Sosny na różne okazje

Sosny (Pinus) to najczęściej duże drzewa dorastające w naturze do 20-40 m wysokości. Ich cechą charakterystyczną są igły, a właściwie ich liczba w pęczku, dlatego wyróżniamy sosny dwu-, trój- i pięcioigielne (ale może ich być od 1 do 8 szt.).

Są roślinami jednopiennymi o kwiatach rozdzielnopłciowych. Kwiaty męskie, najczęściej żółte, pojawiają się u nasady pędów, natomiast żeńskie – z których powstają szyszki – tworzą się zwykle na ich końcach. Bardzo atrakcyjnie w okresie kwitnienia prezentuje się sosna gęstokwiatowa (P. densiflora), gdy jej pędy pokrywają się licznymi, drobnymi, fioletowymi kwiatami żeńskimi. Z kolei u sosny koreańskiej (P. koraiensis) uwagę zwracają różowe kwiaty męskie.

Szyszki sosen mogą osiągać imponujące rozmiary – nawet do 50 cm długości u sosny Lambeta (P. lambertiana). Zwykle otwierają się na drzewach, uwalniając nasiona, czemu podczas suchej, upalnej pogody często towarzyszy charakterystyczny trzask. U niektórych gatunków, np. u sosny limby (P. cembra) czy sosny koreańskiej, szyszki opadają w całości na ziemię i po pewnym czasie rozpadają się. Nasiona niektórych gatunków mają spore rozmiary i są jadalne. Najczęściej w sprzedaży spotyka się nasiona sosny pinii (P. pinea), stanowiące składnik włoskiego sosu pesto, i limby syberyjskiej (P. sibirica). Co ciekawe, limba syberyjska w Rosji nazywana jest „cedrem syberyjskim”, stąd jej nasiona popularnie (ale błędnie) nazywa się cedrowymi orzeszkami.

Starsze egzemplarze wielu gatunków sosen mają ozdobną korę. Za najciekawszą uchodzi kora pochodzącej z Chin sosny plamistokorej (P. bungeana), która jest gładka, łuszcząca się brązowymi, zielonymi i prawie białymi płatami. W Polsce gatunek ten może rosnąć tylko w cieplejszych regionach. Piękną korę mają też starsze okazy sosny czarnej (P. nigra), głęboko spękaną, jasnoszarą, a w zagłębieniach prawie czarną oraz sosny pospolitej (P. sylvestis) w ciekawych, ceglastych barwach.

Sosny dwuigielne

Sosna pospolita jest jednym z najpopularniejszych polskich drzew. Spotkać ją można na terenie prawie całego kraju (z wyjątkiem Bieszczad), gdzie często tworzy ogromne połacie prawie jednogatunkowych borów sosnowych. Jest gatunkiem bardzo łatwym w uprawie, o małych wymaganiach glebowych – toleruje suche jak i podmokłe! Jest w pełni mrozoodporna. Przez dziesiątki lat była źródłem żywicy (zbierano ją jeszcze w latach 80-tych). Do dzisiaj w lasach można spotkać stare egzemplarze posiadające charakterystyczne nacięcia po których żywica spływała do specjalnych metalowych pojemników zawieszonych na drzewach. Sosna pospolita ma szereg odmian ogrodowych różniących się pokrojem, siłą wzrostu i zabarwieniem igieł. Z ciekawszych warto wymienić: ‘Fastigiata’ – o kolumnowym pokroju, ‘Watereri’ – o niebieskawo zabarwionych igłach i zaokrąglonym pokroju, kilka odmian przebarwiających się zimą na kolor złocisty np. ‘Aurea’, ‘Golden Medal’, ‘Gold Coin’ oraz odmiany płożące ‘Albyns‘ czy ‘Hilside Creeper’.

W Polsce oprócz sosny pospolitej w rejonach górskich występuje bardzo zmienny, też dwuigielny gatunek – sosna górska, czyli kosodrzewina lub kosówka (P. mugo). Jest to gatunek krzaczasty porastający Tatry i Sudety w pasie od 1360 m do 1800 m n.p.m. Kosodrzewina ma duże znaczenie jako roślina ozdobna. Jest bardzo łatwa w uprawie, toleruje bardzo słabe, suche gleby. Jest doskonałą rośliną okrywową do sadzenia na skarpach i nasypach. Do tego celu szczególnie warto wykorzystać formę botaniczną P. mugo var. pumilio, która tworzy niskie kobierce dorastające do 1 m wysokości. Do wyższych nasadzeń warto sięgnąć po inną formę botaniczną – P. mugo subsp. mugo dorastającą do 2 m wysokości. Do nasadzeń w miejscach bardziej reprezentacyjnych można wykorzystać interesujące odmiany ogrodowe o prawie kulistym pokroju np. ‘Gnom’, ‘Mops’, ‘Sherwood Compact’, ‘Varella’. Interesujące są także krzaczaste odmiany przebarwiające igły na kolor złocisty w okresie jesieni i zimy np. ‘Winter Gold’ czy ‘Ophir’. Kosodrzewiny to także bardzo cenne rośliny do pojemników na balkony i tarasy.

Do podstawowych i wartościowych sosen dwuigielnych zalicza się sosnę czarną (P. nigra), której młode okazy tworzą gęste i regularne, stożkowate korony. W starszym wieku traci ona dolne gałęzie i przekształca się w masywne drzewo z ciężką, szeroką koroną. Ten piękny gatunek sosny ma bardzo małe wymagania glebowe. Świetnie znosi suszę i zanieczyszczenie powietrza. Nadaje się do tworzenia osłon przeciwwiatrowych. Atrakcyjne, wąskokolumnowe odmiany przydatne do małych ogrodów, to m. in: ‘Green Rocket’ ‘Green Tower’, ‘Richard’, ‘Molette’, czy ‘Obelisk’ a z form kulistych ‘Brepo’ i ‘Nana’. Większe wzniesione formy tworzy odmiana ‘Pyramidalis’.

Inną bardzo cenną dwuigielną sosną, trochę podobną do sosny czarnej, ale o zdecydowanie jasnozielonych igłach jest pochodząca z południowej Europy sosna bośniacka (P. leucodermis). Ten gatunek w uprawie występuje głównie w odmianach ogrodowych: ‘Compact Gem’ i ‘Malinki’ – o powolnym wzroście i regularnym stożkowatym pokroju, ‘Satellit’ – tworząca strzeliste, wąskie korony i ‘Smidtii’ – jedna z piękniejszych płaskokulistych form o bardzo powolnym wzroście idealna do sadzenia w ogrodach skalnych i alpinariach. Sosna bośniacka tworzy też piękne, kobaltowe szyszki.

Sosny pięcioigielne

Górskim gatunkiem krajowym jest pięcioigielna sosna limba (P. cembra), występująca tylko w Tatrach, gdzie tworzy drzewa do 25 m wysokości. Charakteryzuje się powolnym wzrostem, długo zachowuje dolne gałęzie. Przez wiele lat utrzymuje stożkowy, a nawet jajowaty pokrój. Jest mało wymagająca i dobrze rośnie nawet na terenach miejskich i przemysłowych, chociaż ciągle trudno ją tam spotkać! Bardzo podobnym gatunkiem, występującym na terenie północnej Rosji, jest limba syberyjska (P. sibirica), która porasta ogromne tereny Syberii, tworząc często jednogatunkowe lasy.

Inną ciekawą pięcioigielną sosną o azjatyckim pochodzeniu jest wspomniana już sosna koreańska, która tworzy majestatyczne drzewa do 30 m wysokości. Jej igły (do 15 cm długości) wyróżnia niebieskawofioletowy odcień. Tworzy duże szyszki z jadalnymi nasionami. Jest odporna na mróz, choroby i szkodniki, ale do uprawy wymaga bardziej wilgotnych gleb. Ma nieliczne odmiany, z których intensywnie niebieskim zabarwieniem igieł przyciąga wzrok: ‘Glauca’ i ‘Silveray’.

Odmienną pięcioigielną sosną o cienkich i delikatnych (miękkich) igłach jest sosna wejmutka (P. strobus), dawniej wprowadzana do naszych lasów ze względu na szybki wzrost i bardzo dobre przystosowanie do krajowych warunków klimatycznych. Jednak ze względu na dużą podatność na niszczącą ją chorobę – rdzę wejmutkowo-porzeczkową – ten piękny gatunek znacznie stracił na znaczeniu gospodarczym. Ma za to kilka interesujących odmian ogrodowych: ‘Blue Shag’, ‘Green Twist’, ‘Louie’, ‘Torulosa’.

Do niewątpliwie jednych z najładniejszych parkowych drzew należy zaliczyć sosnę himalajską (P. wallichiana) o długich, miękkich i malowniczo zwisających igłach. Jest ona jednak mniej odporna na mrozy, dlatego poleca się ją uprawiać tylko w cieplejszych regionach Polski. Bardzo podobnym gatunkiem o lepszej mrozoodporności jest sosna Schwerina (P. x schwerinii ) – mieszaniec sosny wejmutki i sosny himalajskiej. W uprawie coraz częściej spotyka się jej niezwykle piękną odmianę ‘Wiethorst’ charakteryzującą się obfitym obradzaniem długich, bardzo dekoracyjnych szyszek już na bardzo młodych roślinach.

Bardzo obficie szyszkującymi sosnami są liczne odmiany sosny drobnokwiatowej (P. parviflora), np. ‘Glauca’, ‘Negishi’, ‘Tempelhof’ o drzewiastym, ale nieregularnym pokroju. Ich igły wyróżnia niebieskie zabarwienie. To idealne sosny do ogrodów japońskich – są dostatecznie mrozoodporne, lecz do właściwego wzrostu wymagają wilgotniejszych gleb. Świetną, ale wciąż mało znaną, również pięcioigielną sosną, jest sosna rumelijska (P. peuce), która rośnie bardzo dynamicznie, ma małe wymagania uprawowe i utrzymuje (podobnie jak limba) dolne gałęzie. Gatunek ten jest odporny na rdzę wejmutkowo-porzeczkową!

Sosna giętka (P. flexilis) należy również do cennych i odpornych gatunków. Rośnie w USA i Kanadzie, ma bardzo giętkie pędy – cienkie można nawet wiązać w supeł! Na uwagę zasługuje jej odmiana ‘Vanderwolf’s Pyramid’, uznawana za jedną z najładniejszych form o wyprostowanym pokroju i pięknych, niebieskich igłach.

Bardzo wolno rosnącą sosną pochodzącą z górskich rejonów USA jest sosna oścista (P. aristata). Tworzy malownicze, wielopniowe krzewy w charakterystycznie wygiętymi końcami pędów. Jej igły żyją nawet kilkanaście lat, a wyróżniają je charakterystyczne białe wykwity żywicy.

Sosny trójigielne

To najmniej popularne sosny. Najczęściej uprawiana z tej grupy jest sosna żółta (P. ponderosa) – duże drzewo o stożkowatym pokroju. Ma ładne, długie i sztywne igły oraz duże, ozdobne szyszki. Podobna do niej jest sosna Jeffreya (P. jeffreyi) wyróżniająca się szarozieloną barwą igieł. Ma zachwycającą odmianę ‘Joppi’ o regularnym, kulistym pokroju i długich, sztywnych igłach. Ze względu na trudności w rozmnażaniu, jest to rarytas ogrodowy. Ciekawostką kolekcjonerską jest kolumnowa odmiana sosny żółtej ‘Penaz’ tworząca wysokie, rzadko rozgałęzione słupy najeżone długimi igłami.

Warto wiedzieć! Należy pamiętać, że igły sosen żyją przeciętnie 3-4 lata i jesienią najstarsze igły na drzewach żółkną, po czym opadają. Jest to zjawisko naturalne, a nie choroba i nie ma na to środków zaradczych! Również zjawiskiem fizjologicznym jest stopniowe zamieranie dolnych gałęzi u większości gatunków sosen.

Wymagania sosen

Sosny należą do roślin łatwych w uprawie i długowiecznych. Wiele gatunków jest bardzo dobrze przystosowanych do naszego klimatu. Wymagają słonecznych stanowisk i przepuszczalnej gleby. W Polsce możemy na terenie całego kraju uprawiać: sosnę pospolitą, kosodrzewinę, limbę, sosnę ościstą, sosnę czarną, sosnę żółtą, sosnę bośniacką, kosolimbę, sosnę smołową, wejmutkę, sosnę hakową, sosnę koreańską, sosnę giętką i sosnę Banksa. Z wyjątkiem północno- wschodniej części kraju można też uprawiać sosnę drobnokwiatową, sosnę gęstokwiatową, sosnę Jeffreya i sosnę himalajską. Nie wymagają cięcia, natomiast w celu ich zagęszczenia można przeprowadzać łamanie młodych wiosennych pędów. Są one wtedy bardzo delikatne, kruche i łatwo dają się łamać palcami. Po skróceniu takiego pędu, u jego nasady powstanie wianuszek pąków, z których wiosną następnego roku wyrosną nowe i roślina się zagęści.

Sosny świetnie prezentują się w nasadzeniach pojedynczych, kiedy właściwie doświetlone i wyeksponowane ukazują całe swoje piękno. Oczywiście szczególnie atrakcyjnie prezentują się, zimą gdy większość drzew pozostaje w stanie bezlistnym. Ponieważ sosny mają głęboki system korzeniowy, a opadające igły silnie zakwaszają glebę, pod starszymi osobnikami warto sadzić rośliny wrzosowate – różaneczniki, azalie, kalmie czy kiścienie. Można je także uprawiać w naprawdę małych ogrodach, a nawet w donicach ustawianych na balkonach i tarasach. Szkółki oferują dziesiątki karłowatych odmian doskonale nadających się do tego celu.

Artykuł powstał we współpracy ze Związkiem Szkółkarzy Polskich. Więcej informacji o roślinach i ich producentach uzyskać można na: www.e-katalogroslin.pl lub www.zszp.pl i pod nr. telefonu 22 435 47 22.