Jeżyna – na co pomaga i jak stosować?

Jakie właściwości lecznicze ma jeżyna?

Jeżyna zwyczajna (Rubus), ostrężyna to wyjątkowo różnorodny gatunek – choć w większości publikacji charakteryzuje się ją jako Rubus fruticosus, tak naprawdę w obrębie tej nazwy kryje się ok. 200 bardzo zbliżonych odmian, spośród których 90 można spotkać w Polsce.

Bez względu na niejednoznaczne rozróżnienia taksonomiczne jeżyny to jedne z najcenniejszych dzikich owoców, od lat wykorzystywane w tradycyjnej medycynie ludowej. Regulują przemianę materii, zwalczają zaparcia i biegunki, mają właściwości uspokajające (są wskazane w zaburzeniach nerwowych, zwłaszcza u kobiet w okresie przekwitania), a stosowane zewnętrznie jako okłady leczą wypryski, trądzik i liszaje. Jak wszystkie owoce jagodowe stanowią też doskonałe paliwo dla mózgu i oczu.

Co więcej, surowcem leczniczym są również inne części rośliny: liście (ze względu na właściwości napotne sprawdzają się zwłaszcza przy przeziębieniu) oraz korzenie (odwar ułatwia diurezę).

Jakie schorzenia możemy leczyć za pomocą jeżyn?

Jeżyny jako źródło antyoksydantów

Jeżyny to owoce o bardzo bogatym składzie, któremu zawdzięczają swoje rozliczne właściwości. Przede wszystkim są źródłem przeciwutleniaczy (takich jak witaminy C i E, karotenoidy, flawonoidy, rutyna, antocyjany, kwercetyna i glukozydy)¹ . W badaniach wykazano, że aktywność antyoksydacyjną mają wyciągi zarówno ze świeżych, jak i suszonych liści i owoców (według współczynnika RSA od 82,66 do nawet 94,36%)² .

Z kolei w testach na zwierzętach okazało się, że podawanie ekstraktów z Rubus niveus (odmiany występującej w południowej Azji) już po 30 dniach znacząco zwiększało poziom enzymów przeciwutleniających (takich jak dysmutaza ponadtlenkowa – SOD) we krwi i wątrobie³.

Jeżyny zamiast NLPZ

Właściwości antyoksydacyjne są ściśle skorelowane z przeciwzapalnymi – różne frakcje jeżyn, zwłaszcza etanolowe, hamują wydzielanie tlenku azotu i innych związków prozapalnych. Co więcej, antocyjany z owoców ostrężyny blokują aktywność enzymów zapalnych COX-1 i COX-2 porównywalnie do leków z grupy NLPZ (ibuprofenu i naproksenu), a acetonowy ekstrakt z korzeni redukuje obrzęk tylnej łapy u szczurów w podobnym stopniu co indometacyna (nawet o 75%)⁴ . Z kolei u myszy karmionych sproszkowaną ostrężyną znacznie zmniejszają się owrzodzenia i uszkodzenia okrężnicy. 

Jeżyny - broń na raka

Silne właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne , w połączeniu z bogatym składem i zdolnością poprawy ogólnej odporności organizmu, sprawiają, że różne gatunki Rubus mają potencjał antynowotworowy. Wyekstrahowane z ich korzeni substancje w testach in vitro i in vivo hamują wzrost komórek raka wątroby, białaczki szpikowej (u myszy nawet o 85%) i skóry⁵ . Z kolei etanolowe i wodne ekstrakty z owoców wykazują aktywność wobec komórek nowotworowych płuc, odbytu, żołądka, piersi, okrężnicy i jelita grubego⁶ .

Naturalny antybiotyk pod postacią jeżyn

Obecne w jeżynach polifenole (zwłaszcza flawonole i taniny) wykazują także dużą aktywność przeciwbakteryjną, m.in. poprzez hamowanie tworzenia biofilmu oraz neutralizowanie toksyn produkowanych przez drobnoustroje. Ekstrakty z różnych gatunków Rubus zwalczają m.in. takie szczepy jak Staphylococcus aureus (w tym gronkowce oporne na metycylinę, czyli MRSA), Helicobacter pylori, Echerichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Streptococcus pneumoniae (w błonie śluzowej gardła), Klebsiella pneumoniae, Campylobacter jejuni czy Salmonella⁷ . Stosowane razem z antybiotykoterapią działają synergistycznie z lekami, co pozwala zmniejszyć ich dawki oraz złagodzić skutki uboczne, a nawet zwiększyć wrażliwość bakterii na farmaceutyki⁸ .

Jeżyny w zwalczaniu chorób

Owoce jeżyn są również cennym źródłem substancji o potencjale zwalczania chorób zakaźnych, takich jak taniny i flawonoidy. Przykładowo sok wykazuje wysoką aktywność wobec ludzkich norowirusów (będących częstą przyczyną nieżytu żołądka i jelit), a ekstrakty z liści hamują rozwój wirusa wątroby typu B (HBV) oraz opryszczki (HCV-1)⁹.

Jeśli zaś chodzi o tradycyjne zastosowanie ostrężyny w leczeniu przeziębienia oraz grypy, największy wpływ na ograniczanie ekspansji wirusów mają obecne w niej polifenole¹⁰.

Rola jeżyn regulacji trawienia i poziomu cukru

Ponieważ jeżyny mają silnie ściągające właściwości, napary i odwary stosuje się w łagodzeniu biegunki. Garbniki zawarte w surowcu nie tylko napinają tkanki, ale także pomagają kontrolować niewielkie krwawienia. Z kolei elagotaniny z owoców jeżyn hamują stres oksydacyjny i zapalenie błony śluzowej żołądka, zmniejszając wrzody nawet o 88%¹¹.

Ponadto spora zawartość błonnika reguluje procesy trawienne i spowalnia wchłanianie węglowodanów, dzięki czemu sprzyja utrzymaniu stałego poziomu cukru we krwi. Jeśli dołożyć do tego niski indeks glikemiczny, można uznać jeżyny za owoce wskazane dla diabetyków – naukowcy przyjmują nawet, że mogą one być tak samo skuteczne, jak leki przeciwcukrzycowe¹².

Jak stosować jeżyny?

Napar z jeżyn

Zalej wrzątkiem 2 łyżki suszonych liści jeżyny i zaparzaj pod przykryciem 10 min. Pij odcedzony napar 2 razy dziennie po szklance. Pomoże to w przypadku biegunek, anemii i ogólnego osłabienia oraz złagodzi stres i objawy menopauzy. Możesz też zalać wrzątkiem 2 łyżki suszonych owoców i zaparzać przez kwadrans. Po ostudzeniu i przecedzeniu pij 2-3 razy dziennie.

Odwar z jeżyn

Łyżkę suszonych liści zalej szklanką wody i gotuj przez ok. 3-5 min. Po ostygnięciu przecedź i wypij w 2-3 porcjach między posiłkami w przypadku zaburzeń żołądkowych, przeziębień lub anginy. Zewnętrznie odwar z liści dodaje się do kąpieli (3-4 garści na 4-5 l wody) – wzmacnia i oczyszcza skórę. Z kolei jako płyn do płukania jamy ustnej działa przeciwzapalnie i antybakteryjnie.

Nalewka jeżynowa

1 kg dojrzałych owoców zasyp 1 kg cukru i odstaw na 2 doby. Po tym czasie zlej sok, dodaj do niego 0,5 l wódki, sok z 2 cytryn i 2 łyżki cukru waniliowego. Pozostałe jeżyny zalej 0,5 l wódki i odstaw na kolejne 48 godz. Następnie odsącz owoce i połącz oba płyny. Odstaw na 4 miesiące. Pij 2-3 kieliszki dziennie jako środek napotny i przeciwgorączkowy. Możesz też przemywać nalewką zmiany skórne.

Dżem jeżynowy

Zważ przebrane i opłukane jeżyny. Wrzuć je do garnka, lekko dociśnij drewnianą łyżką (aż puszczą sok) i zagotuj. Kiedy rozpadną się, dodaj do nich cukier w proporcji 0,5 kg na każdy kilogram owoców. Gotuj, cały czas mieszając, aby dżem się nie przypalił. Pod koniec dodaj 2 łyżeczki soku z cytryny na każdy kilogram jeżyn. Ugotowaną, jeszcze wrzącą masę przełóż do słoików, zakręć je i odwróć do góry dnem i zostaw do ostygnięcia.

Maseczka z jeżyn

Rozgnieć kilka owoców, dodaj do nich po łyżeczce miodu i śmietany, a całość dokładnie wymieszaj. Nałóż maseczkę na twarz na ok. 15-20 min, po czym zmyj ją zimną wodą. Taki zabieg sprawdzi się szczególnie przy suchej, starzejącej się i zmęczonej cerze.

Zdjęcie tytułowe: presvinay / Pixabay