Jak założyć ekologiczny basen w ogrodzie?

Ekologiczny basen to nic innego jak staw kąpielowy. To system składający się z trzech zasadniczych części: zbiornika kąpielowego, filtra bagiennego (w którym woda oczyszczana jest przez rośliny i minerały) oraz filtrów mechanicznych. Układ wzbogaca się najczęściej o natleniającą wodę kaskadę.

Ekologiczny basen w ogrodzie
Jak działają elementy systemu?

Działanie układu polega na wykorzystaniu naturalnych procesów samooczyszczania wody, które istnieją w przyrodzie – konkurencji roślin o substancje pokarmowe, eliminującej związki azotu i fosforu, zjawisk sorpcyjnych na zastosowanych minerałach, a nawet zjawiska „pożerania” pływających w toni jednokomórkowych glonów przez żyjące w stawie mikroskopijne skorupiaki – dafnie i oczliki.

Najważniejszym elementem stawu kąpielowego jest strefa bagienna, która działa jak gruntowo-roślinna oczyszczalnia ścieków. Bardzo ważne jest właściwe zaprojektowanie wypełnienia filtra bagiennego i dobór roślin. Frakcje gruntu muszą zapewnić odpowiednią hydraulikę przepływu i chronić rozwinięty w wodzie zooplankton.

Istotną rolę w przemianie związków azotu pełnią obecne tu bakterie. Przeobrażają amoniak – produkt rozkładu martwych tkanek – w azotany, którymi żywią się rośliny porastające złoże filtra – pałkę wodną, sitowie, trzcinę, mannę, turzyce. Amoniak jest również adsorbowany przez wypełniające filtr glinowo– krzemowe skały, zeolity. Dobór substratu każdorazowo uzależniony jest od jakości i składu chemicznego wody.

Niecka stawu to część basenowa, kąpielowa układu. Jej konstrukcja zależy przede wszystkim od wymagań użytkowników. Głębokie strefy pozwalają na skoki do wody, zejścia są łagodne, a płycizny zapewniają bezpieczną zabawę w wodzie dzieciom. Nieckę wykłada się hydroizolacyjną folią, matą bentonitową, czy 30 cm warstwą gliny, a wykańcza według uznania inwestorów, np. kamieniem. Materiał izolacyjny musi być nieprzepuszczalny, najczęściej używa się folii o wysokiej trwałości – PE, PVC, EPDM.

Powyżej powierzchni terenu, na krawędzi zbiornika tworzy się przegrodę kapilarną, czyli kilkudziesięciocentymetrowy odcinek folii, co zapobiega „wysysaniu” wody ze stawu przez otaczający grunt. Brzeg musi być odpowiednio umocniony. W przypadku gwałtownego podniesienia poziomu wody, można zapobiec jej przelaniu, budując studzienkę chłonną wypełnioną żwirem, kamieniami, czy gruzem. Wierzch pokrywa się otoczakami, formując plażę.

Stabilność warstwy wykończeniowej pokrywającej izolację zapewnia nachylenie brzegu nieprzekraczające 25%. Dno musi mieć spadek, aby osady denne przedostawały się do najgłębszej części niecki, w której przechwytywane są przez odpływ denny.

W tym miejscu głębokość stawu to przynajmniej 2 m, by osady wzbijane przez kąpiących się nie mąciły wody. Osad kierowany jest do kanalizacji, bądź separowany w studzience osadowej, powiązanej z układem filtrów mechanicznych, skąd woda pompowana jest na złoże roślinne.

Praca pompy wiąże się ze zużyciem energii elektrycznej, dlatego istotna jest odpowiednia regulacja elektroniczna przepływu, dostosowana do intensywności użytkowania stawu. Dobrze zaprojektowany filtr bagienny wymaga niewielkiego przepływu.

W części kąpielowej umiejscawia się również skimmer – urządzenie zbierające zanieczyszczenia stałe z powierzchni stawu i dna zbiornika. Jego położenie ustala się według dominującego kierunku wiatru, który wspomaga transport zanieczyszczeń.

Proces oczyszczania wody wspomagany jest przez kaskadę, która odprowadza wodę z części kąpielowej na filtr bagienny, zwiększając powierzchniowy przepływ wody, a także umożliwiając jej dodatkowe natlenianie. Kaskada może być zasiedlona roślinami bagiennymi oczyszczającymi wodę, wyglądać jak meandrujący łąkowy strumyczek, górski potok ułożony z kamieni i głazów lub mieć postać flowforms, czyli połączonych naczyń przypominających serce, które wymuszają rytmiczny, zawirowany ruch strumienia w obrębie każdego z nich.

Fot. M. Gąsiorowski

Projekt ekologicznego basenu Do przygotowania projektu, architekt krajobrazu będzie potrzebował następujących dokumentów: podkład geodezyjny (lub mapę do celów projektowych) zawierający informacje o mediach – przyłączach elektrycznych, wodociągowych, kanalizacji, odpływach deszczówki, drenaży, cieków powierzchniowych oraz innych, będących w obrębie planowanej budowy; informacje o koncepcji klienta, sugestie odnośnie wyglądu, miejsca itp.; zdjęcia pokazujące z różnych stron lokalizację wraz z widnokręgiem i szczególnymi akcentami (słupami telefonicznymi, tzw. brzydotami architektonicznymi) oraz usytuowanie stawu na tle elewacji domu; badanie jakości wody; badanie geologiczne informujące o rodzaju gruntu i poziomie wody gruntowej. Doświadczenie wykonawców pokazuje, że zgodę urzędu łatwiej zdobyć na budowę oczka wodnego o określonej powierzchni, niż stawu kąpielowego. Prawo stanowi, że wykonanie zbiornika wodnego większego niż 30 m² wymaga pozwolenia. Przed budową stawu, warto zwrócić się do Polskiego Stowarzyszenia Naturalnych Wód Kąpielowych, zrzeszającego rzetelnych, doświadczonych wykonawców i projektantów, a także właścicieli stawów, dzielących się swoim doświadczeniem z ich użytkowania. To bezcenna skarbnica wiedzy. Na staw kąpielowy najlepiej zdecydować się w trakcie budowy domu, gdyż prace ziemne związane z użyciem ciężkiego sprzętu mechanicznego mogą zniszczyć założony wcześniej ogród.

Jak wkomponować ekologiczny staw kąpielowy?

Planując usytuowanie stawu kąpielowego na działce, staramy się wykorzystać zjawisko doświetlenia wnętrze domu odbijającymi się od tafli wody promieniami słonecznymi. Zdaniem wykonawców stawów kąpielowych, inwestorzy często niepokoją się o bezpieczeństwo dzieci, co skłania ich do budowy stawu w oddalonym od domu zakątku ogrodu.

Jednak bezpieczeństwo łatwiej zapewnić, gdy staw mamy „na oku”, pod oknem, na przykład kuchni, w której przygotowujemy posiłki.

Warto wybierać miejsce naprzeciw pokoju dziennego, gdzie spędzamy najaktywniejszy czas w domu. Najlepiej, by nadwodny taras oświetlało zachodnie słońce.

Latem staw powinien być poddany działaniu promieni słonecznych przez ok. 6–8 godzin dziennie. Zapewnia to właściwą temperaturę wody. Jednocześnie potrzeba częściowego zacienienia, gdyż w wodzie zbyt ciepłej maleje zawartość tlenu.

Należy pamiętać, że spadające z pobliskich drzew liście zanieczyszczają wodę, dlatego odpowiednie wkomponowanie obiektu w istniejące zbiorowiska roślin jest istotnym zadaniem dla architekta.

Jak pielęgnować ekologiczny basen?

Dobrze zaprojektowany i starannie zbudowany staw nie wymaga wielu zabiegów pielęgnacyjnych. W początkowym okresie użytkowania, należy uzupełniać ewentualne ubytki materiału pokrywającego izolację, kontrolować szczelność i stabilność przegrody kapilarnej oraz mierzyć poziom wody. Jeśli w ciągu dnia obniży się o 3 cm, oznacza to, że zbiornik jest nieszczelny. Wówczas trzeba go opróżnić i naprawić przerwaną izolację.

Glony należy odławiać i umieszczać blisko wody, by bytujące na nich organizmy mogły do niej łatwo powrócić. W młodych stawach glony są zjawiskiem naturalnym, w starszych świadczą o złej jakości wody. Do ich pozbycia się nie wolno stosować filtrów UV, ani żadnych środków chemicznych.

Coraz bardziej popularnym rozwiązaniem jest dozowanie preparatów EM (efektywnych mikroorganizmów), które pozwalają pozytywnie działającym bakteriom, drożdżom i grzybom uzyskać przewagę nad mikroorganizmami odpowiadającymi za tworzenie się osadów i procesy gnilne.

Nie należy dokarmiać kaczek, łabędzi ani innych ptaków odwiedzających staw. Ich odchody stanowią dla glonów źródło pokarmu.

W drugiej połowie marca, ścina się rośliny wodne, pozostawiając kilka łodyg ważkom do złożenia jaj. Latem wyławia się glony, liście, pyłki, resztki kwiatów, a raz w tygodniu czyści się skimmer.

Obumierające i suche części roślin należy ścinać i kompostować. W okresie upałów uzupełnia się odparowaną wodę. Jesienią na powierzchni warto rozłożyć siatkę. Urządzenia techniczne poddaje się przeglądowi dwa razy do roku.

Częstą obawą inwestorów jest ryzyko pojawienia się nad stawem wzmożonej ilości komarów. Obserwacje wykonawcy wskazują odwrotną tendencję. Środowisko wzbogacone o zbiornik czystej wody zasiedlane jest przez ważki, a także żółtobrzeżki – drapieżniki, które dziesiątkują populacje komarów. W zrównoważonym biotopie ten problem nie istnieje.

Tekst: Marta Stankiewicz, zdjęcie główne: M. Gąsiorowski