych drzew. Łatwo podzielić je na różne strefy o odmiennym sposobie użytkowania. Znajdzie się w nich także miejsce na mały sad, czy łąkę oraz liczne elementy małej architektury – oddzielny grill, palenisko, altana czy domek na narzędzia. Duży ogród powinien wyglądać dekoracyjnie o każdej porze roku, dlatego pożądane są rośliny charakteryzujące się długim okresem kwitnienia oraz te o zimozielonych liściach – tworzące idealne tło dla kwiatów, a co najważniejsze – będące atrakcyjne przez cały rok. Jest to bardzo istotne aby w zimowe miesiące ogród nie wyglądał na opustoszały.

Małe ogrody są znacznie bardziej uporządkowane i z uwagi na ograniczoną przestrzeń bardziej przypominają salon na świeżym powietrzu z dominującym miejscem do odpoczynku, gdzie stoją meble i elementy małej architektury. Układ nasadzeń jest zwykle podporządkowany jednemu stylowi i dopracowany w najmniejszych detalach. Wbrew pozorom, są znacznie trudniejsze do urządzenia od dużych, bo na małej przestrzeni łatwo można przesadzić z nadmiarem. Trzeba także doskonale znać przyszły rozmiar rośliny, by z czasem nie przytłumiła sąsiednich i rzucały zbyt dużo cienia. Dominują w nich rośliny łatwe w pielęgnacji, zimozielone iglaki, rododendrony, a ostatnio także bardzo modne trawy ozdobne.

Wykonanie

Przeniesienie planów w teren to nie lada wyzwanie, często przekraczające nasze możliwości i umiejętności. Niekiedy część prac lepiej zlecić firmie z odpowiednim sprzętem i narzędziami. Choć koszt wykonania ogrodu przez specjalistyczną firmę może być nawet dwukrotnie wyższy niż podczas wykonywania prac samodzielnie, to tempo prac przebiega znacznie szybciej. Jeśli zdecydujesz się na własną pracę, to rozplanuj realizację projektu na etapy. Uzbrój się jednak w cierpliwość, bo żaden ogród nie powstanie w kilka dni. Czasem na finalny efekt będziesz musiał poczekać kilka lat!

Nim w ogrodzie pojawią się rośliny, konieczne jest wykonanie licznych prac przygotowawczych. Większość prac ziemnych (szczególnie gdy teren jest nieuzbrojony w media lub okresowo podmokły) najlepiej wykonać jeszcze na etapie prac budowlanych, kiedy teren wokół jest rozkopany i mamy możliwość wykorzystania ciężkiego sprzętu do głównych prac terenowych, by później niepotrzebnie nie przekopywać działki, co podnosi koszty i wydłuża czas oczekiwania na ogród.

Może zajść konieczność odwodnienia terenu (zainstalowania rur drenarskich) jeśli np. woda opadowa zalega na powierzchni gruntu. Drenaż podziemny składa się z sieci sączków (drenów) rur drenarskich, ułożonych w rowach wypełnionych żwirem i piaskiem. Sączki zbierają nadmiar wody z powierzchni terenu i odprowadzają ją do zbieraczy (rur drenarskich większej średnicy), a stamtąd – do odbiornika.

Kolejnym etapem jest instalacja pod ziemią (w oparciu o plany nasadzeń) automatycznego nawadniania. System praktycznie nie wymaga obsługi i działa w pełni automatycznie (nawet nocą). Zraszacze zakopane są pod ziemią i wysuwają się w zaprogramowanym czasie, podlewając rośliny odpowiednią ilością wody. To samo tyczy się kabli elektrycznych, gdyż prąd potrzebny jest nie tylko w domu, ale i w ogrodzie – do zasilania napędu bramy, pompy w stawie i narzędzi elektrycznych (kosiarki, pilarki), a przede wszystkim do lamp ogrodowych, podkreślających wybrane rośliny po zmroku i oświetlających trakty. Oświetlony ogród jest bardziej bezpieczny i sprzyja wieczornym spotkaniom na świeżym powietrzu.

Nadmiar ziemi (powstały w wyniku prac ziemnych) można doskonale wykorzystać, tworząc dekoracyjnie ukształtowane pagórki. Dzięki urozmaiconej rzeźbie terenu, ogród może zyskać charakterystyczny klimat w postaci wielopoziomowych tarasów, murków i rabat (trzeba jednak pamiętać, że wzniesienia muszą wyglądać naturalnie).

Po wyrównaniu nierówności, wypoziomowaniu i utwardzeniu terenu przychodzi czas na układanie nawierzchni ogrodowych. Każdą nawierzchnię w ogrodzie (czy to podjazd, czy ścieżki, z kostki brukowej, płyt, kruszywa oraz innych materiałów wykończeniowych) układa się na ubitym mechanicznie podłożu, czyli podbudowie (najczęściej z tłucznia, żwiru i piasku). Po zakończeniu ciężkich prac przychodzi czas na sprzątanie działki z resztek po budowie oraz wszystkich pozostałości kłączy, korzeni i rozłogów roślin w glebie.

Sadzenie roślin

Po ostatnich pracach ziemnych przychodzi czas na najprzyjemniejsze – t.j. sadzenie roślin! Zanim jednak zakopiemy pierwsze sadzonki, musimy odpowiednio przygotować ziemię, a przede wszystkim zbadać jej strukturę, skład i pH. Powinna być starannie przekopana (by ją spulchnić i napowietrzyć) i odchwaszczona (by pozbyć się konkurencji dla roślin ozdobnych), a w razie potrzeby zasilona nawozami wieloskładnikowymi lub wymieszana z dobranym podłożem lub kompostem.

Tam, gdzie planujemy nasadzenia roślinne, powinniśmy nawieźć ziemię ogrodową, którą wysypiemy w miejscu przyszłych rabat i grządek, tworząc 10 cm warstwę. By uniknąć rozwoju chwastów stosuje się często specjalne maty, które rozkłada się na podłożu, a następnie w wycięte otwory sadzi się rośliny ozdobne. Przed sadzeniem warto rozkładać doniczki z roślinami na rabacie i z perspektywy zobaczyć rozmieszczenie i gęstość nasadzeń. To doskonały czas na wprowadzanie ostatnich poprawek. By zamaskować materiał obsypuje się go korą sosnową lub ozdobnymi kamyczkami.

Szczegółowy plan nasadzeń z projektu ułatwi nam wybór i rozmieszczenie roślin w rozstawie (odległości od siebie) i na odpowiednim stanowisku. Rośliny rosnące w odpowiednim nasłonecznieniu i właściwie dobrane do rodzaju gleby będą zdrowo rosły i wymagały mniej pielęgnacji. Dzięki temu nawet po latach nie będziemy musieli ich przesadzać.

Źródło: magazyn Budujemy Dom 1-2/2018, tekst: Redakcja ZielonyOgrodek.pl, zdjęcie tytułowe: Marina Lohrbach/Fotolia