Spis treści
|
|
Wykorzystanie lip w ogrodnictwie związane jest z ich wysokimi zdolnościami regeneracyjnymi oraz dosyć dobrym przystosowaniem do wzrostu w warunkach miejskich. Drzewa te doskonale znoszą cięcie i formowanie, stąd od stuleci były i nadal są wykorzystywane do tworzenia wysokich żywopłotów i szpalerów. W renesansowych ogrodach francuskich stanowiły podstawowy materiał do tworzenia boskietów i ogrodowych gabinetów.
W miarę wzrostu korony lip stykają się i zlewają, tworząc na różnej wysokości zwarte sklepienia. To nimi obsadzano aleje prowadzące do dworów i pałaców. Także współcześnie wiele dróg i ulic jest związanych z lipami, np. ulica Lipowa w Białymstoku – najbardziej reprezentacyjna ulica centrum stolicy Podlasia czy aleja Unter den Linden – uważana za jedną z najpiękniejszych ulic Berlina oraz najważniejszych atrakcji turystycznych tego miasta. Drzewa te wraz z platanami i kasztanami rosną wzdłuż słynnych paryskich Champs-Elysées. Lipy doskonale wypełniają przestrzenie parków i ogrodów Brukseli, Wiednia czy Nowego Jorku.
Liście lip mogą być matowe lub błyszczące, w różnym stopniu pokryte od spodu kutnerem. Po opadnięciu szybko się rozkładają, dostarczając cennej próchnicy. W zależności od gatunku lipy kwitną od czerwca do końca sierpnia, dostarczając pszczołom cennego pożytku w postaci nektaru i pyłku. Ich kwiaty roztaczają przyjemną woń, a wokół drzew w ciągu dnia słychać nieustanny harmider owadów zapylających. Intensywne wydzielanie nektaru i spadzi cieszy pszczelarzy, pozyskujących cenny lipowy miód, ale bywa kłopotliwe dla kierowców parkujących samochody pod koronami lip. Zwykle po kilku godzinach parkowania samochód trzeba po prostu odstawić do myjni.
Lipy srebrzyste
Szkółki zrzeszone w Związku Szkółkarzy Polskich oferują około 40 gatunków i odmian lip, spośród których najmniej wymagającą jest lipa srebrzysta (T. tomentosa), zwana także ze względu na swoje pochodzenie lipą węgierską. Naturalny zasięg występowania lipy srebrzystej obejmuje południe i wschód Europy oraz Azję Mniejszą.
Drzewo tworzy szerokostożkowatą do zaokrąglonej koronę, osiąga 20-25 m wysokości. Liście ma okrągłe, na brzegach ząbkowane, średnicy około 10 cm, od góry ciemnozielone, zaś od spodu pokryte charakterystycznym gęstym, białym kutnerem. Latem, w trakcie upalnej pogody jej liście, zwłaszcza w górnych partiach korony, ustawiają się dolną stroną do słońca w celu ograniczenia transpiracji, przez co drzewo z oddali wydaje się srebrzyste.
Liście lipy srebrzystej są zdrowe, długo utrzymują się na drzewach jesienią i przebarwiają się na żółto przed opadnięciem. Lipa ta kwitnie od lipca do sierpnia – późno w porównaniu do innych gatunków. Jej kwiaty są żółtokremowe, bardzo intensywnie pachnące, zebrane zwykle od 4 do 7 w kwiatostanach typu wierzchotki, osadzonych na długiej szypule zrośniętej z jasną, języczkowatą podsadką.
Toleruje zanieczyszczone powietrze. Dobrze rośnie na glebach ciężkich, przepuszczalnych, preferuje stanowiska słoneczne. Ogromną zaletą lipy srebrzystej jest wysoka zdrowotność i odporność na szkodniki, w tym ataki mszyc, które żerując na innych gatunkach lip powodują wydzielanie lepkiej spadzi, brudzącej wszystko, co znajduje się pod koronami drzew.
Odmiany lipy srebrzystej
- Do najlepszych odmian tego gatunku zalicza się wyselekcjonowaną w Holandii odmianę ‘Brabant’, która tworzy prosty od podstawy po wierzchołek pień z wyprostowanymi, skierowanymi do góry gałęziami bocznymi. Drzewo osiąga do 25 m wysokości i 15 m szerokości.
- Do sadzenia w parkach, dużych ogrodach przydomowych i osiedlowych nadaje się odmiana ‘Pendula’, która dorasta do około 20 m wysokości i 12 m szerokości. Jej gałęzie są wiotkie, przewieszają się, tworząc szeroki parasol, pod którym lubią bawić się dzieci.
- Niewielkim drzewem o kulistej koronie (średnicy 4-5 m) jest wyselekcjonowana na Węgrzech odmiana ‘Silver Globe’ – przydatna do sadzenia wszędzie tam, gdzie brakuje przestrzeni na drzewa o większych koronach.
- Wartą uwagi jest także polska odmiana ‘Varsaviensis’ (nazywana także lipą warszawską) uzyskana na początku XX wieku przez Jerzego Wrzesińskiego w szkółkach w Warszawie. Drzewo to ma wyjątkowo regularną i gęstą, stożkowatą koronę o średnicy 8-10 m i wysokości 20-25 m. Sprawdza się w roli drzewa do obsadzania ulic.
Polskie gatunki lip
Lipa drobnolistna (Tilia cordata) to nasz rodzimy gatunek, występujący w całej Europie oraz w zachodniej części Azji. Jest długowiecznym drzewem dożywającym kilkuset lat. W naturze osiąga 30-35 m wysokości, tworzy szerokie, jajowate korony. Jej liście są okrągłe w zarysie, u nasady sercowate, na szczycie zaostrzone, dosyć drobne, mają od 4 do 9 cm średnicy, z wierzchu są ciemnozielone, od spodu sinawe. Jesienią liście przebarwiają się na żółto.
Kwitnie wcześnie, od końca czerwca do połowy lipca, kwiaty ma żółtawe, zebrane po kilka w wierzchotkowate kwiatostany, które nie wiszą, tak jak u innych lip, ale wznoszą się, a niekiedy nawet wystają ponad liście, co jest cechą charakterystyczną dla tego gatunku. Kwiaty intensywnie i przyjemnie pachną.
Gatunek ten preferuje gleby umiarkowanie wilgotne i zasobne w składniki pokarmowe. Doskonale poddaje się formowaniu, nadaje się do tworzenia żywopłotów i szpalerów. Ze względu na wrażliwość na zanieczyszczenie powietrza i zasolenie podłoża nie jest polecany do sadzenia w bezpośrednim sąsiedztwie ruchliwych ulic i dróg.
Odmiany lipy drobnolistnej
- Wśród dostępnych na rynku odmian lipy drobnolistnej warto zwrócić uwagę na niemiecką odmianę ‘Böhlje’ syn. ‘Erecta’ – drzewo odznaczające się regularną, szerokostożkową koroną oraz wyprostowanymi pędami bocznymi. Odmiana to osiąga 12-18 m wysokości i 8-10 m szerokości.
- Podobnym kultywarem, o gałęziach odrastających pod kątem 45 stopni od przewodnika, jest amerykańska odmiana ‘Rancho’.
- Inna odmiana z USA – ‘Greenspire’ dorasta do 15 m wysokości, tworzy bardziej jajowatą koronę, jej liście są nieco większe, niż u gatunku.
- W małych ogrodach sprawdzi się kanadyjski selekt ‘Green Globe’ – drzewo o kulistej koronie średnicy 2-3 m, najczęściej szczepione na pniu oraz podobna do niej odmiana ‘Lico’.
Lipa szerokolistna (T. platyphyllos) to drugi rodzimy gatunek, o zdecydowanie wyższych wymaganiach uprawowych i mniejszych możliwościach zastosowania, jako roślina ozdobna. Drzewo to rośnie naturalnie w lasach, osiągając do 40 m wysokości; pień starych okazów może mieć u podstawy nawet 1,5 m średnicy. Sercowate liście mają do 12 cm długości.
Zakwita najwcześniej ze wszystkich gatunków lip – w czerwcu, tworząc intensywnie pachnące, jasnożółte kwiaty zebrane w zwisające na szypułkach kwiatostany. W suche lata gatunek ten często jest opanowywany przez mszyce, przędziorki i szpeciele. Najlepiej rośnie na glebach żyznych i zasobnych w wodę, stąd polecana jest głównie do parków i zadrzewień krajobrazowych.
Odmiany lipy szerokolistnej
- Wśród kultywarów ogrodowych lipy szerokolistnej warto zwrócić uwagę na odmianę ‘Fastigiata’ – drzewo o dość wąskiej, piramidalnej koronie, dorastające do ponad 20 m wysokości. Jednoroczne pędy tej odmiany są czerwonawe, lekko owłosione.
- Nietypowe, głęboko i nieregularnie powcinane liście są cechą charakterystyczną odmiany ‘Laciniata’. Dodatkowo są one zniekształcone.
- U niektórych kultywarów walorem dekoracyjnym jest barwa jednorocznych pędów, widoczna zwłaszcza w okresie bezlistnym. Na przykład u odmiany ‘Pyramidalis Aurea’, pokrywająca jednoroczne pędy skórka jest żółta, a u odmiany ‘Rubra’ czerwono-pomarańczowa. Dekoracyjne, silnie pogięte i poskręcane pędy tworzy odmiana ‘Tortuosa’.
Jeszcze więcej lip
Obydwa krajowe gatunki lip – lipa drobnolistna i lipa szerokolistna – dają łatwo mieszańce, które określa się jako lipę holenderską (Tilia ×europaea). Mieszańce takie są trudne do odróżnienia i ogólnie przypominają lipę drobnolistną. Kwitną po lipie szerokolistnej, ale przed lipą drobnolistną, na przełomie czerwca i lipca. Mieszańce tych gatunków charakteryzują się silnym wzrostem.
Do częściej spotykanych odmian należy ‘Pallida’ o charakterystycznych zaczerwienionych pędach, szczególnie w okresie zimowym, a także odmiana ‘Euchlora’ klasyfikowana dawniej jako odrębny gatunek mieszańcowy – lipa krymska (T. ×euchlora). Lipa ta znana jest od 1860 roku i powszechnie sadzona w wielu krajach Europy. Także w Polsce jest popularnym drzewem sadzonym w miastach, a szczególnie w parkach. Do właściwego wzrostu wymaga jednak dosyć żyznych i wilgotnych gleb. Ma dobrą odporność na zanieczyszczenia powietrza, choroby i szkodniki. Jest jedną z najpóźniej kwitnących lip, bo zakwita dopiero w drugiej połowie lipca. Tworzy drzewa osiągające do 20 m wysokości o malowniczych szerokostożkowatych koronach z silnie zwisającymi dolnymi gałęziami.
Interesującą odmianą lipy holenderskiej jest forma żółtolistna ‘Wratislaviensis’. Jej młode liście są złociste, później zielenieją.
Ciepłolubna lipa
Ciekawostką kolekcjonerską, przeznaczoną do uprawy w cieplejszych rejonach kraju, jest lipa Henry’ego (T. henryana). To pochodzące z Chin drzewo w naturze osiąga 15 m wysokości, w naszym klimacie dorasta do 10 m, często przybierając wielopniową formę krzewiastą. Jej ozdobą są okazałe, pięknie użyłkowane liście, błyszczące z wierzchu, na brzegach charakterystycznie ząbkowane, które sprawiają wrażenie, jakby były na brzegach ozdobione koronką.
Żółte, silnie pachnące kwiaty lipy Henry'ego są zebrane po kilkadziesiąt sztuk w duże, zwisające kwiatostany. Lipa ta kwitnie bardzo późno, w połowie września – jest to najpóźniej kwitnąca u nas lipa. To bardzo dekoracyjny gatunek, ale wrażliwy na mróz.
Pożytki z lipy
Z kwiatów lipy drobnolistnej i szerokolistnej przygotowuje się napary, herbatki, płukanki (np. na gardło). Mają one działanie napotne, uspokajające, moczopędne, ale także łagodzą bóle głowy, stosowane są przy biegunkach i niestrawności. W medycynie ludowej stosowane są m.in. przy leczeniu lęków, migren oraz bezsenności. Kwiaty najlepiej zbierać w czasie suchej pogody, tak by móc oberwać kwiatostany z podsadkami.
Tekst: Wiesław Szydło, zdjęcie tytułowe IreneuszB / AdobeStock
|
Artykuł pochodzi z magazynu |
|
Artykuł powstał we współpracy z Związkiem Szkółkarzy Polskich Więcej o roślinach i ich producentach znajdziesz na e-katalogroslin.pl |
Jesienne kwiaty 
Dzikie zwierzęta 
Ochrona przed mrozem 
Iglaki 
Owoce 
Warzywa 
Trawy ozdobne 
Ptaki 
Filmy ogrodnicze 
