Tojad (Aconitum)

Tojad (Aconitum) to rodzaj roślin należący do rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae). W środowisku naturalnym występuje w Europie (m.in. w Tatrach czy Karpatach) oraz Azji (w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej). Do rodzaju zaliczamy ok. 300 gatunków, a w Polsce najczęściej można spotkać tojad mocny (Aconitum firmum).

Tojad to dość wysoka bylina osiągająca zazwyczaj ok. 100-120 cm (niekiedy do 2 m). Wytwarza wzniesione, wyprostowane, słabo rozgałęzione, nagie lub ulistnione pędy w zależności od gatunku. Liście tojadów są charakterystyczne – dłoniasto klapowane lub podzielone, często ząbkowane, stosunkowo duże, od owalnych po okrągłe o strzępiastym wyglądzie. 

W okresie letnim pojawiają się groniaste kwiatostany o kwiatach barwy niebieskiej, fioletowej, purpurowej lub białej. Są grzbieciste i chętnie odwiedzane przez pszczoły. Tojady w Polsce kwitną od lipca do września.

Wszystkie tojady to rośliny trujące – dużą zawartość związków toksycznych odnotowano szczególnie w korzeniach i nasionach. Szczególnie niebezpieczny jest związek akotynina, który działa paraliżująco i może być wchłaniany przez skórę.

Wymagania i uprawa

Optymalne stanowisko to lekki półcień, wolny od bezpośredniego działania promieni słonecznych. Roślina preferuje gleby chłodne, wilgotne, próchniczo-gliniaste o dużej zawartości składników pokarmowych. Podłoże powinno być lekko wilgotne – tojad źle reaguje na susze. 

Byliny te dobrze reagują na nawożenie organiczne.

Z zabiegów pielęgnacyjnych istotne jest podlewanie i przycięcie pędów późną jesienią (w rękawicach ochronnych!) oraz ochrona przed mszycami, które bardzo atakują tojady.

Tojady rozmnaża się przez wysiew nasion, a krzyżówki i mieszańce przez podział karp.

Zastosowanie

Tojad w szczególności pasuje do ogrodów wiejskich, naturalistycznych i skalnych (w zależności od gatunku). Najczęściej sadzi się go w grupach – na rabatach bylinowych i obrzeżach drzew, krzewów lub ogrodzeń.

Jest wykorzystywany na kwiat cięty.

Polecane gatunki i odmiany

• Tojad mocny (Aconitum firmum) – znany też jako mordownik, występuje w Polsce, w Tatrach, Sudetach, Karpatach
• Tojad niebieski (A. napelus) – do 1 m, bulwiaste korzenie, ma wiele podgatunków
  • 'Album' – kwiaty duże, białe
  • 'Carneum' – kwiatu różowe
    
    
• Tojad ogrodowy (A. x cammarum) – mieszaniec o wielu odmianach ozdobnych: 
  • 'Gletschereis' – o białych kwiatach
  • 'Newry Blue' – o kwiatach niebiesko-fioletowych
  • 'Bicolor' – o kwiatach niebieskich
    
    

Ciekawostki

Roślina ta jest uznana za najbardziej trującą w Polsce. Jest znana pod nazwą wilczye ziele co wzięło się od tego, że niegdyś była stosowana przez myśliwych przy polowaniach na drapieżniki (dodawano ją do mięsa, którym wabiono zwierzęta jak też nacierano nią np. groty strzał). W Angjii natomiast tojad nosi nazwę monkshood – kaptur mnicha, ponieważ jego kwiaty przypominają to okrycie głowy. 

Tekst: Katarzyna Jeziorska, zdjęcia: iVerde; Wolfgang Claussen, S B, Sonja Kalee, Bruno Germany/Pixabay