Olchy (Alnus) nazywane też olszami to drzewa lub krzewy należące do rodziny brzozowatych (Betulaceae). Zalicza się do nich kilkadziesiąt gatunków, spotykanych głównie w klimacie umiarkowanym, na wilgotnych, a nawet okresowo zalewowych stanowiskach (brzegi rzek, stawów itp.).
Olchy w zależności od gatunku mogą dorastać do wys. ok. 10/20-40 m (drzewa) lub 2-4 m (krzewy). Drzewa mają zwykle pokrój szerokostożkowaty, natomiast krzewy są wielopniowe i rozłożyste. Pędy kokrywają duże, miękkie, jajowate, zielone, ogonkowe liście o ząbkowatych brzegach i z wyraźnie zaznaczonym na blaszce unerwieniem.
Rośliny są jednopienne, rozdzielnopłciowe i wiatropylne. Zakwitają zwykle wczesną wiosną (III-IV), wydając kwiaty żeńskie w postaci jajowatych, pękatych, czerwonych kwiatostanów, osadzonych pojedynczo lub parami na krótkich szypułkach oraz kwiaty męskie w formie zwisających, długich, żółtawych kotków, zebranych po kilka na szczytach pędów.
Po zapyleniu z kwiatów żeńskich rozwijają się charakterystyczne owocostany, mające postać małych, brunatnych, z czasem drewniejących szyszek, zawierających drobne, oskrzydlone nasiona (orzeszki) i osadzonych po kilka na długich szypułkach. Szyszki mogą pozostawać na drzewie nawet przez rok!
Nie przegap! ▶ Nowe trendy ogrodowe na 2026 rok ogłoszone. Te odmiany wygrały Konkurs Roślinnych Nowości 2025
Olchy tworzą silny i rozbudowany system korzeniowy, który może być głęboki (o. czarna) lub płytki i rozłożysty (o. zielona). Posiadają też na korzeniach brodawkowate narośla, w których bytują bakterie (promieniowce), mające zdolność wiązania azotu z powietrza.
Wymagania i uprawa
Olchy w naturze chętnie zasiedlają stanowiska wilgotne, a nawet mokre, wiec nie lubią suszy, są natomiast stosunkowo mało wymagające co do rodzaju gleby. Ze względu na mocny system korzeniowy i symbiozę z bakteriami brodawkowymi, mogą rosnąć na różnych, w tym także słabych i ubogich glebach, oraz na stanowiskach słonecznych i półcienistych, dlatego uznawane są za rośliny pionierskie. Gatunki spotykane w Polsce są też mrozoodporne.
Wadą olch może być ich inwazyjność, gdyż rośliny łatwo się rozmnażają, dając obfity samosiew. Czasami mogą też wydawać odrosty korzeniowe.
Lista zakupów ▶ Przygotuj ogród na jesień. Te produkty sprawdzą się we wrześniu idealnie
Odmiany ozdobne rozmnaża się tylko przez szczepienie.
Zastosowanie
Olchy rzadko są uprawiane w ogrodach (z wyjątkiem niektórych odmian), ale mają spore znaczenie gospodarcze. Ich odporne na gnicie drewno wykorzystywane jest min. do wyrobu łodzi i konstrukcji podwodnych. Olchy wykorzystuje się też do wzbogacania słabszych gleb w azot przed ich zalesianiem lub obsadzania nieużytków.
Odmiany ozdobne mogą być uprawiane w ogrodach jako solitery lub wykorzystywane do tworzenia zestawień z innymi drzewami i krzewami. Niektóre nadają się też do tworzenia żywopłotów i szpalerów.
Nasz sklep ogrodniczy ▶ Szukasz produktów do ogrodu i pielęgnacji roślin? Sprawdź nasze nowości i promocje. Prezent do każdego zamówienia!
Wybrane gatunki i odmiany
W Polsce spotykane są głównie trzy olchy:
- Olcha czarna (Alnus glutinosa) – drzewo o szerokostożkowej koronie (ok. 10-20/30 m wys.), prostym pniu, bardzo ciemnej, prawie czarnej, spękanej korze i dużych, jajowatych liściach. Odmiany to np.: 'Laciniata' (zdj. 1), 'Aurea', 'Imperialis', 'Fastigiata'
- Olcha szara (Alnus incana) - wielopniowe drzewo średniej wielkości o szerokostożkowej koronie (ok. 10-20 m wys.), gładkiej, oliwkowoszarej korze i dużych, jajowatych liściach. Odmiany to np.: 'Laciniata', 'Pendula' (zdj. 2), 'Foliis Aureomarginatis'
- Olcha zielona (Alnus alnobetula) – rozłożysty, gęsty, wielopniowy krzew (ok. 2-3/4 m wys.), tworzący liczne, wygięte na kształt kosy pędy, pokryte jajowatymi, karbowanymi liśćmi. Gatunek wysokogórski, rzadko spotykany w ogrodach i na stanowiskach naturalnych.
Tekst: Katarzyna Józefowicz, zdjęcia: Annette Meyer, Julia Schwab Pixabay, iVerde