Rzadkie i mało znane rośliny o jadalnych owocach

Owoce – moda na nieznane

Rośliny mało popularne wprowadza się do ogrodu zwykle po to, aby nadać mu oryginalności lub z uwagi na ich cenne właściwości - np. smaczne owoce. W naszych ogrodach zwykle sadzone są jabłonie, grusze, śliwy, porzeczki, winorośli, truskawki i maliny, a inne "rzadkie" rośliny owocowe są praktycznie nieznane. Niektóre gatunki dopiero są wprowadzane na polski rynek, inne natomiast zostały zapomniane przez dekady i moda na nie powraca.

Wiele z nich doskonale nadaje się do uprawy w polskim klimacie. Oczywiście niektóre z nich bywają problematyczne. Okazy wrażliwe i te, które wymagają dużych nakładów pracy, traktuje się głównie jako ciekawostki dla hobbystów. Warto jednak "otworzyć" nasz ogród na to co mniej znane i spróbować uprawy rzadkich roślin owocowych.

Gdzie kupować rzadkie gatunki?

Najlepszym i najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest zakup rzadkich roślin w renomowanych szkółkach sadowniczych lub centrach ogrodniczych. Wtedy można je obejrzeć, wybrać, zajrzeć do bryły korzeniowej.

Niestety określenie "rzadkie" często jest nie bez pokrycia. Niektóre gatunki są bardzo trudne do zdobycia w tradycyjnych kanałach sprzedaży. Dlatego przed zakupem warto zapoznać się z asortymentem najbliższych centrów ogrodniczych. Jeśli dany gatunek będzie niedostępny w okolicy, trzeba zdecydować się na drogę internetową.

Wiele rzadkich gatunków można nabyć w sklepach online. Aby zwiększyć szanse na zakup dobrej jakościowo sadzonki, warto sprawdzać dokładne parametry oferowanych roślin i reputację sklepu (np.: na forach). Czasami w sprzedaży dostępne są nasiona. To rozwiązanie dla prawdziwych fascynatów – rozmnażanie generatywne jest znacznie mniej efektywne a na rezultaty trzeba długo czekać.

Rzadkie gatunki roślin owocowych, które warto rozpropagować

fot. Sambucus caerulea 7997 / CC BY 2.5 / Commons	Bez błękitny (Sambucus caerulea) Wyróżnia się pięknymi niebieskawymi owocami. Ma podobne wymagania i zastosowanie jak jego kuzyn – bez czarny. Można go uprawiać pojedynczo lub grupami – tworząc żywopłoty i szpalery. Znosi zanieczyszczenie powietrza i zasolenie gleby. Dlatego nadaje się do ogrodów w miastach i do zieleni miejskiej (wtedy lepiej jednak unikać wykorzystywania jego plonów). Nie powinno się uprawiać bzu przy placach zabaw i parkingach.
fot. Arbutus unedo / Lucarelli / CC BY-SA 3.0 / Wikimedia Commons	Chruścina jagodna (Arbutus unedo) Drzewo, w Polsce dorasta do 2m wysokości. Jest znana także jako drzewo poziomkowe (ze względu na wygląd, ale nie smak owoców). Najlepiej uprawiać je w pojemniku i jesienią przenosić do pomieszczenia. Nadaje się do formowania bonsai. To dekoracja wnętrz, balkonów, tarasów i ogrodów zimowych.
fot. Schisandra chinensis / Vladimir Kosolapov / CC BY 3.0 / Commons	Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) Pnącze, którego pędy mogą osiągać nawet 10m długości. Kiście czerwonych owoców dojrzewające pod koniec lata są ciekawą dekoracją. Pnącze uprawia się podobnie jak...clematisy. Obok siebie należy jednak posadzić egzemplarz żeński i męski. Cytryniec stosuje się jako dekorację altan, pergoli i ścian. To świetna propozycja do ogrodów orientalnych.
fot. Ziziphus / Júlio Reis / CC BY-SA 3.0 / Wikimedia Commons	Głożyna pospolita (Ziziphus jujuba) Krzew, rzadziej niskie drzewo. Osiąga zwykle do 3m wysokości. Wymaga miejsc słonecznych. Nadaje się do tworzenia szpalerów i wysokich żywopłotów. Podobnie jak rokitnik, może posłużyć do zazieleniania piaszczystych gleb. W odróżnieniu jednak od wymienionego krzewu, w chłodniejszych rejonach Polski wymaga dobrego okrycia.
fot. Idesia / Henryhartley / CC BY-SA 3.0 / Commons	Idesja wieloowocowa (Idesia polycarpa) Krzew lub drzewo dorasta do 5m. Posiada sercowate liście, wiechowate kwiatostany i drobne, czerwone owoce. Należy ją sadzić w miejscach zacisznych. W sąsiedztwie powinny znajdować się męskie i żeńskie egzemplarze. Dobrze wygląda w kompozycjach z innymi krzewami i drzewami, nie tylko owocowymi. Nadaje się go ogrodów orientalnych.
fot. Lycium-barbarum / Sten Porse / CC BY-SA 3.0 / Wikimedia Commons	Kolcowój chiński (Lycium chinense) Krzew znany jest także jako „goji”. Roślina wymaga słonecznych stanowisk i dobrego okrycia przed zimą. Ma małe walory dekoracyjne – uprawia się ją głównie dla słodkawych owoców.
fot. Medlar / CC BY-SA 2.0 / Andrew Dunn / Commons	Nieszpułka jadalna (Mespilus germanica) Niskie drzewo można spotkać w zieleni miejskiej, ale rzadko uprawia się ją w ogrodach. To gatunek mało wymagający – wymaga jednak ochrony przed zimą. Można go sadzić pojedynczo lub grupowo – na wysokie szpalery.
fot. Elaeagnus umbellata / VoDeTan2 / CC BY-SA 3.0 / Wikimedia Commons	Oliwnik baldaszkowy (Eleagnus umbellata) Krzew uprawia się na stanowiskach słonecznych, zacisznych. Wytwarza charakterystyczne owoce – czerwone z widocznymi licznymi, jasnymi kropkami. Krzew ma wszechstronne wykorzystanie. Posadzony w sadzie może wpływać na zwiększenie plonowania innych roślin. W niektórych krajach wykorzystuje się go do ochrony skarp przed osuwaniem i obsadzania nieużytków. Nadaje się do tworzenia ciernistych, gęstych żywopłotów i szpalerów.

Uprawa i pielęgnacja roślin o jadalnych owocach

"Sad" z rzadkich roślin owocowych jest trudny w pielęgnacji. Na początku trzeba sobie zdać sprawę, że każdy gatunek (a czasem nawet odmiana) może mieć specyficzne wymagania i różny sposób pielęgnacji. Znalezienie wspólnego mianownika dla grupy roślin (w tym wypadku owocowych) jest trudne, chociaż możliwe.

• Stanowisko
  Zwykle rośliny, które wytwarzają owoce uprawia się na stanowiskach słonecznych lub lekko osłoniętych. To konieczne, aby dały zdrowy, dobrze wybarwiony i obfity plon. W przypadku rzadkich roślin warto dodatkowo wybierać stanowiska zaciszne, osłonięte od wiatru.
• Mrozoodporność
  Wiele z nich jest rzadko uprawiana w Polsce nie bez powodu – są wrażliwe - częściowo mrozoodporne i wymagają osłon. Takie gatunki zaleca się sadzić wiosną.
• Podlewanie
  Rośliny powinno się regularnie podlewać – w czasie suszy. Pomimo że kilkuletnie okazy są już stosunkowo odporne na susze, niedobór wody znacznie pogarsza jakość owoców.
• Ochrona
  Do ochrony roślin owocowych warto używać profilaktycznie gnojówek z roślin (pokrzywa, wrotycz, skrzyp, cebula) i uniwersalnych preparatów (np.: Miedzian - na choroby grzybowe).

Rzadkie rośliny owocowe – zastosowanie w ogrodzie

Oprócz jadalnych plonów, rośliny owocowe często bywają bardzo dekoracyjne i można je doskonale wykorzystać w ogrodzie ozdobnym.

Wyższe i średnie krzewy (szczególnie o zwartym pokroju) można wykorzystywać do tworzenia nieformowanych żywopłotów. Krzewy owocowe niskie i średnie w kompozycji z innymi gatunkami mogą posłużyć do oddzielania poszczególnych fragmentów ogrodu. Drzewa natomiast można wykorzystać jako pojedyncze solitery. Nie zaleca się jednak sadzenia ich w wyeksponowanych miejscach w ogrodzie.

Problemem mogą być opadające owoce, które nie tylko brudzą, ale mogą przyciągać groźne owady (np.: osy). Dodatkowo drzewa i krzewy owocowe są domem i „jadłodajnią” dla ptaków. Co się z tym wiąże - miejsca, gdzie rosną, mogą być zanieczyszczone odchodami zwierząt. To jeden z powodów dla których powinno się unikać sadzenia roślin owocowych przy placu zabaw, parkingu (ewentualnie wiacie garażowej) i przy głównej drodze prowadzącej do domu.

Niektóre z gatunków, dla wygody (trzeba przenosić je na zimę do pomieszczenia), mogą być uprawiane w pojemnikach. Dlatego można je wykorzystywać jako dekorację balkonów i tarasów.

Tekst: Michał Mazik, zdjęcie tytułowe: WikimediaImages