Spis treści
|
|
Grab pospolity (Carpinus betulus) powszechnie rośnie na niżu oraz w rejonach podgórskich do wysokości 800 m n. p. m. Preferuje gleby żyzne, ciężkie, umiarkowanie wilgotne, wapienne. Tworzy zespoły leśne zwane grądami. W lasach mieszanych najczęściej występuje w towarzystwie dębu szypułkowego i buka pospolitego, a także klonu pospolitego, klonu jawora i lipy.
Grab rośnie stosunkowo wolno, jest też zaliczany do drzew krótkowiecznych. W wieku 80-90 lat osiąga swoją maksymalną wysokość. Dożywa zwykle nie więcej niż 100-120 lat. Najstarszy krajowy egzemplarz, zlokalizowany w Gołuchowie koło Kalisza, liczy około 220 lat. Z kolei najgrubszy w Polsce grab rośnie w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego w Warszawie, jego obwód przekracza 4 m.
Drewno grabu jest uznawane za najtwardsze i najcięższe spośród wszystkich naturalnie występujących w Polsce gatunków drzew. Jednak ze względu na falisty pień oraz dużą łupliwość (utrudniającą obróbkę skrawaniem) wartość użytkowa grabowego drewna jest niewielka. Natomiast roślinę cenią sobie ogrodnicy.
Grab pospolity od wieków był wykorzystywany w ogrodach i parkach do tworzenia formowanych żywopłotów i szpalerów. Wraz z bukiem najlepiej znosi strzyżenie i zacienienie spośród wszystkich krajowych drzew liściastych.
Grab pospolity przeważnie osiąga 15-20 m wysokości. Tworzy krótki, pojedynczy lub wielokrotny pień o nierównej powierzchni, zanikający w górnej części. Korona jest miotlasta, owalna, osiąga 10-15 m średnicy. Pień i konary pokrywa gładka, szaropopielata kora, miejscami z podłużnymi, jasnymi smugami. Młode pędy są cienkie i wiotkie, lekko zygzakowate, zielone, z drobnymi przetchlinkami i włoskami.
Liście grabu są eliptyczne, ciemnozielone, mają do 12 cm długości i do 7 cm szerokości. Na blaszkach liściowych widocznych jest 10-15 nerwów, ich brzegi są podwójnie piłkowane, a cała powierzchnia pofałdowana jak harmonijka.
Kwiaty grabu są rozdzielnopłciowe, pozbawione okwiatu, wiatropylne; rozwijają się wraz z liśćmi pod koniec kwietnia i na początku maja. Kwiaty żeńskie są niepozorne, trudno je zauważyć; są zebrane w luźne kłosy na końcach pędów. Kwiaty męskie są zebrane w zwisające, dekoracyjne kotki długości 3-5 cm.
Owoce to niewielkie, owalne orzeszki o żeberkowanej powierzchni, zaopatrzone w 3-5 cm długości skrzydełka pełniące rolę aparatu lotnego. Skrzydełka są zbudowane z 3 klap, z których środkowa jest ponad dwukrotnie dłuższa od pozostałych. Orzeszki są zebrane w luźne, nastroszone, zwisające owocostany o długości 10-15 cm, dojrzewają we wrześniu i październiku.
Formy strzyżone
Tolerancja na silne zacienienie oraz wysokie zdolności regeneracyjne sprawiły, że grab pospolity stał się jednym z najważniejszych rodzimych gatunków liściastych stosowanych do tworzenia żywopłotów, szpalerów, łuków, labiryntów i wszelkiego rodzaju rzeźb ogrodowych. Intensywnie cięte rośliny dają liczne odrośla i pozwalają szybko uzyskać efekt gęstych zielonych ścian. Dlatego właśnie z garbu tworzy się labirynty.
Labirynt ten powstał w 2003 r. z 18 tysięcy 2-letnich sadzonek grabu. Piękne grabowe szpalery i żywopłoty można zobaczyć też m. in. w Ogrodach Dolnych Zamku Królewskiego w Warszawie, w ogrodach pałacu Branickich w Białymstoku oraz w wielu innych historycznych ogrodach i parkach.
Do zakładania formowanych żywopłotów należy zamawiać materiał szkółkarski, formowany już na etapie produkcji, z rozbudowanym systemem gałęzi w dolnych partiach rośliny. Dzięki temu uzyskane żywopłoty będą zabudowane od samej ziemi. Nie należy kupować do tego celu materiału ze szkółek leśnych, gdzie siewki są uprawiane na zagonach w dużym zagęszczeniu i zwykle u dołu mają skąpą liczbę gałęzi. Takie rośliny, bez silnego cięcia, bardzo długo będą się zabudowywały.
Przy zakładaniu żywopłotu jednorzędowego rośliny zwykle sadzi się w rozstawie co 20-25 cm. W przypadku sadzenia w dwóch rzędach można zastosować większą rozstawę 30 x 30 cm.
Na rynku od kilku lat dostępne są również tzw. gotowe żywopłoty, sprzedawane na metry bieżące w modułach. To najdroższe rozwiązanie, ale pozwalające od razu uzyskać efekt końcowy. Najczęściej znajduje ono zastosowanie w zieleni osiedlowej do wytyczania granic ogrodów przeznaczonych do wyłącznego użytkowania właścicieli mieszkań.
Odmiany o pokroju kolumnowym
Wysokie i wyrównane szpalery grabowe, bez konieczności cięcia, można uzyskać sadząc odmiany kolumnowe. Dostępne w szkółkach odmiany różnią się między sobą tempem wzrostu i rozmiarami koron. Najstarszą z nich jest odmiana ‘Fastigiata’, notowana w uprawie w Niemczech już w XIX wieku. Drzewo to dorasta do 15 m wysokości i 4 m szerokości, przyjmuje postać wąskiego stożka. Wszystkie gałęzie wyrastają z pnia pod ostrym kątem i są skierowane do góry.
Podobny pokrój ma wyhodowana w latach 90. XX wieku odmiana ‘Lucas’, obecnie ciesząca się dużą popularnością. Dorasta do 10 m wysokości i 3-4 m szerokości, ma duże, zielone, błyszczące liście, które jesienią przebarwiają się na żółto i bardzo długo utrzymują się na gałęziach po zaschnięciu, aż do wiosny.
W połowie XX wieku w Belgii wyselekcjonowano odmianę ‘Frans Fontaine’ o wąskiej, strzelistej koronie. Drzewo dorasta do 10 m wysokości oraz do 3 m szerokości. Wymienione odmiany są wykorzystywane w Polsce i Europie do obsadzania ulic, dróg i alei. Ze względu na nieduże korony są też chętnie sadzone w ogrodach osiedlowych, na miejskich skwerach lub parkingach.
Znacznie wolniejszym tempem wzrostu charakteryzuje się odmiana ‘Columnaris’ o jajowatej, bardzo gęstej koronie. Dojrzałe egzemplarze osiągają 8-10 m wysokości, a ich korony przybierają formę nieregularnej, nieco rozciągniętej kuli. Roślina ta sprawdzi się przede wszystkim w zieleni osiedlowej. Podobny pokrój, ale jeszcze wolniejsze (o połowę) tempo wzrostu, a co za tym idzie nieduże rozmiary (4-6 m wysokości), osiąga odmiana ‘Monument’.
Odmiany płaczące
Grab pospolity ’Pendula’ pochodzi z Francji, gdzie był uprawiany już w XIX wieku. Jest to niewielkie drzewo pozbawione przewodnika, najczęściej szczepione na wysokiej podkładce – wówczas tworzy szerokie, płaskie korony. W przypadku roślin zaszczepionych na niskich podkładkach odmiana przybierają formę kopiastą, która z czasem wypiętrza się, osiągając po wielu latach uprawy nawet 8-10 m średnicy.
Rośliny w naturalny sposób silnie się zagęszczają i wyglądają, jakby były strzyżone. Gałęzie i pędy boczne tej odmiany grabu są cienkie, ale sztywne, rozchodzą się promieniście i zwieszają do dołu. Tego typu żywe, zielone parasole stanowią doskonałe miejsce odpoczynku oraz zabaw dzieci, latem dają schronienie przed palącym słońcem, zimą ładnie prezentują się przykryte śniegiem. Rośliny warto sadzić pojedynczo, aby wyeksponować ich pokrój.
Odmianą, którą warto wymienić ze względu na polskie pochodzenie, jest ‘Foliis Argenteovariegatis Pendula’. Roślina została wyselekcjonowana w 1905 r. roku przez Feliksa Rożyńskiego w szkółkach Zamoyskich w Podzamczu. Jest to odmiana przeznaczona do uprawy w parkach i dużych ogrodach, tworzy kuliste korony o lekko przewieszających się pędach. Dorasta do 6-8 m wysokości, a jego ozdobą i cechą charakterystyczną są biało nakrapiane liście.
Pozostałe odmiany
Odmiana ‘Purpurea’ była notowana w uprawie w Niemczech już w 1783 roku. To średniej wielkości drzewo charakteryzuje się czerwoną barwą młodych liści, które jednak dość szybko zmieniają barwę na ciemnozieloną. Najładniejsze wybarwienie obserwuje się na silnie ciętych egzemplarzach.
Równie wiekowa i oryginalna jest odmiana ‘Quercifolia’, charakteryzująca się nietypowym kształtem liści. Jej liście są wąskie, nieregularnie powcinane, prawie klapowane, z zaostrzonymi wierzchołkami klap. Na drzewie obok liści strzępiastych mogą jednocześnie występować liście typowe dla gatunku, owalne, piłkowane. Obie odmiany nadają się do sadzenia w parkach.
Gatunki mniej znane
W polskich warunkach klimatycznych można uprawiać jeszcze trzy inne, mniej znane gatunki grabu, wśród których najciekawszym jest pochodzący z Japonii grab japoński (Carpinus japonica). Drzewo dorasta do 5-8 m wysokości, ma wąskie, błyszczące liście z mocno wciśniętymi nerwami i ostro piłkowanymi brzegami. Ozdobą rośliny obok ładnego ulistnienia są cylindryczne owocostany przypominające wydłużone szyszki chmielu. Grab japoński jest oferowany przez kilka krajowych szkółek.
Grab amerykański (Carpinus caroliniana) pochodzi ze wschodnich i środkowych stanów USA. Jest to wytrzymałe na mróz i ładnie przebarwiające się jesienią drzewo. Dorasta do 12 m wysokości.
Kolejny ciekawy gatunek to grab sercowaty (Carpinus cordata), który charakteryzuje się sercowatą nasadą liści oraz jajowatymi skrzydełkami przylegającymi do orzeszków. Drzewo osiąga 10-15 m wysokości. Oba gatunki są rzadziej produkowane i trudno je zobaczyć poza kolekcjami dendrologicznymi.
Tekst i zdjęcia: Grzegorz Falkowski, zdjęcie tytułowe hecke71 / AdobeStock
|
Artykuł powstał we współpracy ze Związkiem Szkółkarzy Polskich. Więcej informacji o roślinach i ich producentach uzyskać można na: www.e-katalogroslin.pl lub www.zszp.pl i pod nr. telefonu 22 435 47 22. |
|
Artykuł pochodzi z magazynu |
Jesienne kwiaty 
Dzikie zwierzęta 
Ochrona przed mrozem 
Iglaki 
Owoce 
Warzywa 
Trawy ozdobne 
Ptaki 
Filmy ogrodnicze 
