Olchy (Alnus) nazywane też olszami to drzewa lub krzewy należące do rodziny brzozowatych (Betulaceae). Zalicza się do nich kilkadziesiąt gatunków, spotykanych głównie w klimacie umiarkowanym, na wilgotnych, a nawet okresowo zalewowych stanowiskach (brzegi rzek, stawów itp.).
Olchy w zależności od gatunku mogą dorastać do wys. ok. 10/20-40 m (drzewa) lub 2-4 m (krzewy). Drzewa mają zwykle pokrój szerokostożkowaty, natomiast krzewy są wielopniowe i rozłożyste. Pędy kokrywają duże, miękkie, jajowate, zielone, ogonkowe liście o ząbkowatych brzegach i z wyraźnie zaznaczonym na blaszce unerwieniem.
Rośliny są jednopienne, rozdzielnopłciowe i wiatropylne. Zakwitają zwykle wczesną wiosną (III-IV), wydając kwiaty żeńskie w postaci jajowatych, pękatych, czerwonych kwiatostanów, osadzonych pojedynczo lub parami na krótkich szypułkach oraz kwiaty męskie w formie zwisających, długich, żółtawych kotków, zebranych po kilka na szczytach pędów.
Po zapyleniu z kwiatów żeńskich rozwijają się charakterystyczne owocostany, mające postać małych, brunatnych, z czasem drewniejących szyszek, zawierających drobne, oskrzydlone nasiona (orzeszki) i osadzonych po kilka na długich szypułkach. Szyszki mogą pozostawać na drzewie nawet przez rok!
Olchy tworzą silny i rozbudowany system korzeniowy, który może być głęboki (o. czarna) lub płytki i rozłożysty (o. zielona). Posiadają też na korzeniach brodawkowate narośla, w których bytują bakterie (promieniowce), mające zdolność wiązania azotu z powietrza.
Wymagania i uprawa
Olchy w naturze chętnie zasiedlają stanowiska wilgotne, a nawet mokre, wiec nie lubią suszy, są natomiast stosunkowo mało wymagające co do rodzaju gleby. Ze względu na mocny system korzeniowy i symbiozę z bakteriami brodawkowymi, mogą rosnąć na różnych, w tym także słabych i ubogich glebach, oraz na stanowiskach słonecznych i półcienistych, dlatego uznawane są za rośliny pionierskie. Gatunki spotykane w Polsce są też mrozoodporne.
Wadą olch może być ich inwazyjność, gdyż rośliny łatwo się rozmnażają, dając obfity samosiew. Czasami mogą też wydawać odrosty korzeniowe.
Odmiany ozdobne rozmnaża się tylko przez szczepienie.
Zastosowanie
Olchy rzadko są uprawiane w ogrodach (z wyjątkiem niektórych odmian), ale mają spore znaczenie gospodarcze. Ich odporne na gnicie drewno wykorzystywane jest min. do wyrobu łodzi i konstrukcji podwodnych. Olchy wykorzystuje się też do wzbogacania słabszych gleb w azot przed ich zalesianiem lub obsadzania nieużytków.
Odmiany ozdobne mogą być uprawiane w ogrodach jako solitery lub wykorzystywane do tworzenia zestawień z innymi drzewami i krzewami. Niektóre nadają się też do tworzenia żywopłotów i szpalerów.
Wybrane gatunki i odmiany
W Polsce spotykane są głównie trzy olchy:
- Olcha czarna (Alnus glutinosa) – drzewo o szerokostożkowej koronie (ok. 10-20/30 m wys.), prostym pniu, bardzo ciemnej, prawie czarnej, spękanej korze i dużych, jajowatych liściach. Odmiany to np.: 'Laciniata' (zdj. 1), 'Aurea', 'Imperialis', 'Fastigiata'
- Olcha szara (Alnus incana) - wielopniowe drzewo średniej wielkości o szerokostożkowej koronie (ok. 10-20 m wys.), gładkiej, oliwkowoszarej korze i dużych, jajowatych liściach. Odmiany to np.: 'Laciniata', 'Pendula' (zdj. 2), 'Foliis Aureomarginatis'
- Olcha zielona (Alnus alnobetula) – rozłożysty, gęsty, wielopniowy krzew (ok. 2-3/4 m wys.), tworzący liczne, wygięte na kształt kosy pędy, pokryte jajowatymi, karbowanymi liśćmi. Gatunek wysokogórski, rzadko spotykany w ogrodach i na stanowiskach naturalnych.
Tekst: Katarzyna Józefowicz, zdjęcia: Annette Meyer, Julia Schwab Pixabay, iVerde
Kwiaty cebulowe 
Jesienne kwiaty 
Ogród ozdobny 
Rośliny doniczkowe 
Owoce 
Warzywa 
Zioła 
Łąka kwietna 
Roślina tygodnia 
