Mała architektura ogrodowa: co do niej zaliczamy

Rozmieszczenie w ogrodzie elementów małej architektury należy najpierw dobrze zaplanować. Warto zlecić to zadanie architektowi krajobrazu już na etapie projektowania całego założenia. Zasada jest taka, że najpierw powinien powstać plan ogrodu spójny ze stylem domu, jego elewacją i zewnętrznymi tarasami. Następnie dobrze jest zamontować elementy małej architektury i utwardzić ciągi komunikacyjne. Na końcu zaś powinno się wykonywać nasadzenia. Oczywiście z tą kolejnością bywa różnie i czasami zależy ona od tak prozaicznych czynników, jak choćby możliwości finansowe inwestora.

W praktyce ogród często wykonywany jest lub modernizowany nawet po kilku latach od zakończenia budowy domu.

Co możemy wybudować w ogrodzie?

Na pewno udając się do architekta warto mieć pomysł na urządzenie ogrodu. Powinniśmy wiedzieć na jakich elementach małej architektury najbardziej nam zależy oraz gdzie chcielibyśmy je ulokować. Architekt pomoże nadać naszej wizji realny kształt, właściwie zaaranżować przestrzeń i dopasować styl małej architektury do otoczenia.

Co zatem oprócz drzew i krzewów może znaleźć się w ogrodzie? Do elementów małej architektury można zaliczyć ławki, meble, donice, altankę, wiatę, różnego rodzaju posągi czy figurki, huśtawkę, wolnostojącą saunę, murki, oczko wodne, fontannę, pergole a nawet betonowego grilla. Oczywiście nie oznacza to, że wszystkie te elementy powinny automatycznie znaleźć się w ogrodzie. Należy wybrać te, na których najbardziej nam zależy i na które znajdziemy odpowiednie miejsce.

Altana: miejsce rodzinnych spotkań

Jednym z bardziej popularnych elementów małej architektury znajdującym zastosowanie w przydomowych ogrodach jest altana, w której możemy organizować przyjęcia czy spędzać wieczory, znajdując ochronę przed deszczem i słońcem. Może ona mieć kształt niewielkiego domku na planie koła, kwadratu, prostokąta czy sześciokąta, być ażurowa, mieć zamkniętą jedną lub kilka ścian, ewentualnie posiadać osadzone drzwi i okna.

Podłogę może stanowić utwardzona nawierzchnia z kostki brukowej czy kamienia naturalnego, ale mogą to być także zamocowane na legarach drewniane deski. Lekką altanę można posadowić na betonowych stopach fundamentowych, masywniejszą (np. ze słupami z cegły klinkierowej) - na betonowej płycie fundamentowej.

Dach altany może być płaski, ale także dwu- lub kilkuspadowy, kryty gontem, dachówką, papą, strzechą bądź łupkiem mineralnym. Altany najczęściej wykonuje się z drewna sosnowego lub świerkowego, które powinno zostać wcześniej odpowiednio zaimpregnowane. Jako, że jest to materiał naturalny, raz na jakiś czas trzeba poddawać go zabiegom konserwującym.

Altanę możemy wykonać sami bądź z pomocą wykwalifikowanej ekipy według przygotowanego wcześniej projektu, lub kupić już gotową w markecie budowlanym. Alternatywą dla niej są pawilony ogrodowe, mające najczęściej materiałowy dach oparty na drewnianych kratownicach i otwartą konstrukcję, która nie jest na stałe przymocowana do podłoża.

Fot. Altax

Altany najczęściej wykonuje się z drewna sosnowego lub świerkowego, które powinno zostać wcześniej odpowiednio zaimpregnowane.

Oczko wodne i fontanna: relaks przy wodzie

Zbiornik wodny, bez względu na to czy będzie to mały staw, oczko wodne, sadzawka, fontanna czy basen, zawsze urozmaici ogród i doda mu uroku. Trzeba jednak pamiętać, że wymaga on dużej przestrzeni i fachowego wykonania. Najciekawiej wyglądają oczka o nieregularnych kształtach. Do ich budowy albo używa się specjalnych folii (z PVC, polietylenu, syntetycznego kauczuku, etyleno-kopolimeru), którymi wykłada się dno wykopanego wcześniej zbiornika, albo gotowych form (z grubego polietylenu lub żywic poliestrowych, wzmacnianych włóknem szklanym) w różnych kształtach. Formy te mają przeważnie rozłożone na różnych głębokościach półki, w których można umieścić rośliny. Są stosunkowo lekkie i łatwe w transporcie, jedyna trudność polega na ich właściwym wypoziomowaniu względem podłoża. Brzegi oczka można obłożyć kamieniami i obsadzić krzewami.

Fot. LAFARGE

Wykonanie oczka wodnego to niełatwe zadanie, dlatego jeśli zdecydujemy się zrobić je samodzielnie warto wcześniej dowiedzieć się jak rozplanować prace.

Bardzo urokliwa jest także fontanna. Może ona znajdować się w oczku wodnym lub stać w innej części ogrodu. Do jej funkcjonowania niezbędna jest pompa, ale także filtr cząsteczek stałych. Pompa połączona jest z dyszą, przez którą wydostaje się woda. Kształt wyrzucanego przez fontannę strumienia zależy od rodzaju dyszy. Może być ona kaskadowa, gejzerowa, kielichowa. Efekt dodatkowo spotęguje odpowiednie podświetlenie. Przy fontannie można ustawić jedną lub kilka ławeczek oraz ozdobny posąg.

Ławki, fotele, sofy: strefa do wypoczynku

Meble ogrodowe to nie tylko nieodzowne podczas przyjęć stół i krzesła, ale także różnego rodzaju siedziska, leżaki, pufy czy po prostu stojące pod dającymi cień drzewami lub na końcu alejek ławki. Kiedyś meble ogrodowe można było podzielić w zasadzie na trzy główne kategorie: drewniane - ekologiczne, eleganckie, miłe w dotyku, dobrze komponujące się z zielenią; metalowe - niezniszczalne, pasujące do nowoczesnych ogrodów; z tworzywa sztucznego - lekkie, tanie, trwałe, nie wymagające zabiegów pielęgnacyjnych.

Dziś podział ten nie jest już tak oczywisty, ponieważ pojawiły się zupełnie nowe materiały, które na dodatek są przez producentów chętnie łączone w bardzo oryginalne konfiguracje. I tak metal często komponuje się z hartowanym szkłem, drewno tekowe ze skórą, aluminium z technorattanem - niezwykle trwałym i świetnie wyglądającym materiałem z syntetycznej żywicy. Na czasie są włókno z recyklingu oraz wyściełające fotele i leżanki materiałowe poduchy, które jednak trzeba chować pod dach opuszczając ogród.

Fot. DRIFTWOOD

Styl mebli powinien pasować do wyglądu budynku i elementów małej architektury. Obecnie modny jest minimalizm i proste formy.

Oczywiście drewno jest na tyle uniwersalnym i lubianym materiałem, że producenci mebli ogrodowych sięgają po nie cały czas. Starają się jednak wybierać gatunki stosunkowo odporne na wilgoć i niekorzystne warunki atmosferyczne, jak na przykład teak, który zawiera dużo substancji oleistych, dzięki czemu praktycznie nie wchłania wody i nie ulega odkształceniom.

Kupując meble drewniane trzeba przynajmniej raz w sezonie poddawać je zabiegom pielęgnacyjnym. Popularne jeszcze kilka lat temu meble z rattanu i wikliny są wypierane przez wyglądający niemal identycznie, ale o wiele bardzie trwały technorattan. Mało popularne są obecnie ciężkie meble z kutego metalu, które nie dość że są zimne, to jeszcze trudno je przenosić. Z kolei meble z tworzyw sztucznych coraz częściej imitują droższe materiały. Są praktyczne, tanie, łatwo się je czyści, a po złożeniu zajmują niewiele miejsca.

Pergole, kratownice, trejaże: czyli dzielimy ogród na części

Ich głównym zadaniem jest podtrzymywanie pnączy i roślin ozdobnych o zwisających pędach, które są w ten sposób właściwie eksponowane. Pergole, trejaże i kratownice pozwalają też podzielić ogród na strefy i go urozmaicić, tworząc aurę tajemniczości. Dzięki nim można wydzielić przestrzeń służącą do relaksu z ławką albo niewielką altaną, miejsce na spotkania ze znajomymi, ale też zasłonić mniej reprezentacyjne części ogrodu, jak np. drewutnię czy śmietnik.

Często stanowią one też ochronę przed słońcem, zapewniając latem przyjemny chłód. Wykonaną z drewna pergolę tworzą zwykle ażurowe ściany połączone u góry łukiem, ale mogą to być też pionowe słupy z ażurowym zadaszeniem. Tego typu konstrukcję, pokrytą dodatkowo specjalnymi płytami, można zastosować z powodzeniem jako zadaszenie zewnętrznego tarasu. Może ona pełnić też funkcję letniego garażu lub wiaty na grilla.

Trejaż to z kolei rodzaj ażurowej ściany, składającej się z metalowych lub drewnianych słupów oraz rygli. Porośnięty pnączami tworzy rodzaj zasłony, która tłumi dźwięki i może skutecznie ochronić nas przed wzrokiem sąsiadów. Kratownicę, najprostszą z trzech konstrukcji (rama wypełniona kratą), zwykle ustawia się przy ścianie. Może być też połączona z pergolą. Montując w ogrodzie te elementy małej architektury należy wziąć pod uwagę masywność porastających je roślin. Konstrukcję dużych pergoli często stanowią masywne słupy, które można osadzić na fundamentowych stopach. Wszystkie drewniane elementy powinny zostać przed montażem odpowiednio zaimpregnowane. Następnie - co jakiś czas - należy poddawać je konserwacji.

Donice i murki: niezastąpione elementy ogrodowe

Dzięki donicom możemy w pewien sposób modelować, w zależności od pory roku, wygląd naszego ogrodu oraz zmieniać kompozycję roślin, które kwitną o różnych porach. Sadząc w donicach krzewy wrażliwe na mróz, jak np. oleandry, możemy zimą przenieść je do oranżerii czy na zabudowany taras, chroniąc w ten sposób przed przemarznięciem.

Fot. LIBET

Różnego rodzaju murki uatrakcyjniają wizualnie ogród i pozwalają wydzielić w nim strefy.

Donice ogrodowe mogą mieć różne rozmiary, kształty, kolory i być zrobione z różnych materiałów: drewna, zabezpieczonego przed korozją metalu, betonu, keramzytobetonu, ceramiki, tworzywa sztucznego. Powinny być odporne na działanie czynników atmosferycznych, jak deszcz, śnieg, mróz czy promieniowanie UV. Wybierajmy raczej modele masywne (wysokie i wąskie łatwo przewróci wiatr), jednobarwne i o prostym wzornictwie, aby nie konkurowały swoim wyglądem z otaczającą zielenią tylko stanowiły dla niej naturalne tło. Donice powinny zapewniać dobre warunki rosnącym w nich roślinom. Jeśli planujemy posadzić w nich krzewy lub niewielkie drzewka, powinny mieć co najmniej 50 cm średnicy i sięgać 1/3 wysokości rośliny. Funkcję drenażu może pełnić wsypany na dno gruby piasek, warto zadbać też o znajdujące się od spodu donicy otwory, które odprowadzą nadmiar wody.

Ciekawym elementem są także różnego rodzaju murki, które pozwalają podzielić ogród na części lub wykonać nasadzenia na różnych poziomach. Takie piętrowe kompozycje sprawiają, że rośliny, których wcześniej byśmy nie zauważyli, są lepiej wyeksponowane. Murki ogrodowe mogą być zrobione z polnych kamieni, cegieł klinkierowych, granitu, piaskowca, ceramicznych lub betonowych prefabrykatów. Jeśli mają do 60 cm wysokości, nie potrzebują fundamentu. Ciekawym pomysłem są także murki z gabionów, w których rośliny sadzi się między stalowymi oczkami, co daje efekt zielonej ściany.

Fot. LIBET

Elementy małej architektury wcale nie muszą być oczywiste. W tym wypadku betonowe, białe kule pełnią funkcję nowoczesnych ozdób.

Ogrodowy plac zabaw: dzieci w ogrodzie

Ukłonem w stronę dzieci będą znajdujące się w ogrodzie zabawki: huśtawka, zjeżdżalnia, piaskownica, trampolina czy domek na drzewie. Można też pokusić się o moduł łączony, np. domek ze zjeżdżalnią i huśtawką. Ważne, aby wszystkie zabawki miały niezbędne atesty i były spójne zarówno z charakterem ogrodu, jak i całej posesji. W otoczeniu roślin raczej należy unikać zabawek o jaskrawych kolorach, a postawić na brązy, beże, zielenie czy różne odcienie szarości oraz naturalne materiały, wśród których powinno dominować drewno. Zabawki dobrze jest ustawić w jednym miejscu, na obsianym trawą placu, który można otoczyć krzewami. Dzięki temu dzieci zyskają osobną, wydzieloną dla siebie strefę.

Fot. L. JAMPOLSKA

O domku na drzewie marzy chyba każde dziecko. Jeśli mamy duży ogród, nie może go w nim zabraknąć.

Ognisko lub grill: gotowanie na świeżym powietrzu

Elementem małej ogrodowej architektury jest także betonowy (składany z bloczków) lub murowany grill, który może także pełnić funkcję ozdobną. Zwłaszcza jeśli zostanie wykonany z klinkieru lub naturalnych kamieni. Przy grillu możemy wybrukować niewielki plac, na którym ustawimy stół i krzesła. Miejsce na ognisko często wykłada się kamieniami polnymi, albo utwardza (kostką betonową lub granitową), zostawiając w środku miejsce na palenisko.

Jakie prawa budowlane tyczą się małej architektury ogrodowej?

Większość stosowanych w ogrodzie obiektów małej architektury nie wymaga pozwoleń na budowę. Wyjątkami są altana, oczko wodne oraz basen. Altana o powierzchni do 35 m² na działce o powierzchni minimum 500 m² wymaga zgłoszenia w starostwie i naniesienia na mapę. Podobnie jest z oczkiem wodnym lub basenem o powierzchni do 50 m². Zgłoszenia wystarczy dokonać na 30 dni przed rozpoczęciem robót. Jeśli w tym czasie urząd nie wyrazi sprzeciwu w formie decyzji, można przystąpić do prac. Większe obiekty tego typu będą wymagały pozwolenia na budowę, co wiąże się z koniecznością przygotowania projektu budowlanego.

Tekst: Redakcja ZielonyOgródek.pl