Gdzie uprawiać jadalne rośliny wodne?
Idealnym miejscem na wodny ogród jadalny jest oczko wodne ukształtowane na wzór naturalnych akwenów, czyli zbiornik o nieregularnej linii brzegowej i dnie z wyraźnie zaznaczonymi strefami o różnej głębokości. Jak je założyć? Szczegółowe instrukcje można znaleźć w artykule: Oczko wodne z naturalnym brzegiem.
Każda strefa zbiornika wodnego umożliwia uprawę innego zestawu gatunków – w tym roślin jadalnych. To samo dotyczy różnych typów siedlisk nadbrzeżnych. Przedstawiamy sprawdzonych kandydatów.
Jadalne rośliny do oczka – co posadzić w wodzie?
Pierwszą grupę stanowią jadalne rośliny pływające, które swobodnie unoszą się w toni wodnej, nie zakorzeniając się w dnie. Mogą przemieszczać się po całej tafli zbiornika, ale z praktycznego punktu widzenia najlepiej starać się utrzymać je w głębszej części, niedostępnej dla roślin wymagających kontaktu z podłożem. W przypadku roślin jadalnych trzeba wziąć pod uwagę możliwość ich zbioru – powinny być dostępne zasięgu podbieraka.
▲ Rzęsa wodna (Lemna minor) – w Polsce występuje kilka gatunków o podobnym wyglądzie, wymaganiach i zastosowaniu. Poszczególne rośliny są niewielkie – zwykle ich średnica nie przekracza 5 mm. Nadrabiają to olbrzymią liczebnością. Rzęsa rozrasta się błyskawicznie praktycznie w każdym zbiorniku, nawet zasolonym lub okresowo wysychającym. Gdy wymknie się z pod kontroli, może zagłuszyć inne rośliny wodne. Regularne odławianie do celów kulinarnych pomoże utrzymać ją w ryzach. Jej drobne listki obfitują w białko, sole mineralne i witaminy, zwłaszcza, jeśli rośnie w żyznej (eutroficznej) wodzie. Zawartość białka w suchej masie sięga 30-40%! W krajach Azjatyckich i Ameryce Północnej rzęsa jest jadana jako warzywo, na surowo lub po ugotowaniu, jako dodatek do zup i innych dań. W Unii Europejskiej ekstrakt białkowy z rzęsy został dopuszczony jako do spożycia przez ludzi.
▲ Wolfia bezkorzeniowa (Wolffia arrhiza) przypomina zielony kawior: miliony drobniutkich, zielonych kulek pokrywających tafle wody. W Tajlandii i innych krajach Azjatyckich jest uznawana za przysmak! Po ugotowaniu smakuje podobnie do duszonej, młodej kapusty. Jest wyjątkowo bogata w białko oraz witaminy A, B2, B6 i C. Idealna jako dodatek do potraw – choćby w zastępstwie kawioru!
Zakazana sałata wodna!
▲ Pistia rozetkowa (Pistia stratiotes) jest potocznie nazywana „sałatą wodną” – nic dziwnego! Wygląd pływających rozetek zaokrąglonych, mięsistych liści faktycznie kojarzy się z główkami sałaty, pływającymi po powierzchni zbiornika. W Chinach jej gotowane młode liście są spożywane jako warzywo. U nas do niedawna była uprawiana jako jednoroczna ozdoba oczek wodnych. Uwaga! Od 2024 pistia jest uznawana za gatunek inwazyjny, w Polsce jej posiadanie, uprawa i hodowla są zabronione pod groźbą wysokiej grzywny!
Drugą grupę tworzą jadalne rośliny do strefy głębokiej (>50 cm) i średniej głębokości (50- 30 cm). To gatunki o liściach pływających lub unoszących się nad powierzchnią wody, ale zakorzenione na stałe w dnie zbiornika.
▲ Kotewka orzech wodny (Trapa natans) jest nazywana kasztanem wodnym z powodu jej jadalnych orzechów przypominających smakiem kasztany jadalne. W Europie kotewka rzadko występuje na dzikich stanowiskach, w Polsce jest ściśle chroniona. Za to w Azji jest rozpowszechniona naturze oraz... na talerzach. W krajach Orientu była uprawiana od tysiącleci, do dziś cieszy się dużą popularnością m. in. w Chinach i Indiach. Jej chrupiące, słodkawe orzechy są cenione za walory smakowe i odżywcze oraz wszechstronne zastosowanie. Możne je piec jak kasztany jadalne, gotować albo suszyć i mielić na mączkę. Obfitują w skrobię i białko, a także witaminy oraz makro- i mikroelementy, m. in. żelazo, wapń, fosfor oraz krzem. Rogate orzechy kotewki wyglądają nietypowo, ale smakują podobnie jak kasztany jadalne.
Skąd wiadomo, gdzie szukać kasztanów wodnych? Ponad nimi na powierzchni unosi się rozeta charakterystycznych liści, umocowana do dna długą, zakorzenioną łodygą. Orzechy kotewki rozwijają się pod wodą. Dojrzewają od sierpnia do jesieni, zanurzając się coraz głębiej wraz z upływem sezonu. Przyda się podbierak.
▲ Lotos orzechodajny (Nelumbo nucifera) to jedna najpiękniejszych jadalnych roślin wodnych! Pachnące, różowe kwiaty wielkości talerzy obiadowych wznoszą się wysoko nad powierzchnią wody wśród zielonych, okrągłych liści. Mięsiste kłącza lotosu są popularnym składnikiem kuchni chińskiej i koreańskiej. W smaku są słodkie, chrupiące, nieco orzechowe. Zawierają duże ilości skrobi, a także witaminy C i z grupy B. Można je spożywać jak warzywa korzeniowe: dusić, gotować, piec, kisić, smażyć, panierować albo chrupać na surowo. Jadalne są również owoce (czyli orzeszki lotosu), przedtem trzeba je jednak obrać z zielonej skórki i usunąć gorzki kiełek. W Azji młode liście lotosu są dodawane do owoców morza, mięs, surówek i sałatek. Do popicia tych dań można przygotować aromatyczny napar suszonych płatków kwiatów lotosu.
W najcieplejszej części kraju lotos ma szanse przezimować w ogrodowym oczku. Mimo to lepiej nie ryzykować i na okres mrozów przenieść kłącza do pojemnika z mokrym podłożem. Roślina przechowana do wiosny w chłodnym pomieszczeniu (np. nieogrzewanej piwnicy) lepiej się rozwija, szybciej zakwita i tworzy większe kwiaty. W sezonie wymaga słonecznego, zacisznego miejsca i hojnego nawożenia. Korzystną alternatywą jest uprawa w szklarni na stałe, w dużym zbiorniku z wodą i żyznym podłożem na dnie.
▲ Strzałka wodna (Sagittaria sagittifolia) to bylina w sam raz do płytkiej i średnio głębokiej części oczka. Naturalnie występuje na rozległym obszarze Eurazji, w tym również w Polsce. Jej najbardziej znaną cecha jest różnolistność (heterofilia). Na jednej roślinie występują 3 różne rodzaje liści: wyrastające ponad wodę mają kształt strzałki, podwodne są taśmowate, a unoszące się na powierzchni jajowate.
W Azji strzałka wodna do dziś jest znaną i często uprawianą rośliną użytkową. Częścią jadalną są bulwy korzeniowe, zakotwiczone dnie. Są bogate w skrobie i białko. Po obraniu z gorzkiej skórki można je przyrządzać podobnie, jak ziemniaki: piec, gotować, dusić, smażyć jak frytki lub dodawać do zup.
▲ Pałka szerokolistna (Typha latifolia) – zna ją chyba każdy: charakterystyczne, brązowe kolby wyrastające wśród długich, trawiastych liści, na wysokość blisko 2 m. Spożywano ją już w prehistorii, a w wielu regionach świata do dziś jest uprawiana na dużą skalę do celów kulinarnych. Jadalne są wszystkie części rośliny. Młode liście będą ciekawym dodatkiem do sałatek i surówek. Pędy przyrządza się jak szparagi, np. dusi, marynuje lub dodaje do zup. Prażone nasiona, po usunięciu lotnego puchu, można prażyć i chrupać jak orzeszki i dodawać do rozmaitych dań. Nawet pyłek można wykorzystać jako mąkę i dodawać do wypieków. Mączkę da się przyrządzić również z suszonych i zmielonych kłączy bogatych w skrobię. Świeże kłącza można jeść surowe, gotować, dusić, smażyć, podawać zarówno na słono, jak i słodko.
Podstawową wadą pałki jest ekspansywność: rozrasta się w całym zbiorniku, do głębokości ok. 1 m, a także wokół jego brzegów. Pozbawiona kontroli łatwo zagłusza inne rośliny. Z tego powodu najlepiej sprawdza się w większych stawach ogrodowych.
Rośliny jadalne przy brzegu oczka
Strefa bagienna oraz wody płytkiej to siedliska cenne przyrodniczo, a przy tym zwykle łatwo dostępne z brzegu. Całe szczęście, bo po rosnące tam rośliny jadalne zbiera się przez większość sezonu. Łatwo się w nich rozsmakować!
▲ Rukiew wodna (Nasturtium officinale) wygląda niepozornie, ale to prawdziwa bomba witamin i minerałów, zaliczana do superfood! Liście lub całe młode rośliny mają intensywny pieprzny smak i zapach. Pasują do kanapek oraz praktycznie wszystkich typów dań obiadowych: zup. sosów, mięs, ryb, makaronów i jaj. Suszone lub posiekane sprawdzą się jako pikantna przyprawa.
Rukiew jest niezwykle łatwa w uprawie: bujnie rozrasta się przy brzegu oczka wodnego lub ogrodowego strumyka, jak i w donicach ze stale mokrym podłożem. Jest mrozoodporną byliną, bez trudu zimuje na zewnątrz. Mimo to jesienią warto przesadzić niewielka kępkę, posadzić w pojemniku i przenieść do mieszkania lub szklarni, by stanowiła posezonowe źródło świeżej zieleniny.
▲ Pstrolistka sercowata (Houttuynia cordata), inaczej tułacz pstry, to azjatycka roślina okrywowa na wilgotne stanowiska w półcieniu lub cieniu. doskonale sprawdzi się w wilgotnym zakątku tuz przy brzegu oczka wodnego. Jest u nas uprawiana głównie w odmianie ‘Chameleon’ o sercowatych liściach mieniących się odcieniami zieleni, żółci, różu, czerwieni i bieli. Są niezwykle dekoracyjna, a jednocześnie jadalna. Kwaskowate liście o zapachu zbliżonym kolendry pasują do dań kuchni orientalnej, ryb, owoców morza, mięs, zup i sałatek, ryżu i makaronu. Kłącza pstrolistki są dostępne w azjatyckich supermarketach, jako warzywo. Można je gotować, dusić, smażyć, zapiekać w cieście i dodawać do wytrawnych dań.
Co jadalnego posadzić wokół oczka wodnego?
Teren w bliskiej odległości od brzegów zbiornika wodnego jest zwykle wilgotniejszy niż reszta ogrodu, ale nie grozi mu podmakanie. Można tu uprawiać liczne byliny wrażliwe na suszę.
Paciorecznik (Canna indica) dostarczy pożywnych, słodkawych kłączy pełnych skrobi, liście funkii (Hosta spp.) przydadzą się do zawijania gołąbków, kwiaty liliowców (Hemerocallis x hybrida) do faszerowania lub jako składnik sałatek. Kwiaty kosaćców trawolistnych (Iris graminea) oraz krwawnicy pospolitej (Lythrum salicaria) przydadzą się do dekoracji deserów.
Tekst: Kasia Blitek, zdjęcie tytułowe: botobox, Bowonpat / Adobe Stock
Żywopłot 
Kostka brukowa 
Kominek 
Ziemia / podłoża 
Deszczówka 
Porządki w ogrodzie 
Łąka kwietna 
Ogród Smart 
Podlewanie 
