Łąka w wielkim mieście | Powody, dla których warto ją założyć!

Zaplanuj łąkę w swoim mieście – nie ma piękniejszej alternatywy dla trawnika! Zachętą do tworzenia łąk kwietnych jest ich spektakularny wygląd, jednak ważniejsze są ich liczne zalety dla miejskiej przyrody.

Łąka w wielkim mieście
Powody, dla których warto ją założyć!

Nie było w ostatnich latach wiosennego dnia bez artykułu o łąkach kwietnych w lokalnej prasie. Codziennie jakiś burmistrz je obiecuje, radni apelują, urzędnicy tworzą, mieszkańcy proszą lub sami sieją! Co ciekawe, ten pomysł na zieleń miejską pojawił się w Polsce dopiero 6 lat temu, jednak jego międzynarodowa historia jest znacznie dłuższa. Moda na łąki w przestrzeni miejskiej została zapoczątkowana już w latach 90. w USA, a na początku XXI wieku zaczęła być propagowana w Europie. W Niemczech wyodrębniono nawet „zestawy” gatunków pożądanych do wysiewania w danym regionie, a w Norwegii stały częścią krajowej strategii ochrony owadów.

Najintensywniejsze badania nad zaletami „łąk w wielkim mieście” prowadzone są od ponad 20 lat na Uniwersytecie w Sheffield. To właśnie w Wielkiej Brytanii łąki kwietne mają największe poparcie społeczne. Pod petycją organizacji Plantlife w sprawie tworzenia ich wzdłuż dróg, podpisało się w ciągu kilku miesięcy 100 tysięcy Brytyjczyków. Zachwala je nawet książę Karol, William i Kate sieją ku uciesze dzieci, a organizacja Grow Wild rozdaje nasiona do samodzielnego wysiania milionom mieszkańców miast.

Ruch ten jako pierwszy wyszedł z łąkami „na ulice”. Dosłownie – organizując parady z łąkami w donicach, i nawiązując współpracę z władzami miast, aby te tworzyły łąki kwietne w przestrzeniach publicznych. W 2015 roku wolontariusze, mieszkańcy i władze obsiali makami, chabrami i rumiankiem 10 hektarów terenów w Manchesterze – wzdłuż ulicy, którą dziennie podróżuje ok. 100 tys. osób. Burmistrzowie Manchesteru i Liverpoolu – miast tradycyjnie zwaśnionych i nieutrzymujących kontaktu – spotkali się po raz pierwszy właśnie przy okazji siania łąki!

Czy teren zielony parków miejskich muszą zawsze wypełniać równo przystrzyżone trawniki? Nie. Łąka jest doskonałą alternatywą. Chaber, mak, fiołek polny czy rumianek – to tylko skromna reprezentacja kwiatów, które możemy znaleźć na łące. A wszystkie zachwycają kolorami i zapachem.

Miejskie wyspy bioróżnorodności

Nazwa „łąka kwietna” to zapożyczenie: od ang. wildflower meadow i niem. Blumenwiese. Krótko zdefiniował ją dr hab. Stanisław Czachorowski [ekolog, hydrobiolog i entomolog; profesor na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie], jako: "ziołorośle, o maksymalnie dużej różnorodności gatunkowej, służące do czynnej ochrony bioróżnorodności".

W praktyce miejska łąka jest „ekstremalną” wersją formacji spotykanej w krajobrazie wiejskim. W nasadzeniach dominują kolorowo kwitnące rośliny zielne, często nie zawiera nawet traw (maksymalnie może być ich do 30%). W skład mieszanek łąk kwietnych wchodzą rośliny niegdyś spotykane na wsi – m.in. chwasty zbóż, które dziś nie mają szans pośród upraw ze względu na stosowanie środków chemicznych do ich zwalczania.

Największe korzyści środowiskowe dają łąki bylinowe (wieloletnie), złożone z przynajmniej 30 gatunków rodzimych roślin (patrz: ramka na końcu artykułu). Nie może zawierać gatunków uznanych za inwazyjne! Koszt założenia jest jednorazowy, bo rośliny po jesiennym pokosie co roku odrastają wiosną. Byliny jednak nie zakwitają w pierwszym roku po wysiewie, dlatego dla efektu dodaje się 20% wagi nasion gatunków jednorocznych. Jednoroczne łąki (np. maków czy chabrów) dają natychmiastowy efekt dekoracyjny, jednak trzeba je odnawiać co roku!

Miejska łąka może być siedliskiem nawet 300 gatunków owadów i innych małych zwierząt. W dobrze skomponowanej mieszance rośliny zakwitają kolejno od maja do wczesnej jesieni, stanowiąc źródło pokarmu dla zapylaczy przez cały sezon. Na miejskiej łące, której nie grozi kosiarka, mogą też spokojnie żyć ptaki i ssaki (np. jeże). Badania z Sheffield z 2019 r. potwierdzają, że im wyższe rośliny, tym więcej zwierząt. Podobnie z glebą – różnorodność jej organizmów zwiększa się, jeśli korzenie sięgną głębiej niż korzenie trawy.

Korzyści dla miasta

Zachętą do tworzenia łąk kwietnych jest ich spektakularny wygląd, jednak ważniejsze są ich liczne zalety dla miejskiej przyrody. Rośliny łąk kwietnych dostarczają niezliczonych usług ekosystemowych – czyli darmowych korzyści, wynikających po prostu z ich obecności, anatomii i fizjologii. Tych usług próżno oczekiwać od krótko strzyżonych trawników, których utrzymanie powoduje marnowanie zasobów (wody i energii dla kosiarek), zamiast je oszczędzać.

• Łąkę kwietną kosi się tylko raz lub dwa w roku, co z kolei daje dużą oszczędność finansową w porównaniu z utrzymaniem miejskich trawników. Zarząd Zieleni w Krakowie za roczne utrzymanie łąk kwietnych zapłacił sześciokrotnie mniej, niż gdy te same tereny były pokryte trawą. Mniej koszenia to także mniej spalin z kosiarek lub zmarnowanego na te zabiegi prądu. W Polsce kosi się rocznie ok. 750 tysięcy hektarów trawników i wydaje na to 2 miliardy zł. Te pieniądze można by wydać z o wiele większą korzyścią dla środowiska.
  
  
• Ponadto, łąki odpowiednio dobrane do miejsca, mogą znacznie poprawiać stan środowiska. W zależności od składu gatunkowego rośliny mogą mieć od 30 cm do nawet 2 metrów wysokości. Rozłożyste, stosunkowo wysokie rośliny intensywnie nawilżają powietrze, lokalnie obniżając temperaturę. Produkują więcej tlenu niż trawy, bo prowadzą wymianę gazową o wiele większą powierzchnią.
  
  
• Osłaniają glebę i ochładzają ją o ok. 10°C. względem sąsiedniego trawnika i o ok. 20˚C w porównaniu z betonem. Zacieniona gleba to powolniejsza utrata wody i przyjazne środowisko dla organizmów, które ją użyźniają.
  
  
• Korzenie roślin łąkowych w poszukiwaniu wody sięgają nawet 25 razy głębiej niż korzenie traw. Spulchniając glebę, sprawiają, że woda deszczowa wnika łatwiej i zostaje na dłużej. Pomagają retencjonować wodę w miejscu opadu i zapobiegają suszy. Jeśli wybierzemy mieszankę złożoną z roślin stepów czy nieużytków, możemy znacznie obniżyć potrzebę podlewania w porównaniu z trawnikiem lub ogrodem ozdobnym.
  
  
• Łąki kwietne mają też zalety, które mogą być w przyszłości bronią miast przed smogiem. Wstępne badania próbek z łąk wysianych w 2017 r. w Krakowie (wtedy jednym z miast o najgorszej jakości powietrza w Polsce), przeprowadzone w warszawskiej Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego wykazały, że szorstkie i lepkie liście roślin – np. dziewanny czy żmijowca – skutecznie wyłapują pyły tworzące smog. Części roślin pokryte woskiem lub włoskami działają fizycznie jak lep albo rzep, na którym osiadają zanieczyszczenia powietrza. 1 m² łąki kwietnej zatrzymuje 3 g zanieczyszczeń – tyle co małe drzewo. Co więcej, część mikropyłów okazała się niemożliwa do spłukania wodą – usunięto je dopiero w laboratorium przy użyciu chloroformu. To oznacza, że zanieczyszczenia mogą być wiązane przez rośliny łąk raz na zawsze, a nie zmywane do gleby przez deszcz. Dalsze badania nad tymi właściwościami są w toku.
  
  

Klimat dla łąki, łąki dla klimatu

W rolnictwie coraz powszechniejsze w dobie zmian klimatu jest pojęcie carbon farming („uprawa węgla”) – zalecenie, aby siać rośliny gdzie się da, w jak największej masie i w ten sposób spowalniać zmiany klimatu. Jak? Im większa masa roślin, a także ich korzeni, tym więcej związanego w ich tkankach węgla, a co za tym idzie – mniej dwutlenku węgla w atmosferze. Do akcji „zamykania gazów” cieplarnianych w roślinach z powodzeniem można włączać tereny miejskie, a zabieg ten będzie bardziej skuteczny w przypadku wysokich łąk kwietnych.

Łąkowa mapa Polski

Rozpoczynając w 2017 r. „zieloną rewolucję” w Krakowie, Piotr Kempf z tamtejszego Zarządu Zieleni mówił: „Kraków wydaje się betonowy, bo nie podkreśliliśmy do tej pory istniejących terenów zielonych. Niektóre skwerki, takie jak przed Muzeum Narodowym po pewnych przekształceniach zamienią się w enklawę zieleni w centrum miasta”. Tymi przekształceniami były łąki kwietne. Kraków ma ich już 30 hektarów i pretenduje do miana „Stolicy polnych kwiatów”.

Innym miastem znanym ze swoich łąk kwietnych jest Białystok. Trwa tam trzyletni projekt, w którym powstanie 15 ha łąk kwietnych, pól słonecznikowych i pól zbóż z umyślnie dodanymi chwastami. Już w pierwszym sezonie łąki zrobiły furorę. Mieszkańcy dzwonili nawet do urzędu z gratulacjami, o czym z satysfakcją opowiadał odpowiedzialny za projekt dyr. Andrzej Karolski.

Łąki kwietne powstają w całej Polsce: we Wrocławiu, Olsztynie, Zielonej Górze, Łomży, Bytomiu, Siemianowicach Śląskich, Luboniu czy Sanoku. Są już w kilkudziesięciu miastach – wielkich i małych. Dużo zależy od aktywności obywateli, którzy sami zabiegają o łąki, m.in. w ramach budżetów obywatelskich. Tak powstało na początku ok. 30 pilotażowych łąk w Warszawie. Prywatne osoby dołączają do trendu, ukwiecając ogródki, tarasy i skrzynki balkonowe. Mieszkańcy miast pokochali bezpretensjonalny urok łąk kwietnych, a ich liczne zalety przekonują władze do przekształcania trawników w kolorowe kobierce.

KROK PO KROKU
Jak założyć łąkę w mieście?

Jak wybrać nasiona na łąkę?

√ Pochodzenie
Preferowane są mieszanki z nasion produkowanych na terenie Polski, najlepiej w jak największej bliskości z miejscem wysiewu.

√ Gleba
Zalecane jest wykonanie prób glebowych i zastosowanie różnych mieszanek nasiennych w zależności od warunków.

√ Kwitnienie
Mieszanka powinna wykazywać jak najdłuższy czas kwitnienia (min. 4 miesiące). Gatunki powinny być dobrane pod względem różnych terminów kwitnienia.

√ Skład
Powinien być skonsultowany z botanikiem doświadczonym w zakładaniu łąk kwietnych. Mieszanka nasienna powinna zawierać przynajmniej 30 gatunków rodzimych roślin. Nie może zawierać gatunków uznanych za inwazyjne. Nie może zawierać w składzie więcej niż 30% traw. Żaden z zastosowanych w mieszance komponentów (gatunków) nie może przekraczać 15% całkowitej masy mieszanki.

Łąki kwietne można wysiać właściwie wszędzie. Nawet tam, gdzie nie przetrwają trawy. Dowiedz się, jak założyć i pielęgnować łąkę.

Tekst: Agnieszka Nowak, zdjęcia: Agnieszka Nowak, Maciej Podyma, Natalia Podyma, Karolina Jóźwiak, Martyna_Kowalik-Strapczuk