Powojniki bylinowe. Wszystko, co musisz o nich wiedzieć

Rodzaj powojnik (Clematis) kryje w sobie mnóstwo ciekawych gatunków i ponad cztery tysiące odmian. Gdy słyszysz to wdzięczne słowo, od razu na myśl przychodzi pnącze o eleganckich, kolorowych kwiatach, nieco chimeryczne, ale przypominające z wyglądu egzotyczne motyle. Mało kto zdaje sobie sprawę, że w tej grupie roślin są także byliny, których części nadziemne całkowicie zamierają zimą i które tworzą typowe dla bylin kępy.

Bylinowe gatunki i odmiany powojników osiągają mniejsze rozmiary niż powojniki pnące, zatem nadają się do uprawy w mniejszych ogrodach.

Część z nich tworzy niskie kępy i można uprawiać je na rabatach, sadzić tak jak wszystkie inne byliny, wykorzystywać w barwnych kompozycjach. Kolejną zaletą powojników bylinowych jest to, że są bardziej wytrzymałe na spadki temperatur, rzadziej przemarzają niż odmiany pnące. Poza tym nie zapadają na uwiąd (zgorzel) powojników; chorobę wskutek której więdną i zamierają pędy, bądź całe części nadziemne powojników pnących.

Powojniki bylinowe i pnące – różnice

Powojniki bylinowe różnią się od powojników pnących – po pierwsze nie wytwarzają organów czepnych, więc nawet odmiany, których pędy osiągają 2 metry długości będą pokładać się po ziemi, a wsparte na podporach będą wymagać podwiązywania. Natomiast niskie powojniki bylinowe mają kępiasty pokrój.

Kolejną różnicą jest to, że części nadziemne większości powojników bylinowych zimą całkowicie zamierają. Każdej wiosny młode pędy roślin należących do tej grupy wyrastają z części podziemnej.

Kwiaty wielu odmian powojników bylinowych są mniejsze niż u odmian pnących, mają najczęściej dzwonkowaty kształt, a ich płatki skierowane są w dół. Często rośliny te kwitną całe lato i powtarzają kwitnienie jesienią, po cięciu wykonanym latem.

Zimowanie

Z uwagi na to, że powojniki każdego roku tworzą nowe pędy wyrastające bezpośrednio z podłoża, są mniej narażone na przemarzanie i dużo lepiej zimują niż powojniki pnące. Ich pąki kwiatowe, ukryte pod ziemią oraz warstwą ściółki nie przemarzają, dlatego można mieć prawie 100% pewność, że zakwitną na rabacie każdego roku. 

Najważniejsze powojniki bylinowe do ogrodu

Bylinowe gatunki powojników zalicza się do trzech grup:

1. Integrifolia – do tej grupy zalicza się powojnik całolistny (C. integrifolia) oraz jego liczne, bardzo efektowne odmiany: 'Alionushka', 'Arabella', 'Blue Sensation', 'Bluish Violet', 'Hakuree', 'Hanajima', 'Heather Herschell', INSPIRATION® 'Zoin' PBR, 'Juuli', 'Kagula', 'Little Artist', 'Olgae', 'Pamiat Serdtsa', 'Roogutchi', 'Rosea', 'Ryuan', 'Sizaia Ptitsa'
2. Flammula-recta – do tej grupy zalicza się powojnik wonny (Clematis xaromatica), powojnik mandżurski (C. mandchurica) oraz powojnik prosty (C. recta)
3. Heracleifolia – do tej grupy zalicza się powojnik barszczolistny, czyli rurkowaty (Clematis heracleifolia) oraz jego odmiany, np. 'Cassandra', 'Pink Dwarf' i powojnik 'Praecox'

Powojnik całolistny (Clematis integrifolia)

Powojnik całolistny to bylina, która na naturalnych stanowiskach rośnie w południowo-wschodnich regionach Europy. Jego pędy osiągają około 1 m długości i zimą całkowicie zamierają. Roślina wiosną wypuszcza nowe pędy prosto z ziemi i nie wytwarza organów czepnych. Kwiaty tego gatunku mają kształt dzwonków, są fioletowe i rozwijają się latem. 

Liście powojników z grupy Integrifolia są mniej lub bardziej wydłużone i zaostrzone na końcu, z widocznym unerwieniem na wierzchu.

Fot. Alusha / AdobeStock, iVerde

1 – powojnik całolistny (Clematis integrifolia) i 2 – odmiana 'Anushka'

Odmiany powojnika całolistnego, zaliczane do grupy Integrifolia i tak opisywane w sprzedaży; to byliny, różniące się kolorami i kształtem kwiatów oraz osiąganą wysokością.

Mogą być bardzo niskie, mieć ok. 30 cm wysokości (np. odmiana 'Little Artist' i 'Hanajima'), 50 cm wysokości (np. odmiana 'Olgae'), osiągać ok. 1 m wysokości (np. odmiana 'Rosea' i wspierać się na podporach) lub tworzyć długie, pokładające się po ziemi pędy, nawet 2 metrowej długości (np. 'Anushka' lub 'Kagura').

Powojnik barszczolistny, czyli rurkowaty (Clematis heracleifolia)

Powojnik barszczolistny i jego odmiany różnią się wyraźnie od pozostałych powojników – mają pierzaste liście składające się z trzech listków o ząbkowanych brzegach. Jego kwiaty przypominają kwiaty spotykane u hiacyntów. Są rurkowate, mają fioletową lub niebieską barwę. Intensywnie pachną i wabią do ogrodu owady. Rozwijają się od lipca do września.

Fot. Elena / AdobeStock, iVerde

1, 2 – Powojnik barszczolistny, 2 – odmiana 'China Purple'

Odmiana 'Cassandra' tworzy pędy, które co roku dorastają do ok. 1 metra, więc może być stosowana do sadzenia między wysokimi bylinami na rabatach i polecana jest do mniejszych ogrodów. Dobrze rośnie na jasnych stanowiskach.

Dużo większe rozmiary osiąga powojnik rurkowaty 'Praecox'. Rośnie silnie i nadaje się do stosowania jako roślina okrywowa. Przyrasta na ok. 3-4 metry. Można ją oczywiście wykorzystywać jako roślinę pnącą i zapewnić odpowiednią podporę, ale trzeba pamiętać o przywiązywaniu lub przekładaniu pędów, gdyż nie wytwarza organów czepnych.

Powojnik mandżurski (Clematis mandschurica)

Powojnik mandżurski nie przypomina najbardziej popularnych powojników o dużych, kolorowych kwiatach. To roślina o pokładających się pędach lub ścieląca się po podłożu; dorasta do 2 m długości. Ma drobne, białe kwiaty. Kwitnie obficie i przyjemnie pachnie, szczególnie, gdy rośnie na słonecznym stanowisku.

Gdzie można wykorzystać ten gatunek w ogrodzie? Powojnik mandżurski można sadzić przy podporach, ale jego pędy wymagają przywiązywania. Ze względu na przyjemny zapach kwiatów warto go sadzić przy tarasach oraz innych miejscach wypoczynku. Może też wypełniać puste miejsca między krzewami lub wspierać się na krzewach w tylnej części rabat, np. w ogrodach wiejskich lub naturalistycznych.

Powojnik prosty (Clematis recta)

Kolejnym powojnikiem należącym do powojników bylinowych jest powojnik prosty. Ta bylina o delikatnej budowie w okresie kwitnienie wygląda jak biała chmurka. Ma delikatne, pierzasto-złożone liście i drobne, białe kwiaty zebrane w wiechowate kwiatostany. Osiąga 100-120 cm wysokości, kwitnie od czerwca do sierpnia, więc przez całe lato może stanowić tło dla innych, kolorowych bylin na rabacie lub oddzielać od siebie różnokolorowe kępy roślin. Zaletą tego gatunku jest też przyjemny zapach kwiatów.

Wybierając odmianę powojnika prostego do uprawy w ogrodzie warto zwrócić na te, które mają atrakcyjne zabarwienie liści, np. 'Rubrifolia', 'Purpurea', 'Lime Close'.

Powojnik prosty rośnie na naturalnych stanowiskach w Polsce (uwaga, gatunek objęty ochroną), dlatego nie ma obawy, że roślina kupiona w szkółce i posadzona w ogrodzie przemarznie. Najlepiej rozwija się i prezentuje na słonecznym stanowisku w przepuszczalnej glebie.

Fot. Flower_Garden AdobeStock, iVerde

1, 2– powojnik prosty, 3 – odmiana 'Lime Close'

Zastosowanie powojników bylinowych

Nisko rosnące powojniki bylinowe znajdują zastosowania na rabatach, w przedniej lub środkowej części. Ładnie komponują się z gatunkami tworzącymi kępy, a także z różami okrywowymi czy rabatowymi. Mogą też służyć do osłaniania mało efektownych, dolnych partii kwitnących pnączy.

Ze względu na to, że większość odmian ma kwiaty w różnych odcieniach fioletu i różu, dobrze komponują się w zestawieniach utrzymanych w chłodnych barwach.

Silnie rosnące powojniki bylinowe można traktować jako rośliny okrywowe lub niewysokie pnącza i sadzić przy bramkach, trejażach i pergolach, ale należy pamiętać o tym, że pędy tych roślin nie wytwarzają organów czepnych, pokładają się i wymagają przywiązywania. Z uwagi na to, że większość silnie rosnących powojników bylinowych osiąga ok. 1,5-2 metry długości, nadają się też do uprawy w dużych pojemnikach na tarasach.

Towarzystwo na rabacie

Tworząc rabatę z powojnikami bylinowymi warto dobrać im do towarzystwa przywrotniki, róże okrywowe, rabatowe i pnące lub kępy liliowców. Wśród tych roślin, które tworzą dzwonkowate kwiatostany i niskie kępy dobrze też wyglądać będą wysokie byliny, takie jak ostróżki lub naparstnice.

W pobliżu powojników bylinowych można także z przodu dla kontrastu posadzić żurawki i purpurowych liściach, albo gatunki o srebrzystym ulistnieniu. Natomiast w tylnej części rabaty mogą towarzyszyć kępom powojników różowe, białe lub niebieskie astry, a w lekki cieniu latem dobrze będą prezentować się różnokolorowe floksy wiechowate.

Powojniki bylinowe mogą też wypełniać puste miejsca na rabatach między azaliami, hortensjami, bukszpanami ciętymi w kule lub stożki, albo tawułami japońskimi czy pięciornikami.

Ciekawe zestawienia powojników bylinowych można stworzyć sadząc je u podnóża purpurowych lub złocistych odmian perukowców podolskich. Dobrym rozwiązaniem jest urozmaicenie powojnikami bylinowymi żywopłotów z żywotników – można pozwolić, by odmiany osiągające dłuższe pędy wspierały się na zimozielonych krzewach.

Fot. Flower_Garden / AdobeStock

Powojnik całolistny (Clematis integrifolia) wytwarza na szczytach pędów urokliwe kwiaty i gęste kępy

Uprawa i pielęgnacja powojników bylinowych

• Stanowisko – powojniki bylinowe należy sadzić na rabatach w przedniej lub tylnej części, w zależności od osiąganych rozmiarów, w miejscach ciepłych i słonecznych, najlepiej osłoniętych od wiatru. Odmiany tworzące długie pędy można sadzić między krzewami, jako rośliny okrywowe.
• Podłoże – tej grupie powojników najlepiej zapewnić próchniczne, żyzne, przepuszczalne podłoże o umiarkowanej wilgotności. Powojniki bylinowe mogą rosnąć w ziemi o odczynie obojętnym lub lekko kwaśnym. Nie należy ich sadzić w miejscach, gdzie ziemia jest zbita, na przykład gliniasta i gdzie zalega wilgoć.
• Zabiegi pielęgnacyjne i cięcie – jednym z pierwszych zabiegów, jaki należy przeprowadzić wiosną, jest usunięcie / przycięcie uschniętych suchych części nadziemnych z poprzedniego roku. Wczesną wiosną warto też nawieźć powojniki bylinowe preparatem długodziałającym dla kwitnących bylin lub zasilić je kompostem ogrodowym. Latem warto usuwać przekwitłe kwiaty na roślinach, aby skłonić rośliny do wytworzenia kolejnych pąków kwiatowych. Jesienią na rabatach z powojnikami bylinowymi warto rozłożyć warstwę ściółki, np. liści opadłych z drzew, aby okryć podłoże wokół roślin. W czasie letnich upałów, szczególnie w okresie kwitnienia powojników, nie można zapominać o podlewaniu roślin (warto pamiętać, że ściółka rozłożona wokół bylin na rabacie zapobiega wysychaniu roślin, więc w razie potrzeby warto ją uzupełnić).

Zdjęcia tytułowe: iVerde, Flower_Garden, Alusha / AdobeStock