Polski żółw błotny. Jak wygląda i gdzie żyje ten niezwykły gad

Żółwie w Polsce

Polskim, naturalnie występującym gatunkiem jest żółw błotny (Emys orbiculatus), który od 1935 roku objęty jest ścisłą ochroną; choć dawniej żółwie na terenie naszego kraju występowały licznie i nie były rzadkością. 

Żółw błotny to niewielki gad, bardzo płochliwy i obecnie nielicznie występujący. Doskonale pływa i nurkuje; potrafi spędzić pod wodą około godziny. Ale gdy nie czuje zagrożenia, wychodzi na brzeg i chętnie wygrzewa się w słońcu.

Żółw błotny: wygląd, występowanie

Żółw błotny (Emys orbicularis) – karapaks (czyli skorupa) samicy może osiągnąć do 19 cm, a samca do 17 cm długości. Samice osiągają zwykle wagę nie większą niż 1,2 kg, a samce nie większą niż 0,8 kg. Kolor karapaksu może być różny – może mieć zabarwienie brązowooliwkowe. Pokryty jest regularnymi, gładkimi tarczkami. Na tarczkach widać promieniście rozchodzące się żółte kreski. Na plastronie (czyli części brzusznej skorupy) znajdują się nieregularne plamy. Samce od samic różnią się barwą tęczówek – u samców tęczówki są żółte, zaś u samic pomarańczowe lub brązowe.

Na głowie, odnóżach oraz szyi żółwia błotnego zazwyczaj znajdują się żółte plamki (choć spotyka się osobniki całkowicie pozbawione plamek na ciele). 

Ponieważ żółw błotny przebywa głównie w środowisku wodnym i w pobliżu zbiorników, między jego palcami znajduje się błona pławna, która pomaga zwierzęciu w poruszaniu się pod wodą. Pazury żółwia są długie i ostre – umożliwiają wydostawanie się na brzeg, wędrówkę, poruszanie się w mulistym podłożu oraz wykopywanie komór lęgowych i zasypywanie gniazd. 

Środowiskiem, w którym występują żółwie błotne są niziny. Gady te żyją w starorzeczach, wolno płynących rzekach oraz stawach.

Żółwie błotne w Polsce występują wyspowo, głównie na terenach parków narodowych, rezerwatów, m.in. w Poleskim Parku Narodowym, Rezerwacie Przyrody Żółwiowe Błota, Drawieńskim Parku Narodowym, Kozienickim Parku Krajobrazowym, w Puszczy Augustowskiej, Puszczy Rzepińskiej, Nadburzańskim Parku Krajobrazowym, Roztoczańskim Parku Narodowym, Puszczy Noteckiej, Puszczy Białowieskiej.  

Fot. bennytrapp / AdobeStock

Żółwie błotne, gdy nie czują zagrożenia, wychodzą z wody i wygrzewają się w słońcu.

Czym żywi się żółw błotny?

Polski żółw błotny to zwierzę drapieżne, które odżywia się pod wodą. W jego diecie znajdują się głównie ślimaki, małże, kijanki, a także larwy czy niewielkie ryby. Zdarza się, że jedzą także padlinę. Ponieważ żółwie nie mają zębów, do rozrywania i chwytania zdobyczy wykorzystują pazury oraz szczęki. Pokarm niewielkich rozmiarów połykają w całości, a większe ofiary rozcierają szczękami.

Długość życia i zimowanie

Żółwie to gady, które zimują w Polsce, zakopując się późną jesienią głęboko w mule. Budzą się po około pięciu miesiącach, w kwietniu lub maju (wtedy też rozpoczynają się gody żółwi). Przeciętna długość życia żółwi błotnych to kilkadziesiąt lat; warto pamiętać przy tym, że samice osiągają dojrzałość płciową dopiero po kilkunastu latach życia. Maksymalna długość życia to 150 lat.

Zagrożenia dla żółwia błotnego

• Największym zagrożeniem dla żółwia błotnego jest oczywiście człowiek oraz jego działania ingerujące w ich środowisko naturalne, nieodpowiednio przeprowadzane melioracje, działania niszczące tereny podmokłe, które mogą być środowiskiem życia dla tych cennych i rzadkich gadów oraz rozwój rolnictwa.
• Ponieważ żółwie składają jaja na lądzie, na suchych terenach, dla utrzymania ich populacji ważne jest również utrzymanie odpowiednich dla nich terenów w pobliżu miejsc występowania.
• Żółwie do życia i rozrodu potrzebują również odpowiedniej temperatury – zagrożeniem są dla nich także zmiany klimatu oraz gwałtowne zjawiska pogodowe.
• Młode żółwie, wędrujące z miejsc wylęgów (nieraz znajdujących się kilka kilometrów od wody), z gniazd do zbiorników wodnych stają się ofiarami drapieżników, takich jak lisy, wydry, jenoty czy borsuki. Młode żółwie są bezbronne, nie mają jeszcze wykształconej skorupy (karapaksu); dopiero w wieku 6 lat pancerz staje się twardym pancerzem.
• Obce gatunki żółwi, które coraz częściej spotyka się na naszym terenie (często są wypuszczane z prywatnych hodowli i zimują), stanowiąc również zagrożenie dla polskiego gatunku żółwia. Stanowią konkurencję jeśli chodzi o miejsca lęgowe i pożywienie.
• Zagrożeniem jest także połów ryb w miejscach występowania żółwi błotnych i wpuszczanie do zbiorników wodnych innych, obcych gatunków ryb i innych zwierząt.

Zdjęcie tytułowe: IULIIA AZAROVA / AdobeStock