Nagietek lekarski – na co pomaga i jak stosować?

Jakie właściwości lecznicze ma nagietek lekarski?

Swoje niezwykłe właściwości nagietek lekarski (z łac. Calendula officinalis), kwiat o intensywnie żółtej lub pomarańczowej barwie, należący do rodziny roślin astrowatych, zawdzięcza unikalnej kompozycji składników bioaktywnych. Najwięcej ich znajduje się w kwiatach i to one są surowcem zielarskim, z którego sporządza się preparaty lecznicze. Są to m.in. alkohole triterpenowe, saponiny triterpenowe (w tym kalendulozydy charakterystyczne dla nagietka), flawonoidy (w tym kwercetyna), karotenoidy, polisacharydy, likopen i luteina oraz olejek eteryczny (1 - zobacz bibliografię na końcu artykułu).

Nasiona nagietka lekarskiego | Mieszanka

Nagietek lekarski to roślina do cięcia i nasadzeń grupowych. Przyczynia się do utrzymania zdrowej gleby i często znajduje zastosowanie w herbatach i maściach.

Kup w naszym sklepie!

Wiele receptur medycyny tradycyjnej, zarówno dalekowschodniej, jak i europejskiej, zawiera ekstrakt z nagietka. Obecnie także medycyna klasyczna korzysta z jego leczniczych właściwości, a każdy kolejny rok przynosi badania wskazujące na nowe zastosowanie kwiatów nagietka w leczeniu chorób przewlekłych.

Opis rośliny oraz jej udowodnione właściwości zostały wpisane do Farmakopei Polskiej i Europejskiej, nagietek ma też pozytywną opinię Komitetu ds. Ziołowych Produktów Leczniczych, powołanego przez Europejską Agencje Leków (EMA).

Warto sięgać po ziele nagietka i jego preparaty, w których użyty surowiec pochodzi z pewnego, certyfikowanego źródła. Aby bowiem nagietek wykazywał właściwości lecznicze, zawartość flawonoidów, w przeliczeniu na hiperozyd, musi wynosić przynajmniej 0,4% (2).

Fot. JetraTull / Pixabay

Napar z kwiatów nagietka

Najczęstsza formą, w jakie stosuje się nagietek lekarski, są napary z suszonych kwiatów tej rośliny. Wystarczy 1-2 łyżeczki suszonych kwiatów nagietka zalać szklanką gorącej wody i odstawić na 15 minut. Dostępne są również gotowe do zaparzania herbatki w torebkach z dodatkiem nagietka lub z samym ziołem. Napar z nich przygotowujemy podobnie jak z suszu, chyba że producent wskaże inaczej. Tak przygotowany napój można wypijać 2-3 razy dziennie lub po przestudzeniu wykorzystać do przemywania skóry i błon śluzowych. Ekstrakt z nagietka dodaje się również do kropli do oczu. W leczeniu wykorzystuje się też alkoholowe lub olejowe wyciągi z nagietka (2).

Jakie schorzenia możemy leczyć za pomocą nagietka lekarskiego?

Nagietek przyspiesza gojenie ran

Napar z nagietka lekarskiego znajduje zastosowanie głównie w dermatologii, czyli leczeniu schorzeń skóry. Występujące w nim triterpenoidy wykazują bowiem działanie przeciwzapalne, a stymulując ziarninowanie, czyli rozrost unaczynionej tkanki łącznej w miejscu uszkodzenia skóry, przyspieszają gojenie ran, otarć, odmrożeń i owrzodzeń. Łagodzą również podrażnienia i oparzenia skóry spowodowane przez naświetlania stosowane w radioterapii nowotworów oraz skutecznie zwalczają kurzajki, czyli brodawki pojawiające się na skórze na skutek zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (wirus HPV). Napar z nagietka zmniejsza także dokuczliwość żylaków odbytu, czyli hemoroidów i owrzodzeń skóry towarzyszących żylakom.

Maści z nagietkiem można bezpiecznie stosować w celu przyspieszenia gojenia ran pooperacyjnych. Doskonale sprawdzają się również w zmniejszaniu obrzęków po urazach i siniaków (1,2).

Nagietek łagodzi świąd

Z kolei w okulistyce ekstrakt z nagietka stosuje się w zapaleniu spojówek, ponieważ łagodzi uczucie świądu i pieczenia pod powiekami oraz zmniejsza zaczerwienienie spojówek. Jest on również składnikiem kropli zapobiegających przesuszaniu rogówki oka, np. na skutek zbyt długiej pracy przed ekranem komputera lub noszenia soczewek kontaktowych.

Nagietek działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo

Napar z nagietka niszczy chorobotwórcze drobnoustroje i łagodzi stan zapalny. Dzięki temu doskonale sprawdza się w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła, w tym w zapaleniu migdałków oraz po usunięciu zęba. Łagodzi ból, zmniejsza obrzęk i przyspiesza powrót do zdrowia. Wystarczy płukać usta kilka razy dziennie naparem z nagietka.

Badania wykazały, że substancje aktywne występujące w kwiatach nagietka potrafią zahamować wzrost i nawet niszczyć tak oporne bakterie, jak gronkowiec złocisty, odpowiedzialny za ciężkie zakażenia skóry. Jest skuteczny także w walce z zakażeniami bakteriami E.coli i Pseudomonas aeruginosa wywołującymi poważne, ropne zapalenia oraz grzybami patogennymi Candida albicans, które są najczęstszą przyczyną infekcji grzybiczych skóry i błon śluzowych. Niektóre badania wskazują, że w stosunku do chorobotwórczych grzybów preparaty zawierające nagietek są bardziej skuteczne niż nystatyna, jeden z najbardziej popularnych leków przeciwgrzybiczych (3).

Nagietek zwalcza rzęsistka pochwowego

Napar z nagietka niszczy również chorobotwórczego pierwotniaka, rzęsistka pochwowego, który przenosi się drogą płciową i wywołuje stan zapalny błony śluzowej pochwy oraz sromu i cewki moczowej. Aby złagodzić objawy choroby i pozbyć się pasożyta, należy przemywać okolice krocza naparem z nagietka i zastosować go do irygacji pochwy. Mężczyźni powinni natomiast kilka razy dziennie przemywać naparem z nagietka penisa. Niektóre badania wskazują, że skuteczność naparu z nagietka jest porównywalna z siłą działania metronidazolu, leku przeciw pierwotniaczego stosowanego w rzęsistkowicy (2).

Nagietek pobudza odporność

Jak wykazały badania naukowców z Shiraz University of Medical Sciences (Iran), wyciąg z nagietka, dzięki obecności polisacharydów, pobudza naszą odporność, wpływając bezpośrednio na aktywność limfocytów, odpowiedzialnych za rozpoznawanie patogenów i ich zwalczanie na błonach śluzowych, oraz granulocytów fagocytujących pochłaniających patogeny (4).

Nagietek niszczy wolne rodniki tlenowe

Aktywne formy tlenu powstają w komórkach naszego ciała w sposób naturalny, podczas wytwarzania energii. Z reguły organizm radzi sobie z nimi doskonale za pomocą m.in. enzymów i witamin, jednak dysponujemy ograniczoną ilością tych związków i potrzeba czasu oraz energii na ich wytworzenie lub regenerację. Jeśli wolnych rodników tlenowych powstaje zbyt wiele, a dzieje się tak w stresie, zaburzeniach snu, podczas chorób, na skutek spożywania żywności wysokoprzetworzonej czy picia alkoholu, organizmowi zaczyna brakować antyoksydantów.

Są to substancje zdolne do unieczynnienia i zniszczenia wolnych rodników tlenowych. W takiej sytuacji warto sięgnąć po napar z nagietka, jest on bowiem źródłem kwercetyny, związku o silnych właściwościach antyoksydacyjnych. Dodatkowo nagietek dostarcza nam mangan, który z kolei jest niezbędny do wytwarzania jednego z ochronnych enzymów - dysmutazy ponadtlenkowej.

Wymiatając wolne rodniki, antyoksydanty chronią komórki naszego ciała przed uszkodzeniem, zaburzeniami metabolizmu, mutacjami w DNA i nawet śmiercią. Nadmiar wolnych rodników tlenowych w organizmie początkowo objawia się nadmiernym zmęczeniem i rozdrażnieniem, ale w konsekwencji może prowadzić do rozwoju groźnych chorób cywilizacyjnych, takich jak miażdżyca, cukrzyca czy otyłość (1).

Kosmetyki z nagietkiem

Kosmetyki z nagietkiem przeznaczone są do pielęgnacji skóry suchej i łuszczącej się oraz wrażliwej, podatnej na podrażnienia. Zawarty w nich ekstrakt z nagietka łagodzi stan zapalny, niszczy chorobotwórcze bakterie i grzyby, wspomaga regenerację skóry i utrzymanie jej optymalnego nawilżenia. Z tego też względu doskonale sprawdza się w także w leczeniu trądziku, przyspiesza gojenie wyprysków i zapobiega powstawaniu nieestetycznych zaskórników (2).

Nagietek w chorobach przewodu pokarmowego

Napar z nagietka łagodzi objawy nieżytów żołądka i jelit, w tym trudnych w leczeniu przewlekłych zapaleń błony śluzowej przełyku, żołądka i jelit, którym towarzyszą krwawienia do światła przewodu pokarmowego. Zmniejsza również objawy i wspomaga leczenie wrzodów żołądka oraz dwunastnicy. Zaleca się go także w leczeniu stanów zapalnych dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego.

Napar z nagietka stosowany przy kamicy pęcherzyka żółciowego działa rozkurczowo i żółciopędnie, co łagodzi ból i ułatwia wypływanie żółci do dwunastnicy. Przyspiesza także usuwanie toksyn z wątroby i chroni ją przed uszkodzeniem. Napar z nagietka można, po konsultacji z lekarzem, stosować wraz z lekami na wczesnym etapie nowotworów żołądka i w przypadkach nieoperacyjnych w celu łagodzenia objawów (1,2).

Nagietek łagodzi stan napięcia przedmiesiączkowego

Napar z nagietka działa rozkurczowo, dlatego zmniejsza intensywność takich objawów napięcia przedmiesiączkowego, jak ból w podbrzuszu. Dodatkowo poprawia samopoczucie psychiczne. Aby odczuć ulgę, kobieta powinna pić napar już na 2-3 dni przed spodziewanym wystąpieniem miesiączki. Ponadto napar z nagietka pomaga uregulować cykl menstruacyjny. Z kolei panie w okresie menopauzy dzięki naparom z nagietka mogą zmniejszyć dolegliwości towarzyszące przekwitaniu, takie jak wahania nastrojów i uderzenia gorąca (2).

Nagietek wspomaga leczenie nowotworów

Badania japońskich naukowców z Nihac University wykazały, że triterpeny występujące w nagietku nie tylko zapobiegają rozwojowi nowotworów, ale również hamują ich wzrost, jeśli już dojdzie do powstania pierwotnego guza. Dodatkowo wzmacnia układ odpornościowy, co pomaga w mobilizowaniu naszych wewnętrznych mechanizmów antynowotworowych do działania. Z kolei badania francuskich naukowców wykazały także, że saponiny występujące w nagietku wykazują działanie antymutagenne, czyli zapobiegają powstawaniu mutacji w DNA, które mogą prowadzić do zainicjowania procesu nowotworowego (5).

Nagietek to kwiat jadalny

Świeże kwiaty nagietka można wykorzystać do przystrajania potraw i sałatek. Poza walorami estetycznymi, są one źródłem witaminy A i C, które podobnie jak kwercetyna niszczą wolne rodniki tlenowe. Z uwagi na zawartość karotenoidów, żółtopomarańczowych barwników, płatki nagietka wykorzystuje się w kuchni podobnie jak szafran - do barwienia potraw (2).

Przeciwwskazania do stosowania nagietka

Preparaty zawierające nagietek oraz jego napary mogą wzmacniać działanie innych ziół uspokajających oraz leków na bezsenność i przeciwlękowych, dlatego warto przed zastosowaniem skonsultować się z lekarzem, który je przepisał.

Napary z nagietka mają działanie moczopędne, co może mieć wpływ na funkcjonowanie układu krążenia i moczowego oraz czas i siłę działania przyjmowanych leków. Kobiety karmiące piersią nie powinny stosować maści z nagietka na podrażnione i poranione sutki. Również kobiety w ciąży powinny zrezygnować z preparatów zawierających nagietek oraz z picia naparów.

Nagietek może także wywołać reakcje alergiczne miejscowo, na skórze posmarowanej maścią lub kremem, oraz ogólne, po zastosowaniu np. naparu. Warto zatem uprzednio sprawdzić, np. nakładając niewielką ilość maści, czy pojawia się odczyn alergiczny na skórze. Jeśli tak - nie należy używać preparatu i trzeba unikać doustnego przyjmowania nagietka.

Preparatów z nagietka nie powinny stosować osoby uczulone na rośliny z rodziny astrowatych, do której należy nagietek. Jeśli zatem stwierdzono u nas alergię na rumianek, arnikę, krwawnik czy ostropest, z dużą dozą prawdopodobieństwa należy zakładać, że uczuli nas także nagietek. W takim przypadku warto sięgnąć po inny preparat o podobnym działaniu.

Zioła mają ogromną moc, ale nim zaczniesz je stosować, skonsultuj się z lekarzem. Pamiętaj! Leczenie powinno być prowadzone pod okiem specjalisty, a nie na własną rękę!

Bibliografia
1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3841996/
2. https://lekwpolsce.pl
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7283346/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10967468/
5. thttps://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2204784/

Tekst: Kamila Makowska-Serkis, zdjęcie tytułowe: silviarita / Pixabay