Drzewka bonsai: jak formować i pielęgnować w domu? Poradnik dla początkujących

Poradnik bonsai dla początkujących

Już na wstępie tego artykułu chcielibyśmy ostudzić wszystkich tych, którzy sądzą, że formowania drzewek bonsai można nauczyć się w kilka tygodni. Niestety same dobre chęci i nawet kilkukrotne przeczytanie tego poradnika nie wystarczą! Bonsai to sztuka połączona z opanowaniem skomplikowanej techniki i zrozumieniem złożoności świata przyrody. To wiedza, którą zdobywa się przez lata. Ten poradnik to jedynie wstęp to fascynującej, wieloletniej przygody.

Bonsai – technika uzyskiwania karłowych roślin przy zastosowaniu szeregu specjalnych zabiegów – m.in. cięcia pędów i korzeni, drutowania w celu nadania określonego kształtu oraz sadzenia roślin w specjalnych płaskich donicach.

Fot. jeremy_norbury/Foter ↓

Wybieramy drzewko: czyli od czego zacząć przygodę z bonsai?

Drzewko bonsai można stworzyć praktycznie z każdej rośliny, jednak najczęściej wykorzystuje się te gatunki, które mają stosunkowo niewielkie liście, tworzą giętkie pędy podatne na formowanie, mają wyraźny pień (lub kilka) i przypominają swoim kształtem „drzewka”.

Mogą to być popularne rośliny ogrodowe:

• drzewa: klon (głównie klon palmowy), dąb, buk, świerk biały (najczęściej odmiana 'Conica'), brzoza, głóg, miłorząb, modrzew, sosna (najczęściej drobnokwiatowa), jałowiec płożący, cyprysik, śliwa, wiśnia (najczęściej piłkowana), wiąz;
  
  
• krzewy: irga pozioma, kosodrzewina, oczar, ognik, pigwowiec, różanecznik, azalia;
  
  
• oraz bardzo wiele domowych roślin doniczkowych: fikusy (tępy lub benjamina), karmona drobnolistna, mirt, grubosze, oliwka, cytrusy, kamelia, hibiskus, granat, sageretia, fuksja, gardenia, adenium, szeflera i wiele, wiele innych.
  
  

Kwitnące bonsai można uzyskać z wielu roślin, są to np. azalia, jabłoń, irga, wiśnia, glicynia, bugenwilla, cytrusy, kamelia, gardenia i wielu, wielu innych.

Kupowanie bonsai

Początkujący często wybierają "gotowe" bonsai z supermarketu, jednak jest to często kupowanie "kota w worku". Rzadko kiedy rośliny są opisane nazwą gatunkową (oznaczone są nic nie mówiąca nazwą "bonsai mix") i po przyniesieniu do domu nie wiadomo gdzie szukać informacji o ich wymaganiach i późniejszej pielęgnacji.

Takie "pseudobonsai" to często masowa produkcja z krajów azjatyckich. Ma silnie podcięte pędy i korzenie, aby nadać im pożądany kształt. Drzewka są często w bardzo słabej kondycji i po przyniesieniu do domu szybko zamierają. Można je kupić i próbować dalej formować, jednak zawsze jest to spore ryzyko. Czasem, przecenione rośliny, warto kupić jedynie dla doniczek...

Znacznie lepiej kupić nieformowaną roślinę w sklepie lub wykopać samosiejkę z ogrodu i rozpocząć tworzenie z niej "bonsai od podstaw" – trwa to niestety znacznie dłużej, bo na pierwsze efekty będzie trzeba czekać przynajmniej 2-3 sezony.

Warto kupić niską roślinkę "w kształcie małego drzewka" o wysokości 20-40 cm, pniu grubym u nasady i zwężającym się ku wierzchołkowi, z równomiernie ułożonymi pędami bocznymi. Najlepiej wybierać okazy o nietypowym kształcie – np. fantazyjnie wygiętym pniu lub nieregularnym lub krzywym kształcie korony (i poddać się planom natury).

Rośliny, które na pierwszy rzut oka wydają nam się "brzydkie" lub "niekształtne" mogą być najlepszym "materiałem" na przyszłe bonsai.

 

Doniczki do bonsai

Specjalne doniczki są niezbędne! Nie ma co do tego żadnej dyskusji. Nawet najpiękniej uformowane drzewko w zwykłej doniczce, nie będzie przypominać bonsai. Musi być przesadzone do płaskiego pojemnika, który nada mu odpowiedniego charakteru.

Najlepsze doniczki do bonsai to pojemniki wykonane z gliny (szkliwione lub nie) lub kamienne tace i skorupy. Te, wykonane z plastiku, można wykorzystać na wstępnym etapie formowania, jednak warto jak najszybciej przenieść je do docelowych pojemników, bo w plastikach wyglądają tandetnie.

Drzewo w doniczce – nazwa bonsai pochodzi od dwóch słów z języka japońskiego: bon – pojemnik, oraz sai – drzewo.

Doniczka to połowa urody bonsai! Drzewo musi być dobrze dobrane do pojemnika, aby harmonizowało z nim pod względem kolory, faktury, wielkości i kształtu.

• Do roślin wysokich wybieramy płaskie doniczki o głębokości równej średnicy pnia, te o zwisających pędach najlepiej prezentują się w wąskich i wysokich pojemnikach.
• Drzewka o prostym pniu najlepiej posadzić w doniczkach o kwadratowym lub prostokątnym kształcie.
• Rośliny o nieregularnych koronach lepiej sadzić w okrągłych i owalnych doniczkach.
  
  

Niestety trudno kupić odpowiednie doniczki do bonsai. Rzadko pojawiają się w marketach budowlanych i centrach ogrodniczych. Można je kupić w internecie, jednak jakość może często rozczarować. Najlepiej udać się do profesjonalnego sklepu z artykułami do bonsai – tam oprócz doniczek, kupimy także specjalne narzędzia i podłoża.

Rośliny rosnące w gruncie lub w zwyczajnych, głębokich doniczkach, nawet jeśli będą strzyżone w fantazyjne kształty nigdy nie będą bonsai! Takie fantazyjne roślinne rzeźby to topiary.

Formowanie bonsai: nadawanie kształtu drzewkom

Najlepszą inspiracją do formowania drzewek bonsai jest natura – ona tworzy najpiękniejsze kształty. Wystarczy tylko wyjść na spacer do parku, czy do lasu, aby zobaczyć niezwykłe, fantazyjne formy, określane przez nas jako "naturalne". Przyjęło się, że najpiękniej wyglądają stare, wielowiekowe okazy "nadgryzione zębem czasu". To właśnie one były inspiracją dla japońskich mistrzów, którzy stworzyli kilkanaście stylów formowania bonsai. Najpopularniejsze to:

Rys. Zelkova/French Wikipedia ↓

• Chokkan – styl wyprostowany regularny, pień, gałęzie uformowane w kształcie piramidy wyrastające we wszystkich kierunkach, także do tyłu.
• Moyogi – styl wyprostowany nieregularny, podobny kształt jak poprzedni, jednak jego pień nie jest idealnie prosty.
• Shakan – styl pochylony, to drzewko o pniu prostym, pochylonym w lewo lub w prawo.
• Yose-uye – mały lasek lub kilka drzewek, najlepiej więcej niż 3 posadzonych w płaskim pojemniku, czasami na płaskiej płycie skalnej.
• Kengai – styl kaskadowy, ma poskręcany pień, spływający niczym kaskada z góry na dół. Wierzchołek drzewka powinien znajdować się poniżej dna pojemnika.
  
  

Można też popuścić wodze fantazji i stworzyć drzewko, według własnego, wymyślonego kształtu, jednak aby rośliny zachowały karowy wzrost i kształt, niezbędne będzie regularne drutowanie i przycinanie pędów (a czasem też korzeni).

Warto jednak pamiętać, że nie wszystkie rośliny przyjmą dowolny, wymyślony przez nas kształt! Bonsai to piękna sztuka, jednak ograniczona prawami przyrody. Możemy stworzyć prawie dowolny kształt, jednak ograniczają nas łamliwe pędy, zbyt duże liście, kwiaty czy owoce.

Fot. Jon Campbell/Freeimages	Fot. jarekgrafik/Pixabay
Fot. Grand Canyon NPS/Foter ↓	Fot. jepoirrier/Foter ↓

Formowanie bonsai: krok po kroku

Bonsai ma wyglądać jak stare, zminiaturyzowane drzewo. Aby tego dokonać należy zachować odpowiednie proporcje. Konary w dolnej partii korony powinny być najgrubsze i rosnąć poziomo od pnia, a im wyżej, tym gałęzie powinny być cieńsze.

Cięcie
W pierwszych latach nadajemy drzewkom kształt, aby w kolejnych go utrzymać. Zależy on od stylu, który wybierzemy, dlatego też trudno jest opisać ogólne zasady przycinania. Najważniejsze jest aby odsłonić pień i grube konary, a następnie przycinać (lub usuwać) mniejsze pędy, tak aby tworzyły one poziome, zielone połacie na głównych pędach.

Warto pamiętać, że gdy przycinamy część nad ziemną, musimy także przyciąć korzenie! Grube konary i korzenie przycina się podczas okresu spoczynku, mniejsze pędy i liście – w sezonie.

Cięcie jest niezbędnym zabiegiem formującym większości gatunków roślin uprawianych na bonsai. Stymuluje rośliny do szybkiego wzrostu i odbudowy obciętych pędów, dlatego też zabieg musi być przeprowadzany regularnie, aby utrzymać pożądany kształt drzewka.

Drutowanie
Pozwala nam finezyjnie wyginać pień i konary drzewka. Większość młodych gałązek rośnie pod kątem ostrym do pnia i prostym do głównych konarów, więc jeśli chcemy aby przypominały stare gałęzie, musimy wygiąć je do poziomu i na boki, właśnie za pomocą drutu. Nie jest to trudne, choć z początku może się takim wydawać. Ważne aby drutować gałązki od najgrubszej do najcieńszej części pędu i usunąć drut, nim zacznie wrastać w korę.

Odkrywanie korzeni
"Dodaje drzewkom lat" – watro odgarnąć podłoże i wyeksponować część systemu korzeniowego, po to aby roślina sprawiała wrażenie starszej. W lasie czy parku stare drzewa mają często fantazyjnie powyginany i odsłoniętą część korzeni. Warto stworzyć taki efekt w miniaturze.

Nadawanie odpowiedniego kształtu (wcześniej nieformowanej) roślinie ze sklepu trwa przez długie lata. Bonsai to sztuka dla cierpliwych! Wprawdzie pierwsze efekty można zauważyć już po pierwszym cięciu oraz po przesadzeniu rośliny do płaskiej doniczki, jednak na finalny efekt trzeba będzie czekać minimum kilka lat. Warto pamiętać, że formowanie nigdy się nie kończy bo drzewko wciąż rośnie, a gdy zapomnimy o cięciu i drutowaniu, roślina znowu zacznie rosnąć "po swojemu".

Fot. Melissa Squires/Freeimages Odkryte korzenie i grubsze gałązki sprawiają, że bonsai wygląda "odpowiednio staro".

Pielęgnacja drzewek bonsai

Pielęgnacja rośliny zależy od jej indywidualnych wymagań! Bardzo trudno opisać ogólne zasady pielęgnacji drzewek bonsai, gdyż są one bardzo zróżnicowane, pochodzą z różnych stref klimatycznych i mają zupełnie inny rozwój.

Bonsai ogrodowe
Bonsai z roślin ogrodowych (outdoor) musi być uprawiane na zewnątrz. Zmienia się wraz z porami roku i ma takie same wymagania, jak jego więksi kuzyni, rosnący w gruncie (musi przejść okres spoczynku w chłodzie). Można je przechowywać w domu tylko na bardzo krótki czas! Jak najwięcej czasu muszą spędzać „pod chmurką”.

Bonsai domowe
Bonsai z roślin pokojowych (indoor) najlepiej czują się na domowych parapecie. W sezonie (od połowy maja do końca września) można je wynieść na balkon lub taras, na zimę muszę jednak wrócić „pod dach”, gdyż większość z nich jest wrażliwa na mrozy.

Podlewanie bonsai
Powinno być częste i regularne, tak aby podłoże w doniczce nie przeschło. Na spodzie każdego profesjonalnego pojemnika do bonsai znajdują się duże otwory przez które szybko odpływa woda. Ziemię można często spryskiwać – sprzyja to rozwojowi mchu, który wygląda bardzo dekoracyjnie.

Nawożenie bonsai
Do zasilania drzewek bonsai najlepiej stosować nawozy naturalne (np. biohumus), aby nie doprowadzić do nadmiernego stężenia soli w podłożu (w przypadku nadmiernego stosowania nawozów mineralnych).

Galeria inspiracji bonsai

Tekst: Redakcja ZielonyOgrodek.pl, zdjęcia w tekście: jeremy_norbury/CC BY-ND/Foter.com, Sage Ross/CC BY-SA 3.0/Wikimedia Commons, Zelkova/CC BY 1.0/French Wikipedia, Grand Canyon NPS/CC BY/Foter.com, jepoirrier/CC BY-SA/Foter, zdjęcie tytułowe: Ilona Ilyés/Pixabay