Czeremcha w ogrodzie. Gatunki, właściwości, zastosowanie i zagrożenia

Dojrzewające latem i jesienią owoce czeremchy znajdują wielu amatorów. Najczęściej zjadane są przez ptaki i dzikie zwierzęta, ale my również chętnie z nich korzystamy, gdyż mają opinię zdrowych i wartościowych. Ale czy faktycznie tak jest i czy wszystkie czeremchy są takie same? Niezupełnie, dlatego dobrze jest przyjrzeć się im nieco bliżej, aby przekonać się, czy czeremcha to nasz wróg czy przyjaciel.

Najpopularniejsze czeremchy – zwyczajna i późna

Warto zacząć od tego, że w naszym kraju najbardziej popularne są dwa gatunki czeremchy: pospolita i amerykańska. Pierwsza jest gatunkiem rodzimym, naturalnie występującym w Polsce i w Europie, natomiast druga to obcy przybysz, który trafił do nas z Ameryki Północnej. Obie na pierwszy rzut oka są do siebie podobne, ale w rzeczywistości sporo je różni.

Czeremcha pospolita, nazywana też zwyczajną, to drzewo, rzadziej duży krzew, które może dorastać do ok. 15 m wysokości, podczas gdy czeremcha amerykańska (późna) w rodzimych stronach potrafi osiągać nawet 30 m wysokości, a w Polsce maksymalnie do 20 metrów wysokości i raczej przybiera postać okazałego krzewu.

Fot. Dugwy, aga7ta, KristineRada / AdobeStock

Czeremcha zwyczajna to dobrze znana roślina, która kojarzy się z sielskimi klimatami wsi polskich i nie tylko.

Kolejna sprawa to pora kwitnienia. Rodzima czeremcha zakwita miesiąc wcześniej od amerykańskiej (IV-V), a jej kwiatostany zwieszają się do dołu. Czeremcha amerykańska zakwita później (V-VI) i tworzy kwiatostany wznoszące się do góry. Z powodu różnej pory kwitnienia, u obu gatunków w różnym czasie dojrzewają też owoce, bo kiedy późnym latem czeremcha zwyczajna powoli kończy owocowanie, owoce czeremchy amerykańskiej właśnie zaczynają dojrzewać.

Oba gatunki czeremchy wydają kuliste, początkowo czerwone, po dojrzeniu czarne i błyszczące, kuliste owoce (pestkowce), zebrane w zwisające, długie grona, przy czym owoce rodzimej czeremchy są kwaśne i cierpkie, natomiast czeremchy amerykańskiej słodkie i łagodne w smaku.

Fot. Anna, aga7ta, Steidi / AdobeStock

Czeremcha późna, zwana też amerykańską, to wyjątkowy krzew lub drzewo, które w cieplejszych regionach Polski łatwo staje się ekspansywne.

Jednak o ile obserwacja tych cech może zająć nam trochę czasu i utrudnić rozróżnienie obu gatunków, o tyle liście roślin możemy ocenić od razu, a one także różnią się miedzy sobą, gdyż u czeremchy zwyczajnej są eliptyczne, miękkie i matowe, natomiast u czeremchy amerykańskiej szerokolancetowate, sztywne, skórzaste, błyszczące z wierzchu, ze skupiskami rudych włosków widocznych na spodniej stronie wzdłuż nerwu głównego.

Owoce zdrowe i wartościowe, ale…

Owoce obu gatunków czeremchy zawierają wiele wartościowych substancji odżywczych (w tym witamin i minerałów), a nawet wykazują właściwości lecznicze (głównie owoce c. zwyczajnej), uważa się jednak, że powinny być spożywane po przetworzeniu, gdyż wtedy są łatwiej strawne, a w przypadku czeremchy zwyczajnej także smaczniejsze. Można z nich przygotowywać galaretki, dżemy, konfitury, soki i nalewki lub dodawać je do przetworów z innych owoców. Trzeba jednak pamiętać, że jadalny jest wyłącznie miąższ owocu, gdyż pestka zawiera w składzie bardzo toksyczne substancje, w tym głównie glikozydy cyjanogenne, które podczas trawienia przekształcają się w silnie trujący cyjanowodór, dlatego nie wolno ich zjadać, ani tym bardziej rozgryzać.

Trujące związki znajdują się też w liściach, korze i pędach roślin, więc dla swojego bezpieczeństwa podczas zbioru owoców lub pielęgnacji roślin w ogrodzie, warto zaopatrzyć się w rękawiczki ochronne. Rękawiczki zabezpieczą naszą skórę nie tylko przed podrażnieniem wywołanym przez toksyny, ale też przed zaplamieniem, gdyż ciemny sok owoców jest silnie barwiący.

Zalety uprawy czeremchy w ogrodzie – czy warto?

Podsumowując, decyzja o uprawie czeremchy w ogrodzie może zależeć od kilku czynników. Oto najważniejsze zalety, które warto rozważyć:

• Ozdobne drzewo lub krzew – Czeremcha, szczególnie pospolita, ma piękne kwiatostany i dekoracyjne owoce, które dodają uroku ogrodom wiosną i latem.
• Przyciąga ptaki i owady – Czeremcha to prawdziwy raj dla ptaków, które z chęcią zjadają jej owoce. Kwiaty przyciągają również pszczoły i inne owady zapylające, co może zwiększyć różnorodność w ogrodzie.
• Właściwości lecznicze – Owoce czeremchy pospolitej są bogate w witaminy i minerały. Mają właściwości przeciwutleniające i mogą być używane w przetworach, takich jak soki, dżemy czy nalewki.
• Łatwa uprawa – Czeremcha nie wymaga dużo pielęgnacji. Jest stosunkowo odporna na choroby i dobrze znosi różne warunki glebowe.
• Doskonała do naturalistycznych ogrodów – Czeremcha pasuje do ogrodów w stylu naturalistycznym, w których dba się o zachowanie rodzimych gatunków roślin i tworzenie przyjaznego ekosystemu.
  
  

Podstępny kolonizator

Dlaczego jednak warto umieć odróżniać oba gatunki czeremchy? A no dlatego, że jeden z nich czyli czeremcha zwyczajna jest rośliną rodzimą, spotykaną na naturalnych stanowiskach w Polsce i uprawianą pod postacią odmian w ogrodach, natomiast drugi czyli czeremcha amerykańska to gatunek bardzo ekspansywny i inwazyjny, który mocno się rozsiewa i szybko kolonizuje okolicę, wypierając rodzimą roślinność i zaburzając cały ekosystem. Bardzo trudno się go też zwalcza, gdyż ścinanie pędów nie przynosi spodziewanych efektów, a nawet pobudza roślinę do tworzenia mnóstwa nowych odrostów korzeniowych. Ciężko jest też krzewy wyrywać, bo korzenią się bardzo głęboko.

Po zakończonym owocowaniu, siewki czeremchy można znaleźć w całej okolicy i to w dużych ilościach, gdyż roślina jest bardzo płodna, a do tego chętnie zjadana przez ptaki i zwierzęta, które pomagają się jej rozsiewać.

Czeremcha późna (amerykańska) jest też mniej wybredna w stosunku do środowiska od rodzimej czeremchy, bo kiedy ona preferuje głównie wilgotne stanowiska w pobliżu rzek i zbiorników wodnych, czeremcha amerykańska może rosnąć niemal wszędzie, także na glebach suchych i piaszczystych. Roślina nie ma u nas też właściwie naturalnych wrogów, gdyż nie lubią jej toksycznych liści i pędów ani szkodniki ani roślinożercy. I choć dotychczas czeremcha amerykańska nie została jeszcze ujęta na polskiej liście roślin inwazyjnych, w lasach traktowana jest jak uciążliwy chwast, dlatego lepiej unikać jej uprawy także w ogrodach, bo łatwo może wymknąć się spod kontroli i nie tylko zachwaścić nasz ogród, ale też „uciec” z niego do naturalnego środowiska, szczególnie jeśli mieszkamy w pobliżu lasów, pól i łąk.

Zdjęcie tytułowe: Dugwy, aga7ta, KristineRada, Steidi / AdobeStock